Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


II. 6. Kierpień. Wnętrze prezbiterium
ze sklepieniem sześciopolowym.
(Fot. M. Kornecki)

szym ciągu, już znacznie później,
pojawi się wieloboczne zamknięcie;
— przekształcenia konstrukcyjnego,
związanego z przyjęciem programu
gotyckiego, przy czym pojawiają się
szkarpy przejmujące ciążenie skle-
pień; szkarpy te, początkowo proste
i niewydatne, usytuowane przy na-
rożnikach ścian prostopadle do nich,
z czasem umieszczone zostają na
przekątni, na wypadkowej siły cią-
żenia sklepień.


Pod tym kątem widzenia można
z grupy zasadniczej wydzielić pew-
ne zespoły obiektów. Rozpatrując
zabytki występujące w granicach
schematu grupy drugiej i znajdują-
cych się w różnych stadiach ewo-
lucji układu wyjściowego, posłużyć
się trzeba materiałem prawie cał-
kowicie dotychczas niezbadanym.
Liczba obiektów jest dużą, a przy
bliższych studiach zapewne może
być powiększona o dalsze zabytki,
pozbawione obecnie całkowicie de-
talu. Przykłady zostały uszeregowa-
ne w roboczo zestawionych pod-
grupach.
Do typu wyjściowego wypadnie
zaliczyć kościoły z pewnością
XIII-wieczne, w znacznej liczbie
zgrupowane w okolicach Nysy: w
Hajdukach, Święto wie Polskim, No-
wym Swiętowie (wszystkie z 2. poł.
XIII w., wzmiankowane 1302), Łące
(niewątpliwie z ok. poł. XIII w.
mimo braku wczesnych wzmianek),
Biskupowie (wzmiankowany jako
istniejący 1286); nieco dalej ku
pn.-wsch. — w Prężynie (fundowany
1233) i w Zalesiu (wątpliwie
wzmiankowany w pocz. XIII w.).
Z kolei w pn.-zach. części woje-
wództwa, na lewym brzegu Odry
zachowała się grupa kościołów za-
datowanych na ok. r. 1300, posiada-
jących kwadratowe, jednoprzęsłowe
prezbiterium i przeważnie niewy-
datne, prostopadłe szkarpy przy na-
rożnikach. Najbardziej charaktery-
styczne obiekty istnieją w Strzelni-
kach, Gierszowicach, Jankowicach
Wielkich, Czeskiej Wsi i Kruszynie.
W większym rozrzucie tereno-
wym występują kościoły o dwu-
przęsłowym prezbiterium, do któ-
rych zaliczyć należy obiekty jeszcze
z 2. poł. XIII w.: w Starym Grod-
kowie, Kolnicy, Osieku i Rogowie
oraz zapewne nieco późniejsze w
Jasionej, Żyrowej, Pogorzeli, Brzezi-
nach i Michałowie (do grupy tej
należał zapewne zburzony kościół
w Otmęcie). Szczególne znaczenie
przypisać wypadnie kościołowi w
Kierpieniu, gdyż stanowi on jakby
ogniwo pośrednie między wymienio-
nymi odmianami układu. Posiada
prostokątne, stosunkowo wydłużone
prezbiterium, w podziałach ze-
wnętrznych dwuprzęsłowe, nakryte
wysokim sklepieniem sześciodziel-
nym, spływającym na niskie ko-
lumienki przyścienne. Sklepienie
sześciodzielne występuje na Śląsku

II. 7. Kątków. Portal.
(Fot. M, Kornecki)

m.in. w kościołach cysterskich
Trzebnicy i Henrykowa, jak też
we wczesnych kościołach Raci-

borza (być może inspirowanych
przez strzechę morawską) i zapewne
tymi drogami układ ten przeniesio-
no do budownictwa wiejskiego. Na-
leży też nadmienić, że sklepienie
analogiczne jak w Kierpieniu wy-
stępuje w kościele w Tymo wej
(pow. wołowski), datowanym prze-
konywująco na ok. poł. XIII w.
Kościół w Kierpieniu można zada-
tować analogicznie.
Pozostał do omówienia intere-
sujący kościół w Pisarzowicach, któ-
rego odrębność przejawia się przede
wszystkim w trójbocznie zamknię-
tym prezbiterium oraz nawie o pier-
wotnym zasklepieniu. W systemie


II. 8. Korfantów. Portal.
(Fot. M. Kornecki)

sklepień można również dostrzec
odmienność, tak w ich niższym wy-
sklepieniu, jak i systemie podpór,
wyraźnie nawiązującym do budow-
nictwa cysterskiego. Pisarzowice od
r. 1301 należały do klasztoru w
Lubiążu; dlatego wysunięto hipo-
tezę, że zapewne w tym czasie
cystersi mogli wznieść zachowany
tu do dziś kościół. Data ta w zasa-
dzie może być utrzymana, chociaż
należałoby w takim przypadku
stwierdzić szczególnie późne (w sto-
sunku do innych zabytków regionu)
występowanie elementów jeszcze
romańskich.

89