Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


IZ. 2. S. B. Zug, projekt mauzo-
leum grobowego w Arkadii, elewacja
boczna. Warszawa, Gab. Rycin BUW.
(Fot. M. Kwiatkowski)


II. 3. S. B. Zug, projekt mauzoleum
grobowego w Arkadii, fasada. War-
szawa. Gab. Fycin BUW.
(Fot. M. Kwiatkowski)

nej elewacji, ale ostatecznie bu-
dowla otrzymuje dwa oddzielne ta-
rasy przy obu węższych elewacjach.
Do wyższej kondygnacji prowadzą
dwa niezależne wewnętrzne biegi
schodów, wychodzących na posadzkę
kaplicy. Ten drugi projekt różni od
pierwszego inna, bardziej zamaszysta
technika malowania zaciekami far-
by, co skłania do sądu, iż wykona-
ny był on w znacznym odstępie
czasu, najprawdopodobniej w r. 1797,
w związku ze śmiercią córki Heleny
Radziwiłłowej — Krystyny.
Henryk Ittar, autor równie licz-
nej grupy rysunków (19), przystąpił
do projektowania w momencie, gdy
pracę tę zakończył Zug. Przekonują
o tym dwa jego rysunki, będące
bezpośrednim powtórzeniem ostat-
niego projektu Zuga. W następnych
rozwiązaniach Ittar wyzwala się

stopniowo spod wpływu Zuga,
przedstawiając wielką różnorodność
propozycji, wiążących się jednak z
dotychczasowymi ujęciami tą samą
zasadą komponowania. A więc i tu
cokołowa kondygnacja przyziemia,
otwartego na wszystkie strony arka-
dami, dźwiga węższy człon zawie-
rający kaplicę. W ewolucji pomysłu
daje się zauważyć zmianę w opra-
cowaniu tarasu, tracącego najpierw
balustradę, a następnie zyskującego
postać monumentalnych stopni.
Przemianom tym towarzyszą poszu-
kiwania nowych środków wyrazu,
czego przykładem jest akcentowanie
wzajemnej dysproporcji poszczegól-
nych elementów oraz sięgnięcie po
egzotyczne motywy egipskie. W na-
stępnym etapie ewolucja zmierza w
kierunku ograniczenia roli tarasu,
który ostatecznie zanika. Z kolei
daje o sobie znać tendencja ujedno-
licania budowli i likwidowania kon-
kurujących ze sobą składników.
W konsekwencji powstaje twór o
zwartej bryle, której cokół, otwarty
na zewnątrz arkadami dźwiga nie
wiele węższy, graniasty masyw wyż-
szej kondygnacji. Całość nabiera
charakteru monumentu, zrównowa-
żonego w swych proporcjach, pozba-
wionego wszelkiej zbędnej dekora-
cyjności. W arkadzie widoczny jest
sarkofag, poprzez który prowadzi
pojedyńczy bieg schodów na piętro.
Projekt ten zgadza się z opisem za-
wartym w przewodniku Radziwiłło-
wej., zwłaszcza z ustępem, który
mówi, iż do wnętrza kaplicy, można
się dostać „...par 1’escalier, qui est
enclave dans ce sarcophage. II mene
a une trappe qui s’ouvre au milieu
du parquet de la chapelle en de-
couvrent les tableaux”. Ittar był za-
tem, co również sugerują wzmianki
pisane, ostatecznym autorem Gro-
bowca Złudzeń. Na jednym z jego
projektów występuje data 1799. Bu-
dowa Mauzoleum trwała jednak do
roku 1801.
Trzecią grupę projektów odno-
szących się do tego samego obiektu
reprezentują rysunki Józefa Siera-
kowskiego. Mają one wiele wspól-
nego z projektami Zuga z pierw-
szego etapu projektowania. Różni je
jednak naiwność w interpretowaniu
wzoru, co pozostaje w zgodzie z opi-
nią o Sierakowskim jako amatorze.
*
* *


II. 4. H. Ittar, projekt mauzoleum
grobowego w Arkadii. Warszawa,
Muzeum Narodowe.
(Fot. M. Kwiatkowski)

na charakter jego twórczości w tym
czasie. Od koncepcji prostszej, za-
prezentowanej w r. 1793, przechodził
do coraz bardziej złożonych, przy


Projekty Zuga przedłużają okres
jego działalności w Arkadii po schy-
łek XVIII w. i rzucają nowe światło

II. 5. H. Ittar, projekt mauzoleum
grobowego w Arkadii. Warszawa,
Muzeum Narodowe.
(Fot. M. Kwiatkowski)

102