DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kwiatkowski, Marek: Ze studiów nad Łazienkami Warszawskimi
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0169
ZE STUDIÓW NAD ŁAZIENKAMI WARSZAWSKIMI
wacji odgrywającej rolę akcentu wertykalnego. Nisza
ta, wybijając się z powierzchni ściany ciemniejszą
plamą sugeruje jakby monumentalną bramę wejścio-
wą czy łuk triumfalny. Sytuacja urbanistyczna tłuma-
czy zatem zagadkę wysokości budynku i wyolbrzy-
mienie niszy portykowej, a wreszcie, częściowo i nie-
zależność budynku od Pałacu na Wyspie. Ustawienie
budowli „twarzą” do wjazdu stało się rzeczą waż-
niejszą aniżeli wzajemne wiązanie go z Łaźnią10.
Przypuszczalnie jednak odegrał tu rolę jeszcze jeden
wzgląd. Otóż w r. 1775 Pałacyk Myślewicki był pierw-
szym większym obiektem zbudowanym przez Sta-
nisława Augusta w Łazienkach. Wprawdzie Biały
Dom już stał, ale był on budowlą skromniejszą, wznie-
sioną ze słabszych materiałów. Ten ostatni usytuowany
był na osi wjazdu od strony miasta. Jak wiadomo dro-
ga do Warszawy biegła obecnymi ulicami Wiejską
i Łazienkowską. Poniżej skarpy, obok pierwotnej, na-
turalnej linii traktu wyznaczono dwie nowe, idealnie
proste jego odnogi: jedna prowadziła w kierunku
Wilanowa, a druga biegła wschodnią granicą założe-
nia ujazdowskiego. Biały Dom wybudowany został na
wprost starego traktu. Pałac Myślewicki usytuowany
został natomiast na wprost traktu regularnego. To
idealnie osiowe sprzęgnięcie budowli z aleją doń pro-
wadzącą, a następnie wywyższenie budowli skłaniają
do wnioskowania, że to ona właśnie miała stać się
owym głównym po Zamku Ujazdowskim, pomiesz-
czeniem dla króla.
Wzmiankowany powyżej wielki plan ogrodu sprzed
1770 podporządkowuje Łaźni na Wyspie całość kom-
pozycji przestrzennej. Ale nie było tu w tym czasie
innej budowli konkurencyjnej. Gdyby planowano uk-
ład kompozycyjny ogrodu w kilka lat później, w mo-
mencie wznoszenia Pałacu Myślewickiego, zapewne
wyglądałby on inaczej.
Nisza fasady głównej Pałacu stanowi dyktat kom-
pozycyjny całości. Zwieńczenie luku głównego znajdu-
je rezonans w drobnym powtórzeniu nisz zawierają-
cych rzeźby na dole. Jednocześnie jest ona jakby
punktem wyjścia dla formy planu bocznych skrzy-
deł z pawilonami. Całkowicie w swoim rzucie bu-
dynek jest konsekwencją punktu wyjściowego — ni-
szy korpusu głównego. Ale czy tylko? Czy w za-
komponowaniu skrzydeł nie odegrał tu roli jeszcze in-
ny czynnik, po raz wtóry, „urbanistyka” samych Ła-
zienek? Jak wskazuje wzmiankowany plan sprzed
r. 1770, założenie ogrodu łazienkowskiego wyrosło
w organicznej łączności z rozplanowaniem tzw. Osi
Stanisławowskiej, gdzie modułem stało się rondo pla-
cu gwiazdy. Takie ronda, zachowane co prawda w for-
mie szczątkowej, znajdują się w dzisiejszym parku
Łazienkowskim. Wynikałoby z tego, że oś myśliwiec-
ka — jak i inne, powinna być również zakończona ron-
dem. I plan ogrodu z r. 1786 wskazuje, iż przed Pa-
łacem Myślewickim rondo takie znajdowało się11.
Moglibyśmy oczywiście sprawę odwrócić i powiedzieć,
że kształt ronda jest wywołany kolistym zarysem
skrzydeł, ale przeczyłby temu fakt, iż koncepcja ron-
da leżała u podstaw prac przekształceniowych w og-
rodzie Łazienkowskim i poprzedziła budowę Pałacy-
ku Myślewickiego. Oryginalna forma architektury
10 Wprawdzie możnaby znaleźć rozwiązanie kompromi-
sowe zaspakajające i ten drugi wzgląd, trzeba jednak pa-
miętać, że istniały tu dwie maturalne przeszkody w postaci
starego, gwiaździstego układu kwater usytuowanych na
II. 1. Kierunki perspektyw widokowych w Łazienkach
według planu sprzed r. 1770, przerys. (Krzyżykiem
oznaczono miejsce później powstałego Pałacu Myśle-
wickiego)
zatem wywołana była przede wszystkim jego sy-
tuacją przestrzenną.
Na temat Pałacu pisał Władysław Tatarkiewicz
ustalając, wydaje się, jak najbardziej słuszny obraz
budowy12. W r. 1775 jest to budowla dwupiętrowa,
założona na planie kwadratu, z wielką niszą półokrą-
gło zamkniętą, w której umieszczone miały być rzeź-
by Wenus i Apolla. Wkrótce, bo już w r. 1776 wyrosły
dwupiętrowe pawilony boczne połączone z korpusem
głównym za pomocą ćwierćkolistych skrzydeł. Skrzy-
wschód od Łaźni oraz budynku wzniesionego za Sasów,
stojącego w miejscu późniejszej le Grand Commun.
H Repr. SZABŁOWSKI, jw., it. XXXVIII.
12 TATARKIEWICZ, jw., S. 60—62.
159
wacji odgrywającej rolę akcentu wertykalnego. Nisza
ta, wybijając się z powierzchni ściany ciemniejszą
plamą sugeruje jakby monumentalną bramę wejścio-
wą czy łuk triumfalny. Sytuacja urbanistyczna tłuma-
czy zatem zagadkę wysokości budynku i wyolbrzy-
mienie niszy portykowej, a wreszcie, częściowo i nie-
zależność budynku od Pałacu na Wyspie. Ustawienie
budowli „twarzą” do wjazdu stało się rzeczą waż-
niejszą aniżeli wzajemne wiązanie go z Łaźnią10.
Przypuszczalnie jednak odegrał tu rolę jeszcze jeden
wzgląd. Otóż w r. 1775 Pałacyk Myślewicki był pierw-
szym większym obiektem zbudowanym przez Sta-
nisława Augusta w Łazienkach. Wprawdzie Biały
Dom już stał, ale był on budowlą skromniejszą, wznie-
sioną ze słabszych materiałów. Ten ostatni usytuowany
był na osi wjazdu od strony miasta. Jak wiadomo dro-
ga do Warszawy biegła obecnymi ulicami Wiejską
i Łazienkowską. Poniżej skarpy, obok pierwotnej, na-
turalnej linii traktu wyznaczono dwie nowe, idealnie
proste jego odnogi: jedna prowadziła w kierunku
Wilanowa, a druga biegła wschodnią granicą założe-
nia ujazdowskiego. Biały Dom wybudowany został na
wprost starego traktu. Pałac Myślewicki usytuowany
został natomiast na wprost traktu regularnego. To
idealnie osiowe sprzęgnięcie budowli z aleją doń pro-
wadzącą, a następnie wywyższenie budowli skłaniają
do wnioskowania, że to ona właśnie miała stać się
owym głównym po Zamku Ujazdowskim, pomiesz-
czeniem dla króla.
Wzmiankowany powyżej wielki plan ogrodu sprzed
1770 podporządkowuje Łaźni na Wyspie całość kom-
pozycji przestrzennej. Ale nie było tu w tym czasie
innej budowli konkurencyjnej. Gdyby planowano uk-
ład kompozycyjny ogrodu w kilka lat później, w mo-
mencie wznoszenia Pałacu Myślewickiego, zapewne
wyglądałby on inaczej.
Nisza fasady głównej Pałacu stanowi dyktat kom-
pozycyjny całości. Zwieńczenie luku głównego znajdu-
je rezonans w drobnym powtórzeniu nisz zawierają-
cych rzeźby na dole. Jednocześnie jest ona jakby
punktem wyjścia dla formy planu bocznych skrzy-
deł z pawilonami. Całkowicie w swoim rzucie bu-
dynek jest konsekwencją punktu wyjściowego — ni-
szy korpusu głównego. Ale czy tylko? Czy w za-
komponowaniu skrzydeł nie odegrał tu roli jeszcze in-
ny czynnik, po raz wtóry, „urbanistyka” samych Ła-
zienek? Jak wskazuje wzmiankowany plan sprzed
r. 1770, założenie ogrodu łazienkowskiego wyrosło
w organicznej łączności z rozplanowaniem tzw. Osi
Stanisławowskiej, gdzie modułem stało się rondo pla-
cu gwiazdy. Takie ronda, zachowane co prawda w for-
mie szczątkowej, znajdują się w dzisiejszym parku
Łazienkowskim. Wynikałoby z tego, że oś myśliwiec-
ka — jak i inne, powinna być również zakończona ron-
dem. I plan ogrodu z r. 1786 wskazuje, iż przed Pa-
łacem Myślewickim rondo takie znajdowało się11.
Moglibyśmy oczywiście sprawę odwrócić i powiedzieć,
że kształt ronda jest wywołany kolistym zarysem
skrzydeł, ale przeczyłby temu fakt, iż koncepcja ron-
da leżała u podstaw prac przekształceniowych w og-
rodzie Łazienkowskim i poprzedziła budowę Pałacy-
ku Myślewickiego. Oryginalna forma architektury
10 Wprawdzie możnaby znaleźć rozwiązanie kompromi-
sowe zaspakajające i ten drugi wzgląd, trzeba jednak pa-
miętać, że istniały tu dwie maturalne przeszkody w postaci
starego, gwiaździstego układu kwater usytuowanych na
II. 1. Kierunki perspektyw widokowych w Łazienkach
według planu sprzed r. 1770, przerys. (Krzyżykiem
oznaczono miejsce później powstałego Pałacu Myśle-
wickiego)
zatem wywołana była przede wszystkim jego sy-
tuacją przestrzenną.
Na temat Pałacu pisał Władysław Tatarkiewicz
ustalając, wydaje się, jak najbardziej słuszny obraz
budowy12. W r. 1775 jest to budowla dwupiętrowa,
założona na planie kwadratu, z wielką niszą półokrą-
gło zamkniętą, w której umieszczone miały być rzeź-
by Wenus i Apolla. Wkrótce, bo już w r. 1776 wyrosły
dwupiętrowe pawilony boczne połączone z korpusem
głównym za pomocą ćwierćkolistych skrzydeł. Skrzy-
wschód od Łaźni oraz budynku wzniesionego za Sasów,
stojącego w miejscu późniejszej le Grand Commun.
H Repr. SZABŁOWSKI, jw., it. XXXVIII.
12 TATARKIEWICZ, jw., S. 60—62.
159