DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Sawicka, Stanisława: Nieznany rysunek J. B. Plerscha z Bitwy pod Maciejowicami
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0202
STANISŁAWA SAWICKA
obrokiem. Widocznie Plersch upodobał sobie ten motyw
konia łakomie sięgającego do trawy, gdyż wraca do
niego kilkakrotnie. Widzimy go też ma wyżej cyto-
wanym rysunku Kozacy na placówce ze zbiorów po
J. I. Kraszewskim w Suchej. Na rysunku tym zarówno
postacie ludzkie, jak i konie wykazują wiele analogii
z naszym rysunkiem; nawet krzak, zaznaczający pierw-
szy plan jest tak samo rysowany.
Obydwa te rysunki są sygnowane przez artystę:
pierwszy — „Plersch invent.” i drugi — „Plersch fecit
1795” — a charakter pisma jest tej samej ręki, co napis
na naszym rysunku.
Trzeci rysunek Plerscha, związany z tą samą
tematyką, znajduje się w zbiorach Muzeum Narodo-
wego w Krakowie i przedstawia walkę Kościuszki
na szable z pędzącym z przeciwnej strony kozakiem,
gdy drugi kozak koniny mierzy w pędzie piką w Koś-
ciuszkę. Na odsiecz mkną konno trzej powstańcy
(il. 3). I ten rysunek reprezentuje te same charaktery-
styczne cechy zarówno w ujęciu sceny jak w fakturze
piórkowego rysunku, lawowanego tuszem oraz w róż-
nych szczegółach, jak np. słabo zaznaczone kontury
chmurek na niebie, drzewo liściaste zamykające scenę
za pędzącym kozakiem itd. Rysunek jest sygnowany
tą samą ręką: „Plersch inv. 1795”.
Na odwrocie naszego rysunku znajduje się szkic
ołówkowy, mocno zatarty, ale jeszcze wyraźnie czytel-
ny. Szkic ten przedstawia scenę, gdy Kościuszkę ran-
nego, wziętego do niewoli, niosą Moskale na noszach.
Z prawej strony oficer (?) rosyjski na koniu zadem
zwróconym do widza., asystuje scenie; z lewej widać
paru pieszych żołnierzy i jeźdźca na koniu, zamykają-
cego pochód (il. 4) 10.
Rysunek ten, niewątpliwie ręki Plerscha, jest być
może jednym ze szkiców do zaginionego dziś obrazu
tego artysty, znanego z reprodukcji zamieszczonej w
„Swiecie” z okazji wystawy Kościuszkowskiej zorgani-
zowanej w r. 1917 w Kamienicy ks. Mazowieckich
w Warszawie n.
Zasadnicza koncepcja jest taka sama; przedstawione
są tylko dwie postacie jeźdźców, flankujące scenę
10 Za uprzejme wykonanie zdjęcia ze słabo widocznego
rysunku składam podziękowanie Zastępcy Kierownika Za-
kładu Kryminalistyki K.G.M.O. ppłk, dr A. SOLARZOWI
i Kierownikowi Laboratorium fotograficznego ppłk. J. BEL-
KOWSKIEMU.
u Zob.: E. CHWALEWIK, Katalog Wystawy Pamiątek
Epoki Kościuszkowskiej w kamienicy ks. Mazowieckich,
Warszawa 1917, nr 437. Repr.: „Swialt”, 1917, nr 41, s. 4.
centralną niesienia rannego Kościuszki. Na szkicu
jeździec na koniu zadem zwróconym do widza znaj-
duje się po stronie prawej; po stronie lewej orszak
zamyka konny żołnierz jadący za grupą środkową. Na
obrazie obie te figury zamieniły miejsca — z korzyścią
dla całości kompozycji: jeździec na koniu rozpoczyna
pochód z rannym, eskortujący konny kozak, tyłem
zwrócony do widza, zamyka grupę na końcu.
Że Plersch zmieniał pierwotny szkic w bardziej
dojrzałą kompozycję w obrazie — widać też z zesta-
wienia szkicu ze zb. Pawlikowskich z obrazem w Mu-
zeum Narodowym w Poznaniu 12. Na szkicu są właści-
wie dwie sceny obok siebie: kozak piką kłujący leżą-
cego już z koniem Kościuszkę i walka dwóch jeźdźców
— powstańca z kozakiem. Na obrazie centrum zarówno
kompozycji formalnej, jak i emocjonalnej treści
sceny — stanowi postać padającego z koniem Koś-
ciuszki, jeszcze bardziej podkreślona jasną plamą
bułanego konia przy ciemnych sylwetach koni ko-
zackich.
Przypuszczać wolno, że i nasz rysunek — podobnie
jak cytowane tu szkice — znalazł też dalsze opracowa-
nie w obrazie, jakkolwiek różni się np. od szkicu
znajdującego się na odwrocie staranniejszym wykoń-
czeniem, lawowaniem tuszem itp. Obrazu takiego jed-
nak nie udało się odnaleźć. — Rysunek ten powstał
zapewne po tych kilku, wymienionych wyżej rysunkach
Plerscha, gdyż cechuje go bardziej zrównoważona
kompozycja, jakkolwiek artysta powtarza tu niemal
dokładnie niektóre elementy ze swych — prawdo-
podobnie poprzednich — szkiców.
Plersch, pochodzący z rodziny obcej, osiadłej w
Polsce,, należy do tych artystów, których przyciągnął
mecenat kulturalny Stanisława Augusta, a zasymilo-
wało go środowisko polskie. Brzmienie napisu umiesz-
czonego pod przedstawioną sceną i jego pisownia —
wskazuje także na rękę artysty obcego pochodzenia —
spolonizowanego. Wielokrotnie zaś powracająca tema-
tyka związana z powstaniem Kościuszkowskim do-
wodnie świadczy o żywej reakcji Plerscha na współ-
cześnie rozgrywające się wypadki.
Obraz stanowił własność p. BOGUSŁAWSKIEGO-NAKWAS-
KIEGO — Drugi obraz olejny pokazany na tej wystawie,
nr 436, stanowiący własność tego samego kolekcjonera, przed-
stawiał rannego KOŚCIUSZKĘ podającego z koniem. Może
był to obraz znajdujący się dziś w Muzeum Narodowym
w Poznaniu lub jego replika?
12 Zob. reipr.: OBIDZIŃSKA, J. B. Plersch..., jw. il. 8 i 9.
DESSIN INCONNU DE J. B. PLERSCH REPRESENTANT LA
BATAILLE DE MACIEJOWICE
La fin tragiąue de Tlnsurrection Polonaise en
1794 — le moment o u le commandant Thadee Kościusz-
ko blesse fut pris par les soldats russes — inspira
beaucoup de dessins et de peintures d’artistes con-
temporains.
Parmi ces demniers il faut citer en premier lieu:
J. P. Norblin, A. Orłowski, J. B. Plersch.
Un dessin anonyme, conserve au Cabinet des
Estampes de la Bibliotheąue de l’Universite de Var-
sovie, represente cette scene. L’auteur 1’attribue
ą J. B. Plersch — artiste qui avait trąvąille de longues
annees a la cour du roi Stanislas Augustę Ponia-
towski. Ses dessins presentent de tres proches affini-
tes avec celui de notre collection.
Une esquisse peu lisible se trouve sur le revers de
notre dessin; c’est une representation d’un autre
moment du meme evenement: Kościuszko blesse est
porte sur un brancard par les Cosaques. On a reussi
a etablir que cette esquisse servit a Plersch pour
son tableau dilsparu depuis, qui figura a Texposition
a Varsovie en 1917. L’execution de cette esquisse au
verso de notre dessin repforce 1’attribution de ce
dessin a J. B. Plersch.
192
Z 2
obrokiem. Widocznie Plersch upodobał sobie ten motyw
konia łakomie sięgającego do trawy, gdyż wraca do
niego kilkakrotnie. Widzimy go też ma wyżej cyto-
wanym rysunku Kozacy na placówce ze zbiorów po
J. I. Kraszewskim w Suchej. Na rysunku tym zarówno
postacie ludzkie, jak i konie wykazują wiele analogii
z naszym rysunkiem; nawet krzak, zaznaczający pierw-
szy plan jest tak samo rysowany.
Obydwa te rysunki są sygnowane przez artystę:
pierwszy — „Plersch invent.” i drugi — „Plersch fecit
1795” — a charakter pisma jest tej samej ręki, co napis
na naszym rysunku.
Trzeci rysunek Plerscha, związany z tą samą
tematyką, znajduje się w zbiorach Muzeum Narodo-
wego w Krakowie i przedstawia walkę Kościuszki
na szable z pędzącym z przeciwnej strony kozakiem,
gdy drugi kozak koniny mierzy w pędzie piką w Koś-
ciuszkę. Na odsiecz mkną konno trzej powstańcy
(il. 3). I ten rysunek reprezentuje te same charaktery-
styczne cechy zarówno w ujęciu sceny jak w fakturze
piórkowego rysunku, lawowanego tuszem oraz w róż-
nych szczegółach, jak np. słabo zaznaczone kontury
chmurek na niebie, drzewo liściaste zamykające scenę
za pędzącym kozakiem itd. Rysunek jest sygnowany
tą samą ręką: „Plersch inv. 1795”.
Na odwrocie naszego rysunku znajduje się szkic
ołówkowy, mocno zatarty, ale jeszcze wyraźnie czytel-
ny. Szkic ten przedstawia scenę, gdy Kościuszkę ran-
nego, wziętego do niewoli, niosą Moskale na noszach.
Z prawej strony oficer (?) rosyjski na koniu zadem
zwróconym do widza., asystuje scenie; z lewej widać
paru pieszych żołnierzy i jeźdźca na koniu, zamykają-
cego pochód (il. 4) 10.
Rysunek ten, niewątpliwie ręki Plerscha, jest być
może jednym ze szkiców do zaginionego dziś obrazu
tego artysty, znanego z reprodukcji zamieszczonej w
„Swiecie” z okazji wystawy Kościuszkowskiej zorgani-
zowanej w r. 1917 w Kamienicy ks. Mazowieckich
w Warszawie n.
Zasadnicza koncepcja jest taka sama; przedstawione
są tylko dwie postacie jeźdźców, flankujące scenę
10 Za uprzejme wykonanie zdjęcia ze słabo widocznego
rysunku składam podziękowanie Zastępcy Kierownika Za-
kładu Kryminalistyki K.G.M.O. ppłk, dr A. SOLARZOWI
i Kierownikowi Laboratorium fotograficznego ppłk. J. BEL-
KOWSKIEMU.
u Zob.: E. CHWALEWIK, Katalog Wystawy Pamiątek
Epoki Kościuszkowskiej w kamienicy ks. Mazowieckich,
Warszawa 1917, nr 437. Repr.: „Swialt”, 1917, nr 41, s. 4.
centralną niesienia rannego Kościuszki. Na szkicu
jeździec na koniu zadem zwróconym do widza znaj-
duje się po stronie prawej; po stronie lewej orszak
zamyka konny żołnierz jadący za grupą środkową. Na
obrazie obie te figury zamieniły miejsca — z korzyścią
dla całości kompozycji: jeździec na koniu rozpoczyna
pochód z rannym, eskortujący konny kozak, tyłem
zwrócony do widza, zamyka grupę na końcu.
Że Plersch zmieniał pierwotny szkic w bardziej
dojrzałą kompozycję w obrazie — widać też z zesta-
wienia szkicu ze zb. Pawlikowskich z obrazem w Mu-
zeum Narodowym w Poznaniu 12. Na szkicu są właści-
wie dwie sceny obok siebie: kozak piką kłujący leżą-
cego już z koniem Kościuszkę i walka dwóch jeźdźców
— powstańca z kozakiem. Na obrazie centrum zarówno
kompozycji formalnej, jak i emocjonalnej treści
sceny — stanowi postać padającego z koniem Koś-
ciuszki, jeszcze bardziej podkreślona jasną plamą
bułanego konia przy ciemnych sylwetach koni ko-
zackich.
Przypuszczać wolno, że i nasz rysunek — podobnie
jak cytowane tu szkice — znalazł też dalsze opracowa-
nie w obrazie, jakkolwiek różni się np. od szkicu
znajdującego się na odwrocie staranniejszym wykoń-
czeniem, lawowaniem tuszem itp. Obrazu takiego jed-
nak nie udało się odnaleźć. — Rysunek ten powstał
zapewne po tych kilku, wymienionych wyżej rysunkach
Plerscha, gdyż cechuje go bardziej zrównoważona
kompozycja, jakkolwiek artysta powtarza tu niemal
dokładnie niektóre elementy ze swych — prawdo-
podobnie poprzednich — szkiców.
Plersch, pochodzący z rodziny obcej, osiadłej w
Polsce,, należy do tych artystów, których przyciągnął
mecenat kulturalny Stanisława Augusta, a zasymilo-
wało go środowisko polskie. Brzmienie napisu umiesz-
czonego pod przedstawioną sceną i jego pisownia —
wskazuje także na rękę artysty obcego pochodzenia —
spolonizowanego. Wielokrotnie zaś powracająca tema-
tyka związana z powstaniem Kościuszkowskim do-
wodnie świadczy o żywej reakcji Plerscha na współ-
cześnie rozgrywające się wypadki.
Obraz stanowił własność p. BOGUSŁAWSKIEGO-NAKWAS-
KIEGO — Drugi obraz olejny pokazany na tej wystawie,
nr 436, stanowiący własność tego samego kolekcjonera, przed-
stawiał rannego KOŚCIUSZKĘ podającego z koniem. Może
był to obraz znajdujący się dziś w Muzeum Narodowym
w Poznaniu lub jego replika?
12 Zob. reipr.: OBIDZIŃSKA, J. B. Plersch..., jw. il. 8 i 9.
DESSIN INCONNU DE J. B. PLERSCH REPRESENTANT LA
BATAILLE DE MACIEJOWICE
La fin tragiąue de Tlnsurrection Polonaise en
1794 — le moment o u le commandant Thadee Kościusz-
ko blesse fut pris par les soldats russes — inspira
beaucoup de dessins et de peintures d’artistes con-
temporains.
Parmi ces demniers il faut citer en premier lieu:
J. P. Norblin, A. Orłowski, J. B. Plersch.
Un dessin anonyme, conserve au Cabinet des
Estampes de la Bibliotheąue de l’Universite de Var-
sovie, represente cette scene. L’auteur 1’attribue
ą J. B. Plersch — artiste qui avait trąvąille de longues
annees a la cour du roi Stanislas Augustę Ponia-
towski. Ses dessins presentent de tres proches affini-
tes avec celui de notre collection.
Une esquisse peu lisible se trouve sur le revers de
notre dessin; c’est une representation d’un autre
moment du meme evenement: Kościuszko blesse est
porte sur un brancard par les Cosaques. On a reussi
a etablir que cette esquisse servit a Plersch pour
son tableau dilsparu depuis, qui figura a Texposition
a Varsovie en 1917. L’execution de cette esquisse au
verso de notre dessin repforce 1’attribution de ce
dessin a J. B. Plersch.
192
Z 2