Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

JÓZEF E. DUTKIEWICZ


II. 10. Czerwińsk, Kościół p.w. NMP, Sceny malowane
w kaplicy południowej. Fot. T. Kaźmierski)

1. Mieronice — kościół p.w. św. Jakuba — prez-
biterium 35. Słabą czytelność treści scen należy przy-
pisać niewłaściwie przeprowadzonej konserwacji w
r. 1939. Malowidła znajdują się na trzech ścianach
i podzielane są poziomo na dwie strefy. Dolny pas
oddzielony ornamentem, na ścianie płn. przedstawia
sceny z Męki Chrystusa, na wsch. sceny z życia świę-
tej Małgorzaty (?), na południowej — obrazy nieczy-
telne. Części górne tarczowe ścian mieszczą na ścianie

płn. przedstawienie Panien Mądrych i Głupich z wi-
docznymi postaciami 3 na lewo i 4 na prawo od okna
oraz resztę napisu: UT QUE VIRG [...], na ścianie
wsch., Ukrzyżowanie i Narodzenie Chrystusa (?), na
płd. — postacie apostołów widoczne na lewo 3 na
prawo 5 z resztą napisu TOMAS, BA [...?]. TRUŚ
PAULUS, IOHAN.
Cechy stylowe malowidła nie zupełnie jasne. Wed-
ług najstarszych można by datować malowidło na ko-
niec XIII w.36 Malowane na cienkim zatarciu, szorst-
kim wapienno-piaskowym, na pobiale — kolory: czar-
ny, czerwony, zielony, żółty 37.
8. Mościsko — kościół p.w.św. Jana Chrzci-
ciela, prezbiterium. Na sklepieniu przedstawiony
Chrystus w Majestacie w otoczeniu 4 symbolów ewan-
gelistów w dwóch polach i pelikana w czwartym.
Wzdłuż żeber ornament ząbkowy. Malowidło restauro-
wane w r. 1907 (?) pochodzi być może z końca XIII w.
lub pocz. XIV w.
Wymienione w dalszej kolejności malowidła o nie-
wątpliwych cechach romańskich, nie zawierają już
treści przedstawiających, a jedynie w małej części
znaki symboliczne, przeważnie zaś motywy ornamen-
talne, nawet płaszczyznowe służące do dekoracji
wnętrza i mające za zadanie podkreślić elementy
architektoniczne, wzbogacać i przedłużać niejako ich
działanie wizualne. Wobec ubóstwa zachowanych w
Polsce zabytków romańskiego malarstwa ściennego,
wydaje się celowe omówić je pokrótce jako wyraz
ograniczonych dążności do uzupełnienia wnętrz archi-
tektonicznych tej epoki środkami malarskimi.
Należy tu przede wszystkim większa grupa kościo-
łów i klasztorów cysterskich, w których reguła za-
konu ograniczała wprowadzenie bogatszej skali deko-
racji malarskiej.
9. Wąchock — kościół p.w.NP Marii i św. Floria-
na i klasztor OO. Cystersów 38. Siady malowania żeber
farbą czerwoną w transepcie i nawie głównej, malo-
wane pasy czarno-białe, poziome naprzemianległe,
imitujące alternację koloru ciosów w glifach okien-
nych i na ścianie nawy południowej kościoła. Ślady
malowanej dekoracji żeber i gurtu w refektarzu, ma-
lowane rytmicznie rozmieszczone trzy rozety złożone
z kół koncentrycznych, pasów liter i maswerków nad
wejściem do kapitularza, na ścianie wschodniej skrzyd-
ła krużganków. Ślad malowanego tonda z kół kon-
centrycznych, ze śladami napisów, ornamentu geome-
trycznego — być może znaku o znaczeniu rytualnym
w kapitularzu klasztoru.
Malowane na pobiale częściowo bezpośrednio na
kamieniu, farby: czerwona, czarna i żółta. Czas po-

35 SZYDŁOWSKI, Pomniki, jw., S. 87—88; — J. WIŚ-
NIEWSKI, Historyczny opis kościołów, zabytków, pamiątek
W Jędrzejowskim, Mariówka 1930, s. 287—289; — DUTKIE-
WICZ, Nowoodkryte dekoracje, jw., s. 65—67; — T. PRZYP-
KOWSKI, Powiat jędrzejowski [w:] Katalog Zabytków
sztuki III, Warszawa 1957, s. 21—22; — ŚWIECHOWSKI, Bu-
downictwo romańskie, jw., s. 167—168.
36 Malowidła zachowane we (fragmentach stanowiących
50—60% całości. Uzupełnione w czasie restauracji w r. 1939
(napis na ścianie zachodniej prezbiterium: ODNOWIENIE
PREZBITERIUM NA PAMIĄTKĘ JUBILEUSZU POWTÓRNEJ
EREKCJI PARAFII 1439—1939). Uzupełnienia w postaci gład-
kich kitów i zatarcia, oraz gruntu może temperowego,
większość rysunku Wykonana czarnym konturem, nowa,
rekonstruowana, w pasie dolnym na ścianie wschodniej

fantazjowana, bez związku z pierwotnym malowidłem, ory-
ginał malowany na szorstkiej zaprawie.
37 Dokumentacja rysunkowa w Archiwum Katedry Kon-
serwacji Malowideł Ściennych ASP w Krakowie.
38 w. ŁUSZCZKIEWICZ, Romańska architektura w Wą-
chocku, kościół i reszty cysterskiego klasztoru. SKHS V, 1896,
S. 49—71; — SZYDŁOWSKI, Pomniki, jw., S. 39, 42, 43, 46—50,
172; — M. NIWIŃSKI, Opactwo Cystersów w Wąchocku,
Kraków 1930; — P. Ł. DAVID, Architecture cistercienne en
Petite Pologne [w]: Art Polonais, Art Franęais, Paris 1939,
S. 54, 55, 59, 60; — K. BIAŁOSKÓRSKA, Wąchock, opactwo
cystersów, Warszawa 1960; — taż, L’ abbaye cistercienne de
Wąchock [iw:] „Cahiers de Civilisation Medievale” V, 1962,
S. 335—350; — SWIECHOWSKI, Budownictwo romańskie, jw.,
S. 312-320.

280