DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Dutkiewicz, Józef E.: Romańskie malowidła ścienne w Polsce
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0299
ROMAŃSKIE MALOWIDŁA ŚCIENNE W PÓLSCE
U. 15. Wąchock, Klasztor OO. Cystersów, Rozeta nad przeźroczem do kapi-
tularza w krużganku, inw. M. Malanek.
ką. Obok każdego szło podwójne kolo poruszające się
we wszystkich kierunkach pełne oczu”. Wizja Izajasza
(l.XVI, 1 i 15) mówi o blasku ognia i światła wy-
chodzącym z tronu Bożego. W Apokalipsie św. Jana
(rozdz. IV, 2—10) tęcza opromieniała Tronującego,
którego tron otaczały cztery żyjące żywioły podobne
do lwa, wołu i człowieka, każdy miał sześć skrzydeł
i był pełen oczu.
W przedstawieniu sceny Sądu w Tumie rolę po-
średników orędowników ludzkości pełnią ponadto
Maria i Jan Chrzciciel stojący po bokach Tronu,
tworząc z Chrystusem grupę zwaną Deisis. Poza tym
w szczegółach zgodne są z wizją Ezechiela „żywioły”
czyli „tetramorfy” o czterech skrzydłach pokrytych
oczami, posiadające głowę orła u góry i po bokach
lwa i wołu, po środku na ile zniszczenie widzieć po-
zwala, człowieka, u nóg osie z dwiema parami kół —
przy czym są one umieszczone poniżej i powyżej po-
ziomego pasa, na którym spoczywa tron Chrystusa
tworząc w ten sposób jakby wóz.
Sposób ujęcia przedstawionej tu wizji apokalip-
tycznej tworzy tzw. „typ liturgiczny” 68. W tym ujęciu
66 Program ąpsyid z przedstawianiem Chrystusa tronu-
jącego był przejmowany z dworskiego lub triumfalnego
ceremoniału. Obok niego wytworzył się typ mistyczny od-
rozwinął się on najszerzej na Wschodzie i był repre-
zentowany szczególnie w kaplicach egipskich klasz-
torów V w., jak np. w kaplicy XXVI klasztoru Apolli-
na w Bawit, w niszy klasztoru Jeremiasza w Sakkra 67.
Występują tu przedstawienia czterech żywiołów na
czterech kołach wozu ognistego, otaczające tron Chrys-
tusa, jak w Tumie. W apsydzie kościoła Dawido-Ge-
redja w grocie Dodo w Gruzji dwa tetramorfy po-
siadają głowy człowieka na wprost, byka w lewo,
orła u góry i lwa w prawo jak w Tumie, a ich nogi
spoczywają na osiach z płonącymi kołami. Natomiast
w Katalonii, w kościele S. Miguel in Egora (Torraso)
z IX w. w dolnej strefie przedstawienia wyobrażono
rząd wielkich kół wozu Ezechiela, po bokach którego
klęczą apostołowie 68.
Wyobrażenie Maiestas Domini nie jest tylko reali-
zacją wizji apokaliptycznej. Jest także wyrazem ce-
sarskiej lub imperatorskiej roli Chrystusa-Sędziego.
Świadczy o tym przedstawienie 12 apostołów tworzą-
cych niejako dwór i „milicję” Chrystusa. Są oni wy-
obrażeni jako siedzący już w apsydzie kościoła
S. Costanza ok. 360 r. i S. Pudenziana z pocz. V w.
w Rzymie. Ta obecność apostołów w scenie Sądu
powiadający ściślej wizjom proroków. Pierwszy ujmuje się
mianem typu liturgicznego IHM, jw., s. 42.
67 Tamże, s. 42—43.
68 Tamże.
285
U. 15. Wąchock, Klasztor OO. Cystersów, Rozeta nad przeźroczem do kapi-
tularza w krużganku, inw. M. Malanek.
ką. Obok każdego szło podwójne kolo poruszające się
we wszystkich kierunkach pełne oczu”. Wizja Izajasza
(l.XVI, 1 i 15) mówi o blasku ognia i światła wy-
chodzącym z tronu Bożego. W Apokalipsie św. Jana
(rozdz. IV, 2—10) tęcza opromieniała Tronującego,
którego tron otaczały cztery żyjące żywioły podobne
do lwa, wołu i człowieka, każdy miał sześć skrzydeł
i był pełen oczu.
W przedstawieniu sceny Sądu w Tumie rolę po-
średników orędowników ludzkości pełnią ponadto
Maria i Jan Chrzciciel stojący po bokach Tronu,
tworząc z Chrystusem grupę zwaną Deisis. Poza tym
w szczegółach zgodne są z wizją Ezechiela „żywioły”
czyli „tetramorfy” o czterech skrzydłach pokrytych
oczami, posiadające głowę orła u góry i po bokach
lwa i wołu, po środku na ile zniszczenie widzieć po-
zwala, człowieka, u nóg osie z dwiema parami kół —
przy czym są one umieszczone poniżej i powyżej po-
ziomego pasa, na którym spoczywa tron Chrystusa
tworząc w ten sposób jakby wóz.
Sposób ujęcia przedstawionej tu wizji apokalip-
tycznej tworzy tzw. „typ liturgiczny” 68. W tym ujęciu
66 Program ąpsyid z przedstawianiem Chrystusa tronu-
jącego był przejmowany z dworskiego lub triumfalnego
ceremoniału. Obok niego wytworzył się typ mistyczny od-
rozwinął się on najszerzej na Wschodzie i był repre-
zentowany szczególnie w kaplicach egipskich klasz-
torów V w., jak np. w kaplicy XXVI klasztoru Apolli-
na w Bawit, w niszy klasztoru Jeremiasza w Sakkra 67.
Występują tu przedstawienia czterech żywiołów na
czterech kołach wozu ognistego, otaczające tron Chrys-
tusa, jak w Tumie. W apsydzie kościoła Dawido-Ge-
redja w grocie Dodo w Gruzji dwa tetramorfy po-
siadają głowy człowieka na wprost, byka w lewo,
orła u góry i lwa w prawo jak w Tumie, a ich nogi
spoczywają na osiach z płonącymi kołami. Natomiast
w Katalonii, w kościele S. Miguel in Egora (Torraso)
z IX w. w dolnej strefie przedstawienia wyobrażono
rząd wielkich kół wozu Ezechiela, po bokach którego
klęczą apostołowie 68.
Wyobrażenie Maiestas Domini nie jest tylko reali-
zacją wizji apokaliptycznej. Jest także wyrazem ce-
sarskiej lub imperatorskiej roli Chrystusa-Sędziego.
Świadczy o tym przedstawienie 12 apostołów tworzą-
cych niejako dwór i „milicję” Chrystusa. Są oni wy-
obrażeni jako siedzący już w apsydzie kościoła
S. Costanza ok. 360 r. i S. Pudenziana z pocz. V w.
w Rzymie. Ta obecność apostołów w scenie Sądu
powiadający ściślej wizjom proroków. Pierwszy ujmuje się
mianem typu liturgicznego IHM, jw., s. 42.
67 Tamże, s. 42—43.
68 Tamże.
285