Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

ROMAŃSKIE MALOWIDŁA ŚCIENNE W POLSCE

Odmiennym, bo odbiegającym od schematów pa-
nujących w malarstwie monumentalnym XI i XII w.
jest rozwiązanie plastyczne i treść przedstawień tzw.
płyty wiślickiej. Choć omawiano ją dotychczas w kon-
tekście architektury lub rzeźby, to sądzę, że umiesz-
czenie jej na płaszczyźnie zamykającej przestrzeń
architektoniczną, tak jak ściana i użycie do wyrażenia
treści środków działania iluzjonistycznego jak rysunek
i kontur, leżących na płaskiej powierzchni, jak wreszcie
użycie środków technicznych używanych w technikach
ściennych jak ryt czy sgraffito, kwalifikuje ten pomnik
do działu malarstwa ściennego. Treść rysunków wiślic-
kich ma już swą bogatą literaturę, nie zachodzi zatem
konieczność jej obszerniejszej analizy. Jest to przed-
stawienie typu adcracyjno-epitafijnego z tym,, że
przedmiotem adoracji było właściwe martirium lub
ołtarz95. Treść odnosząca się niewątpliwie do kon-
kretnych osób historycznych 96, wyprzedza tego rodzaju
późnośredniowieczne i barokowe epitafia ścienne.
Spośród późniejszych malowideł na pierwsze miejsce
wysuwa się cykl umieszczony na wschodniej, później
dobudowanej ścianie południowej nawy kościoła w
Czerwińsku. Treść zaczerpnięta ze Starego Testamentu
obejmuje sceny z Genezis, poprzez budowę arki Noego
do ofiary Abrahama. Z Nowego Testamentu, zamiesz-
czono tylko na dole sceny męczeństwa św. św.
Wawrzyńca i Szczepana (?) oraz postacie czterech
świętych. Zidentyfikowana postać św. Pawła przypo-
mina o jego związku z martyriami, jakie podkreślali
szczególnie w komentarzach do jego listów teologowie
epoki karolińskiej Na okoliczność tę zwrócił uwagę
Świecho-wski, który też trafnie odczytał i skomentował
treść malowideł dopatrując się słusznie w układzie
ich treści związku ze współczesnym malarstwem mi-
niaturowym, wskazując szczególnie na przykład tzw.
„warszawskiej” Genezis (ok. r. 1200), której część
scen została tu powtórzona97. Przypuszczenie, że
malowidła te mogły być fundacją indywidualną
połowy XIII w., jak to miało miejsce u kanoników
regularnych98 99, wymagałoby jeszcze weryfikacji czy
inne malowidła znalezione w tym kościele na strychu
ściany tęczowej nie są tego samego pochodzenia",
W stosunku do poprzedniej grupy, sposób układu
treści, a dalej metoda jej opowiedzenia różnią się
zasadniczo. Sztywny moduł podziałów i schematów
scenograficznych zostaje zastąpiony swobodnie zmie-
nianą formą scen: w medalionach, w ujęciu winieto-
wym i strefowym. Chętnie stosuje się w opowiadaniu
zasadę skrótu — pars pro toto, uwypukla rolę sprzętu
(topór) ewokatora czynności w czym zyskuje treść
na jędrności i dosadności. Cykl z Noem mógł mieć
swój pierwowzór w malowidłach tej treści na skle-
pieniu kościoła w Saint Savin sur Gartempe 10°, ale
sposób opowiedzenia tych treści i cechy stylistyczne
wskazują na co najmniej 2.poł. XIII w.
Malowidła w prezbiterium kościoła w Mieronicach
ucierpiały tak znacznie nie tyle na skutek zniszczenia


II. 19. Włostów, Kościół p.w. św. Jana Chrzciciela,
Malowidło ornamentalne w oknie.
(Fot. T. Kaźmierski).

ile niewłaściwej ich konserwacji, gdyż nie usunięto
dość precyzyjnie nawarstwień z pierwotnego malo-
widła, tak że jedynie z dużym wahaniem omawiamy
je wśród malowideł romańskich. Nie znana jest treść
pierwotnego wyobrażenia na sklepieniu. Sceny Naro-
dzenia i Ukrzyżowania, wskazują na zaakcentowanie
ściany wschodniej dwiema datami historii Odkupienia,
które ją otwierają i zamykają. Wiązałby się z tym
cykl Męki Pańskiej na ścianie północnej, a przy-
powieść o Pannach Mądrych i Głupich stawałaby
się wyrazem wiary w Odkupienie sprawiedliwych 101.
Wyobrażenie apostołów uzmysławia w tym kontekście

95 KALINOWSKI, Romańska posadzka, jw., s. 127.
96 Tamże; — DOBROWOLSKI, Malarstwo, jw., s. 102.
97 SWIECHOWSKI, Ścienne malowidła, jiw., s. 68.
98 Tamże, s. 72.
99 M. WALICKI uważał fragmenty dwóch medalionów
na strychu ściany tęczowej za dzieło XII w. (STARZYŃ-
SKI, WALICKI, Malarstwo monumentalne, jw., s. 33) pod-
czas gdy SWIECHOWSKI skłonny był je uważać za póź-
niejsze od malowideł w kaplicy południowej z XIII w.

(Ścienne malowidła, j|W-, s. 64—74), a ostatnio uznał je je-
dnak za przynależne do wcześniejszego okresu (t e in ż e,
Budownictwo romańskie, jw., s. 28).
100 ANTHONY, jw., fig. 316.
101 Panny Mądre prowadzone przez Kościół symbolizują
„Wybranych”, Panny Głupie pod przewodnictwem Synagogi
są symbolem „Potępionych”. Przypowieść jest lekcją czuj-
ności przeciw zaskoczeniu przez śmierć i Sąd. L. RfiAU,
Iconographie, jw., H Nouueau testament, Paris 1957, s. 353.

289