Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

NVII-WIECZNE MAUZOLEUM NACJI POLSKIEJ W PADWIE

Narodowy charakter ołtarza, oprócz postaci świę-
tych polskich, akcentowały nazwy (i chyba herby)
poszczególnych dzielnic Rzeczypospolitej. Do dziś prze-
chowały się dwie plakietki owalne z inskrypcjami,
z ciemnego marmuru pochodzące niewątpliwie z pier-
wotnego ołtarza, ta po jego demontażu w 1809 r.
wmurowane po bokach obecnego. Na plakietce z lewej
strony czytamy malowany napis: INSIGNE DUCATUS
MASOVIAE, na prawej zaś - INSIGNE DUCATUS
LIVONIAE ET POMERANIAE, a więc zostały bpa-
miętnione trzy dzielnice: Mazowsze, Inflanty i Po-
morze.
Wydaj e się, że ołtarz reprezentował typ, który
proponowałem niegdyś nazwać heraldycznym, a więc
na retabulum ołtarzowym — jak się to często u nas
zdarzało — był zespół herbów, który symbolizował
w tym wypadku całą Rzeczpospolitą52 Tego typu
ołtarz z herbami rodów byłych właścicieli miasta po-
wstał w Kraśniku z fundacji Tomasza Zamoyskiego
ok. 1627 r.
Warto w tym miejscu przypomnieć, że planowane
od początku przez Nację Sacellum Polonorum (krypta)
miało mieć ściany „ozdobione insygniami królestwa
polskiego” 53.
Program ideowy tego neoropolium polskiego, wy-
rażały dobitnie dwie marmurowe tablice fundacyjne
umieszczone kiedyś po bokach ołtarza. Jedna z nich
(lewa) upamiętniała datę fundacji i nazwisko ostatecz-
nego fundatora następującym tekstem łacińskim:
DEI OPT. MAX. GLORIAE /D. STANISLAI
PATRNI, PATRAE CVLTVI/ SVAE SVORVMQ
PIAE MEMORIAE /NATIO POLONA,/ ARAM
HANC; CVM SEPVLCRO, /GENERSO, D. NICOLAO
OSSOLIŃSKI AB/ OSSOLIN NATIONIS CONSI-
LIARIO, /CVRANTE, /F,P,Q,S,P,M/ ILLVSTR, D,D,
CIVIT, PRAESIDIB, /HERMOLAO, ZANE PRAET,/
IOANNE MARIPETRO, PRAEF. /ANNO CHRISTI
CIO, CIO VII. CAL. IVNI/54.
Na prawej tablicy widnieje wierszowany napis
o charakterze moralno-religijnym:
MONVMENTANEA PRORSVS ISTA VITA EST
SEDVIXISSE BENE, ET MORI BEATE,
HOC, VIRTVTIS OPVS, PIVM ET PERENNE,
SIC GENS VOTA DEO FERENS POLONA,
ET SOLVENS CINERI DECORA IVSTA,
AD TYMBAM HAEC MEDITATUR, ILLA AD
ARAM,
FELICES LACHRIMAE PRECESQ, DIAE
IMMORTALE QVIBVS PARATVR AEWM,55
lizowany, gdy pozwolą ma to warunki finansowe (zioib.
WINDAKIEWICZ, Protokóły zgromadzeń, jw., s. 32).
52 z moim stanowiskiem nie zgadza islię O. A. SARTOiRI,
twierdząc, że to co było możliwe w Polsce, nie mogło mieć
miejsca we Włoszech, gdzie takie rozwiązanie wyklucza-
ły zaostrzone — ściślej niż w Polsce przestrzegane — prze-
pisy soboru trydenckiego, wychodzące z założenia delaicy-
zacji sztuki kościelnej.
53 Padwa, Archivio di Stało, S. Antonio Corufessore, B.
176, c. 39; w podaniu Polaków (ok. 1593 r.) w sprawie bu-
dowy krypty czytamy dezyderaty, m. in..: „Parietes ut liceat
insignibus regni Poloniae ezornare... Ut hoc sacellum appe-
lletur si aliguid non obsit Sacellum Polonorum” (wg wy-
pisów O. A. SATITORIEGO).

II. 8. Francesco Segala. Popiersie z nagrobka Erazma
Kretkowskiego, kasztelana gnieźnieńskiego, zm. 1558 r.
(Fot. M. Danesin 1965)


Dziś obydwie te tablice znajdują się w nowej
kaplicy św. Stanisława, przeniesione tok. 1899 r.
i umieszczone w ścianie południowej.

54 Łaciński tekst tablicy cytuje już STAROWOŁSKI pt.
Inscriptiones ad Altare S. Stanislai (jw., s. 804). Zob. także:
GONZATI, jw., vol. I, s. 255. Tekst tablicy w wolnym pol-
skim tłumaczeniu brzmi: „Ku chwale Boga najlepszego
i największego i ku czci św. Stanisława patrona Ojczyzny
oraz ku czci swojej i swoich bliskich pamięci Nacja Pol-
ska ołtarz ten z grobowcem staraniem szlachetnie urodzo-
nego Pana Mikołaja Ossolińskiego za rządów wielmożnych
Panów rządców miasta Ermolao Zane podesty i Giouannie-
go Malipetro kapitana roku Chrystusowego 1607 1 czerw-
ca”.

55 Wolne tłumaczenie tego wiersza brzmi: „To nasze ży-
cie jest czymś trwającym zaledwie chwilę / Lecz żyć dobrze

315