Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

JERZY KOWALCZYK


II. 9. Epitafium Andrzeja Kańskiego, zm. 1586 r.
(Rys. J. Kowalczyk 1965)

Ołtarz św. Stanisława i Sacellum Polonorum stały
się centrum złożonej kompozycji ideowo-religijnej
i narodowej zarazem, które miało Polakom przypomi-
nać oddaloną ojczyznę. Kompozycja ta z biegiem lat
została wzbogacona przez szereg nagrobków i epita-
fiów zmarłych w Padwie rodaków a nawet cudzo-
ziemców związanych uczuciowo z Polską.
Nagrobki Polaków w Bazylice św. An-
toniego. Początkowo pomniki nagrobne Polaków
nie były grupowane w jednym miejscu, ale rozproszo-

ne po całej Bazylice. Dopiero od czasu fundacji i po-
święcenia krypty oraz ołtarza św. Stanisława w 1607 r.
wszystkie następne sytuowano w pobliżu tegoż ołtarza.
Umieszczano je na ścianach i filarach przyściennych
po bokach ołtarza oraz na dwu filarach między-
nawowych naprzeciwko i w posadzce u jego stóp.
W ten sposób w Bazylice skrajne przęsło północnej
nawy bocznej zawierające ołtarz św. Stanisława,
kryptę — Sacellum Polonorum oraz nagrobki, stało się
niejako polską kaplicą — mauzoleum.
Nagrobki sprzed r. 1607. Najwcześniejszy
a zarazem najwybitniejszy nagrobek polski w Bazylice
został poświęcony kasztelanowi gnieźnieńskiemu,
Erazmowi Kretkowskiemu, dyplomacie i pod-
różnikowi, zmarłemu w Padwie 16.V.1558 r. Pomnik
wystawiono przed 1560 r. w kaplicy S. Bartolomeo
rodziny Lanzaroti, gdzie spoczęły również prochy
zmarłego56 (jest to obecnie kaplica św. Stanisława
bpa). Dzieło to znajdujące się do dziś w tej samej
kaplicy, składa się ze wspaniałego brązowego popiersia
spoczywającego na konsoli z herbem Dołęga57, niżej
zaś znajduje się oddzielna tablica inskrypcyjna wy-
konana w ciosie;, bogato obramiona w duchu manie-
ryzmu. Zawiera ona oprócz napisu nagrobnego także
epitafijny łaciński epigramat pióra Jana Kochanow-
skiego, i z tego względu pomnik Kretkowsikiego wzbu-
dził zainteresowanie historyka literatury, Tadeusza
Ulewicza58. Na specjalną uwagę zasługuje popiersie
Kretkowskiego odznaczające się znakomitą charak-
terystyką twarzy, realizmem psychologicznym oraz
precyzyjnie modelowaną i ornamentowaną, cyzelersko
wykończoną zbroją. To wybitne anonimowe dzieło
zostało ostatnio przypisane padewskiemu rzeźbiarzowi
Francesco Segala (ok. 1535—1592) 59 bliskiemu sztuce
Alessandra Vittorii. Portret Kretkowskiego zdradza
największą analogię z innym dziełem Segali w Bazy-
lice S. Antonio, brązowym biustem nagrobnym Giro-
lama Michiel (wyk. ok. 1558 r.)60. Warto również
wspomnieć, że Segala był w pewnym kontakcie z rzeź-
biarzem Janem Marią Mosca zw. Padovanem61. Fakt
tej znajomości może stanowić pewien wątek do wy-
jaśnienia związków Segali z polskimi dysponentami
w Padwie.
W głównym dziedzińcu klasztornym znajdujemy
wmurowane w zewnętrzną południową ścianę Bazyliki
epitafium Andrzeja Kańskiego, zmarłego w
1586 r. Pochodził on z rodziny szlacheckiej herbu
Janina, osiadłej w Ziemi Lubelskiej. Po pięcioletnich
wojażach po Italii zakończył życie w Padwie w kwie-
cie wieku. Był klientem rodziny Firlejów, którzy
wystawili mu tę skromną płytę. Jest to dosyć stereo-
typowe, manierystyczne epitafium z piaskowca o skom-

i umrzeć szczęśliwie I Oto jest zbożne i trwałe dzieło cno-
ty I Nacja Polska zanosząc do Boga takie modlitwy — I
oddając słuszne zaszczyty popiołom / o jednym rozmyśla
przy grobowcu / O drugim przy ołtarzu. I Szczęśliwe zaiste
łzy i święte modlitwy / Na które czeka nieśmiertelne trwa-
nie przez wieki”. Polskiego tłumaczenia obu tablic doko-
nał uprzejmie mgr Andrzej KEMPFII.
56 GONZATI, jw,, t. II, S. 192.
57 Obecna konsola została wykonana w r. 1899 według
projektu arch. Camillo BOITO. (Padwa, Arc.hivio delTArca
del Santo, cat. III. n. 125; wg wypisów O. A. SARTORIEGO).
Pierwotnie biust miał oprawę architektoniczną w formie
niszy zamkniętej u dołu gzymsem podtrzymywanym przez
4 lwie łapy (GONZATI, jw.).

58 T. ULEWICZ, „Epitaphium Cretcouii” czyli najstar-
szy dziś wiersz drukowany Jana Kochanowskiego, [w:] Księ-
ga pamiątkowa ku czci Stanisława Pigonia, Kraików 1961,
s. 161—167. Autor jednakże nie zajął się formą plastyczną
całego monumentu.
59 A. SARTORI, Altro busto del Segala al Santo, „II
Santo. Rivista Antoniana di Storia Dottrina Arte” V, 1965,
z. 2, s. 175—180.
60 l. PIETROGRANDE, Francesco Segala, „Bołlettino del
Museo Civico di Padova” XXXI—XLIII, 1942—1954, s. 111, ił.
4.
61 Na ten ciekawy moment zwróciła mi uprzejmie uwa-
gę dr Hellena KOZAKIEWICZOWA w dyskusji nad moim
referatem. (Posiedź, nauk. Oddz. Warsz. SHS dn. 15.XII.1965).

316