Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (28.1966)

WINCENTY DMOCHOWSKI — PRZYCZYNKI DO MONOGRAFII


U. 1. W. Dmochowski, U przewozu, ol. pł., Muzeum Naród, w Warszawie. (Fot. Muzeum Naród,
w Warszawie)

wenansową, idylliczną — ale Litwę w całej jej praw-
dzie, w jej dzień powszedni, w stroju ściśle domowym.
W pejzażach jego wszystko jest znane, codzienne,
pospolite — tylko uroczyste spojrzenie mistrza pod-
niosło do ideału i tę starą chatę, i ten płot z brzozo-
wych żerdzi, i ten więcierz na ryby, i te wody, i te
chmury. Cóż mówić o ludziach, o tych drobnych ale
wykończonych figurkach, które jakby żywe uwijają
się po krajobrazie ... w ich pozach i ruchach jest
tyle prawdy, tyle domowego typu ... Dmochowski ma-
luje tak jak widzi — ale umiejętność spojrzeć tak na
swój przedmiot — jest właśnie tajemnicą, którą mu
nie studia artystyczne ale serce odkrywa”.
„Imię zmarłego zbyt głośne, prace jego zbyt po-
wszechnie znane wywołają bez wątpienia porządny
życiorys, w którym się wykaże artystyczne jego sta-
nowisko” — pisał kronikarz po śmierci malarza28.
Tak się nie stało. Prace Dmochowskiego o cechach
solidnego rzemiosła, zawieszone wśród dawnych mebli
i pamiątek miały napewno wiele uroku. Niemal wy-
łącznie rodzinnej Litwie poświęcone, nie rozeszły się

tecznik litewski, Polowanie z „Pana Tadeusza”, Widok Piń-
ska, Doliną Kowieńską, Chatką wiejską, która znajduje się
obecnie w Muzeum im. Wyczółkowskiego w Bydgoszczy
jako Opowiadanie weterana.
28 „Gazeta Polsika”,, jw.
29 s. ORGELBRAND, Encyklopedia Powszechna, t. IV,
1899; — Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t.
XVI, 1895.
30 j. BOŁOZ-ANTONIEWICZ, Katalog wystawy sztuki

prawie poza jej granice. Dlatego encyklopedie i kata-
logi wzmiankowały o malarzu lakonicznie i bardzo
nieściśle podając czasem nawet imię jego mylnie (pa-
rokrotnie figuruje jako N. Dmochowski 29). W rysunku
raczej słaby, w odrobieniu szczegółów pejzażu zbyt
precyzyjny, posiadał w swym dorobku i prace cie-
kawe, których obecnie w naszych zbiorach prawie
nie mamy. Do najlepszych należy U przewozu z Mu-
zeum Narodowego w Warszawie. Charakterystyczny,
ozdobiony sztafażem, sielankowy w nastroju widok
domu rodzinnego w Nahorodowicach — wczesny ob-
razek olejny z r. 1843, wystawiany przed wojną30 —
znajduje się obecnie w wileńskim Państwowym Mu-
zeum Malarstwa (Vilniaus Valstybinis Dailes Muziejus)
i był eksponowany wraz z Pożarem w lesie na wy-
stawie malarstwa litewskiego w Moskwie w r. 195431.
Muzeum wileńskie posiada obecnie kilka innych jesz-
cze obrazów Wincentego Dmochowskiego32. Dwa pej-
zaże reprodukowane tutaj — mimo owej charaktery-
stycznej dla malarza (dodajmy: i dla epoki) nadmier-
nej precyzji w oddaniu szczegółów — cechuje pewien
polskiej, Lwów 1894; — Sztuka i kultura na Litwie i Rusi,
wystawa retrospektywna, Warszawa 1921.
31 Katalog vystavki litouskogo izobrazitielnogo isskustua,
Moskwa 1954.
32 Są to: Krzyżacy pod zamkiem w Puniach, dwa Nok-
turny, Neris (Wilia) pod Werkami, Żydowskie wesele. Infor-
mację tę jak również fotografie, bez których artykuł ten
nie mógłby się ukazać — zawdzięczam uprzejmości (Pani
mgr Joanny MIŁOBĘDZKIEJ.

361