DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Materiały
DOI Artikel:Drėma, Vladas: Nieznane materiały do działalności Wawrzyńca Gucewicza, Piotra Rossi, Tomasza Righi oraz Karola i Kazimierza Jelskich
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.47789#0380
MATERIAŁY
Sporządzony zaraz w 1793 r., jak wynika z listu bpa
Massalskiego z dn. 30 kwietnia 1793 r. do tegoż Hor-
nowskiego 10 11, ściśle określa udział Gucewieża w tych
robotach.
Uzupełniając dane z tych sprawozdań wiadomoś-
ciami już opublikowanymi, zarówno z listów bpa
Massalskiego u, jak i podanymi w monografii J. Kur-
czewskiego o katedrze wileńskiej 12, można odtworzyć
niemal zupełnie ścisły kalendarz robót przy przebu-
dowie katedry wileńskiej oraz wyjaśnić cały szereg
zagadnień, dotychczas zagmatwanych.
Zasięg przebudowy podjętej przez Gucewicza w
stosunku do murów starej katedry, nietkniętych przez
niego, w świetle danych z tychże sprawozdań staje
się o wiele jaśniejsza. Gucewicz zużył na przebudo-
wę katedry 1.770.650 nowych cegieł, z pominięciem
materiału zużytego z rozbiórki murów starej ka-
tedry, który również był użyty przy przebudowie.
A więc odbudował ją rzeczywiście od fundamentów
z wyjątkiem kaplic św. Kazimierza i Wołowiczow-
skiej oraz części fundamentów we wschodniej partii
tego zabytku. To potwierdza również protokół posie-
dzenia kapituły wileńskiej z dn. 24 października
1797 r.13, gdzie mówi się, iż ściany katedry w nie-
których miejscach zostały wzniesione od fundamen-
tów. Uwaga ta dotyczy prawdopodobnie głównie
części zachodniej katedry wraz z całym portykiem,
z kaplicami im. Marii, im. św. Władysława oraz za-
krystii. O tym również świadczy .ilość materiałów zu-
żytych na fundamenty oraz wydatki na robociznę
przy budowie tychże fundamentów.
Że przebudowę katedry rozpoczęto rzeczywiście do-
piero w 1783 r.., potwierdza i kapituła wileńska w pro-
tokóle z dn. 7 października 1783: „Odnowienie katedry
rozpoczęto na wiosnę t.r.; nabożeństwo z wotywami
przeniesiono do św. Jana” 14.
Tak więc w latach 1783 i 1784, po oczyszczeniu już
wcześniej zbitych murów starej katedry, zostały za-
łożone fundamenty. Kopaczom za roboty przy funda-
mentach w tych latach zapłacono 7155 złotych; póź-
niej tych robót już nie wykonywano. Prawdopodobnie
w tych latach przy fundamentach pracowali również
gracarze, bigarze i źwirownicy oraz pomocnicy i pa-
robcy. Im wówczas wypłacono ponad 8500 złotych.
Pod fundamenty w tych latach zużyto 776 sążni belek
dębowych na kratę oraz zabito 1594 czterosążniowe
pale olchowe z ogólnej liczby 2082 pali. Z pozostałej
ilości zabito w pierwszym półroczu 1785 r. 103 pale,
w 1786 r. — 205 oraz w 1787 — 180 pali.
Rusztowania zaczęto wznosić równocześnie z pra-
cami przy fundamentach z początkiem 1783 r., a w
połowie 1785 r. zużyto w zupełności na ten cel prze-
znaczone „sztandary” w ilości 1301 sztuk, mocułki
w ilości 240 sztuk oraz opałki w ilości 510 sztuk
i inne. Cieślom za roboty prawdopodobnie przy bu-
dowie rusztowań w 1783 i 1784 r. wypłacono około
5000 złotych, chociaż linnicy, zasadniczo pracujący
przy urządzaniu rusztowań, pracowali bez przerwy
od 1783 do 1790 r., najintensywniej zaś w 1788, kiedy
to im wypłacono 1822 zł. z ogólnej sumy ponad 4000 zł.
Rusztowania, prawdopodobnie przenoszono w inne
miejsca w miarę jak postępowały prace murarskie.
W dniu 28 września 1785 r. kapituła notuje, iż „Biskup
odnawiając katedrę ćhce zamurować kaplicę św. Ka-
zimierza, by ją od kurzu i zniszczenia ochronić [...],
rusztowania zaczną się stawić za dwa tygodnie”15.
Prace murarskie były wykonywane od samego po-
czątku robót przy odbudowie, z początku przy za-
kładaniu fundamentów, a w innych częściach i przy
wznoszeniu ścian. Tempo robót murarskich wzrastało
coraz bardziej do punktu kulminacyjnego w 1788 r.,
kiedy to zakupiono najwięcej cegły — ponad 580.000
sztuk, zużyto najwięcej wapna — 3134 skrzynie, żwi-
ru — 10.481 skrzyń, murłatów 5940 sążni oraz naj-
więcej wypłacono murarzom — ponad 24.500 złotych,
cieślom — ponad 9000 zł., kamieniarzom — około
1200 zł., kowalom — 11.772 zł. itd. Nasilenie robót
murarskich w tym roku odpowiada żądaniom bpa
Massalskiego, wyrażonym w jego liście Nr 9 z dn.
28 maja 1788 r.16 Prace murarskie zostały ukończone
w zupełności w 1791 r. Zewnątrz ściany otynkowano
w 1789 oraz 1791 r. Dach nawy głównej, jednej strony
kaplic bocznych oraz kopuły zakrystii pokryto blachą
miedzianą w latach 1789—92.
Jak dowiadujemy się z późniejszych rachunków
za uzupełniające prace przy przebudowie katedry
W. Gucewicza z 1795 r. (Aneks 3) oraz Piotra Rossi
(Aneks 4) 17, w latach 1783—92 wykonano zasadniczo
wszystkie prace budowlane i ukończono je całkowicie
na zewnątrz z wyjątkiem latarni nad kopułą zakrystii
oraz pokrycia dachu nad jedną stroną kaplic bocz-
nych. Wewnątrz świątyni natomiast brakowało chóru
organowego, okien, drzwi, schodów, posadzki; ściany
oraz sklepienia pozostały nietynkowane i bez żadnych
ozdób brakowało także odpowiednich mebli i urzą-
dzeń liturgicznych.
W okresie 1793—98 żadne prace przy przebudowie
katedry nie były prowadzone z powodu braku odpo-
wiednich funduszów.
Wawrzyniec Gucewicz był zatrudniony przez bpa
Massalskiego przy przebudowie katedry nie przez cały
okres prac budowlanych, jedynie do końca 1790 r.
Po Gucewiczu nadzór nad robotami budowlanymi pro-
wadził Piotr Rossi. Co było przyczyną zerwania kon-
traktu między Massalskim a Gucewiczem, na razie
nie jest wiadome. O oziębłych stosunkach między
architektem a bpem Massalskim dowiadujemy się
z listu tego ostatniego Nr 29, pisanego z Kłajpedy
w dn. 4 września 1792 r.: „...powinien JP. Gucewicz
wszelkie podawać mnie Abrysy, y lubo dobrze iest
zapłacony, wszelako niechcę Go pociągać do tey pracy,
obawiaiąc się, żeby nowych za to nieformował Pre-
tensyi y zapłat, które nad Kontrakt odbieraiąc, do
tego się nie zna y tyle mnie szkód poczyniwszy, które
wszyscy znaią, oprocz niego”18. Znając wcześniejsze
stosunki, jak serdecznie układały się pomiędzy po-
czątkującym architektem a magnatem mecenasem,
ostatnie nagłe oziębienie jest wielką niespodzianką.
Szukając jego przyczyn, czy nie należy zwrócić uwagi
10 VCIA, F. 739, op. 20, akita 427; — LORENTZ, jw. S.
374.
11 LORENTZ, jw., S. 309—380.
12 KURCZEWSKI, jw., S. 363, 367, 369, 373, 377, 380, 382,
387 itd.
13 MAE, F. 43, akta 477, k. 53.
14 KURCZEWSKI, jw., S. 377.
15 Tamże, s. 382.
16 VCIA, F. 729, op. 20, akta 427; — LORENTZ, jw.,
S. 373.
17 MAE, F. 43, akta 1133 — oba wzmiankowane dokumen-
ty.
18 VCIA, F. 739, op. 20, akta 427; — LORENTZ, jw. S.
374.
366
Sporządzony zaraz w 1793 r., jak wynika z listu bpa
Massalskiego z dn. 30 kwietnia 1793 r. do tegoż Hor-
nowskiego 10 11, ściśle określa udział Gucewieża w tych
robotach.
Uzupełniając dane z tych sprawozdań wiadomoś-
ciami już opublikowanymi, zarówno z listów bpa
Massalskiego u, jak i podanymi w monografii J. Kur-
czewskiego o katedrze wileńskiej 12, można odtworzyć
niemal zupełnie ścisły kalendarz robót przy przebu-
dowie katedry wileńskiej oraz wyjaśnić cały szereg
zagadnień, dotychczas zagmatwanych.
Zasięg przebudowy podjętej przez Gucewicza w
stosunku do murów starej katedry, nietkniętych przez
niego, w świetle danych z tychże sprawozdań staje
się o wiele jaśniejsza. Gucewicz zużył na przebudo-
wę katedry 1.770.650 nowych cegieł, z pominięciem
materiału zużytego z rozbiórki murów starej ka-
tedry, który również był użyty przy przebudowie.
A więc odbudował ją rzeczywiście od fundamentów
z wyjątkiem kaplic św. Kazimierza i Wołowiczow-
skiej oraz części fundamentów we wschodniej partii
tego zabytku. To potwierdza również protokół posie-
dzenia kapituły wileńskiej z dn. 24 października
1797 r.13, gdzie mówi się, iż ściany katedry w nie-
których miejscach zostały wzniesione od fundamen-
tów. Uwaga ta dotyczy prawdopodobnie głównie
części zachodniej katedry wraz z całym portykiem,
z kaplicami im. Marii, im. św. Władysława oraz za-
krystii. O tym również świadczy .ilość materiałów zu-
żytych na fundamenty oraz wydatki na robociznę
przy budowie tychże fundamentów.
Że przebudowę katedry rozpoczęto rzeczywiście do-
piero w 1783 r.., potwierdza i kapituła wileńska w pro-
tokóle z dn. 7 października 1783: „Odnowienie katedry
rozpoczęto na wiosnę t.r.; nabożeństwo z wotywami
przeniesiono do św. Jana” 14.
Tak więc w latach 1783 i 1784, po oczyszczeniu już
wcześniej zbitych murów starej katedry, zostały za-
łożone fundamenty. Kopaczom za roboty przy funda-
mentach w tych latach zapłacono 7155 złotych; póź-
niej tych robót już nie wykonywano. Prawdopodobnie
w tych latach przy fundamentach pracowali również
gracarze, bigarze i źwirownicy oraz pomocnicy i pa-
robcy. Im wówczas wypłacono ponad 8500 złotych.
Pod fundamenty w tych latach zużyto 776 sążni belek
dębowych na kratę oraz zabito 1594 czterosążniowe
pale olchowe z ogólnej liczby 2082 pali. Z pozostałej
ilości zabito w pierwszym półroczu 1785 r. 103 pale,
w 1786 r. — 205 oraz w 1787 — 180 pali.
Rusztowania zaczęto wznosić równocześnie z pra-
cami przy fundamentach z początkiem 1783 r., a w
połowie 1785 r. zużyto w zupełności na ten cel prze-
znaczone „sztandary” w ilości 1301 sztuk, mocułki
w ilości 240 sztuk oraz opałki w ilości 510 sztuk
i inne. Cieślom za roboty prawdopodobnie przy bu-
dowie rusztowań w 1783 i 1784 r. wypłacono około
5000 złotych, chociaż linnicy, zasadniczo pracujący
przy urządzaniu rusztowań, pracowali bez przerwy
od 1783 do 1790 r., najintensywniej zaś w 1788, kiedy
to im wypłacono 1822 zł. z ogólnej sumy ponad 4000 zł.
Rusztowania, prawdopodobnie przenoszono w inne
miejsca w miarę jak postępowały prace murarskie.
W dniu 28 września 1785 r. kapituła notuje, iż „Biskup
odnawiając katedrę ćhce zamurować kaplicę św. Ka-
zimierza, by ją od kurzu i zniszczenia ochronić [...],
rusztowania zaczną się stawić za dwa tygodnie”15.
Prace murarskie były wykonywane od samego po-
czątku robót przy odbudowie, z początku przy za-
kładaniu fundamentów, a w innych częściach i przy
wznoszeniu ścian. Tempo robót murarskich wzrastało
coraz bardziej do punktu kulminacyjnego w 1788 r.,
kiedy to zakupiono najwięcej cegły — ponad 580.000
sztuk, zużyto najwięcej wapna — 3134 skrzynie, żwi-
ru — 10.481 skrzyń, murłatów 5940 sążni oraz naj-
więcej wypłacono murarzom — ponad 24.500 złotych,
cieślom — ponad 9000 zł., kamieniarzom — około
1200 zł., kowalom — 11.772 zł. itd. Nasilenie robót
murarskich w tym roku odpowiada żądaniom bpa
Massalskiego, wyrażonym w jego liście Nr 9 z dn.
28 maja 1788 r.16 Prace murarskie zostały ukończone
w zupełności w 1791 r. Zewnątrz ściany otynkowano
w 1789 oraz 1791 r. Dach nawy głównej, jednej strony
kaplic bocznych oraz kopuły zakrystii pokryto blachą
miedzianą w latach 1789—92.
Jak dowiadujemy się z późniejszych rachunków
za uzupełniające prace przy przebudowie katedry
W. Gucewicza z 1795 r. (Aneks 3) oraz Piotra Rossi
(Aneks 4) 17, w latach 1783—92 wykonano zasadniczo
wszystkie prace budowlane i ukończono je całkowicie
na zewnątrz z wyjątkiem latarni nad kopułą zakrystii
oraz pokrycia dachu nad jedną stroną kaplic bocz-
nych. Wewnątrz świątyni natomiast brakowało chóru
organowego, okien, drzwi, schodów, posadzki; ściany
oraz sklepienia pozostały nietynkowane i bez żadnych
ozdób brakowało także odpowiednich mebli i urzą-
dzeń liturgicznych.
W okresie 1793—98 żadne prace przy przebudowie
katedry nie były prowadzone z powodu braku odpo-
wiednich funduszów.
Wawrzyniec Gucewicz był zatrudniony przez bpa
Massalskiego przy przebudowie katedry nie przez cały
okres prac budowlanych, jedynie do końca 1790 r.
Po Gucewiczu nadzór nad robotami budowlanymi pro-
wadził Piotr Rossi. Co było przyczyną zerwania kon-
traktu między Massalskim a Gucewiczem, na razie
nie jest wiadome. O oziębłych stosunkach między
architektem a bpem Massalskim dowiadujemy się
z listu tego ostatniego Nr 29, pisanego z Kłajpedy
w dn. 4 września 1792 r.: „...powinien JP. Gucewicz
wszelkie podawać mnie Abrysy, y lubo dobrze iest
zapłacony, wszelako niechcę Go pociągać do tey pracy,
obawiaiąc się, żeby nowych za to nieformował Pre-
tensyi y zapłat, które nad Kontrakt odbieraiąc, do
tego się nie zna y tyle mnie szkód poczyniwszy, które
wszyscy znaią, oprocz niego”18. Znając wcześniejsze
stosunki, jak serdecznie układały się pomiędzy po-
czątkującym architektem a magnatem mecenasem,
ostatnie nagłe oziębienie jest wielką niespodzianką.
Szukając jego przyczyn, czy nie należy zwrócić uwagi
10 VCIA, F. 739, op. 20, akita 427; — LORENTZ, jw. S.
374.
11 LORENTZ, jw., S. 309—380.
12 KURCZEWSKI, jw., S. 363, 367, 369, 373, 377, 380, 382,
387 itd.
13 MAE, F. 43, akta 477, k. 53.
14 KURCZEWSKI, jw., S. 377.
15 Tamże, s. 382.
16 VCIA, F. 729, op. 20, akta 427; — LORENTZ, jw.,
S. 373.
17 MAE, F. 43, akta 1133 — oba wzmiankowane dokumen-
ty.
18 VCIA, F. 739, op. 20, akta 427; — LORENTZ, jw. S.
374.
366