DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Budkowski, Tadeusz: Sgraffito na domu scholza w legnicy i jego twórca giovannini
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48040#0031
TADEUSZ RUDKOWSKI
SGRAFFITO NA DOMU SCHOLZA W LEGNICY I JEGO TWÓRCA GIOYANNINI
Dekoracje sgraffitowe tak częste na Śląsku w epo-
ce renesansu nie doczekały się dotąd monograficznego
opracowania. Po okresie żywego zainteresowania się
nimi uczonych niemieckich w ostatniej ćwierci XIX
i w 1. XX w., następuje całkowita stagnacja badań
w tym zakresie, a pojawiające się prace mają cha-
rakter wyraźnie przyczynkarski. Jeszcze mniej za-
interesowania sgraffitami śląskimi przejawiali bada-
cze polscy. W ciągu ostatnich lat ukazało się właści-
wie tylko jedno studium poświęcone dekoracjom w
Legnicy 1 oraz kilka nie publikowanych dokumentacji
związanych z pracami konserwatorskimi. Toteż w
okresie kiedy pojawiają się liczne i szczegółowe opra-
cowania we Włoszech, Czechosłowacji i na Węgrzech,
nasza wiedza o sgraffitach śląskich zatrzymała się
na poziomie z 1928 r., kiedy to H. Urbach w swojej
monografii sgraffit europejskich poświęcił 7 stron na
omówienie zabytków dolnośląskich2. Ogromne znisz-
czenia wśród zabytkowej zabudowy Śląska, spowo-
dowane działaniami wojennymi, a potem błędnie
Pojętą modernizacją miast i miasteczek, katastro-
falnie zmniejszyły nasz stan posiadania także w za-
kresie sgraffit renesansowych. Dlatego dużą wagę
należy przykładać do opracowywania sgraffit dotąd
nie znanych, mogących choć częściowo uzupełnić
dotkliwe luki w materiale dostępnym dla badań.
Dekoracja o jakiej będzie mowa w niniejszym
artykule zdobi elewację frontową kamienicy przy
ul- Rosenbergów 35 w Legnicy3, a więc w mieście,
W którym do naszych czasów dotrwał najliczniejszy
zespół dekoracji sgraffitowych4. O dziejach tej ka-
mienicy nie potrafimy nic powiedzieć, gdyż nie za-
chowały się żadne związane z nią materiały archi-
walne. W literaturze kamienica wymieniana jest w
związku ze swą dekoracją sgraffitową. Najstarszą
wiadomość podał M. Lohde, stwierdzając w 1867 r.,
że na fasadzie jeszcze niedawno widoczne były liczne
1 T. RUDKOWSKI, Legnickie sgraffita renesansowe,
-Szkice Legnickie”, IV, 1964, s. 73—93.
2 H. URBACH, Geschichtliches und technisches vom
Sgraffitoputz, Berlin 1928, s. 26—31. Zagadnienia artystyczne
zostały potraktowane w tej książce dosyć powierzchownie
na skutek niedostatecznej znajomości materiału zabytko-
wego (w dołączonym katalogu wymienia 46 sgraffit ślą-
skich, .podczas gdy liczba znanych wówczas dekoracji do-
chodziła do 200), jak również ze względu na zainteresowanie
autora przede wszystkim zagadnieniami technologicznymi
oraz sgraffitem w sztuce ludowej niemieckiego obszaru
językowego.
3 Dawniej Frauenstrasse.
kolumny i arkady wykonane w sgrafficie, jak rów-
nież przedstawienia cnót i sztuk, ale wszystko to
zostało zatynkowane5. Bliższe informacje o wyglądzie
tego sgraffita podał w 6 lat później Herman Luchs 6.
Wreszcie pod koniec ubiegłego stulecia H. Lutsch
uzupełnił opis kamienicy, podając wiadomość o ka-
miennym portalu renesansowym z datą 1610 oraz
o kamiennych oprawach okiennych na I i II piętrze7.
Późniejsze opisy Legnicy o dekoracji domu przy ul.
Rosenbergów 35 już nie wspominają, a H. Urbach
we wzmiankowanym powyżej katalogu wymienia ją
z adnotacją, że w 1928 r. była już zniszczona. Wkrótce
po II Wojnie Światowej odpadły dwa spore płaty
tynków, odsłaniając fragmenty znajdującego się pod
nimi sgraffita.
W 1971 r. autor artykułu został zawiadomiony
przez Kierownika Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki
w Oddziale Krakowskim PKZ mgr Aleksandrę Bogda-
nowską, że dom przy ul. Rosenbergów 35 w Legnicy
został zagrożony rozbiórką8. Natychmiastowa inter-
wencja w Ministerstwie Kultury i Sztuki wstrzymała
tę nieprzemyślaną decyzję, a na odbytej w tymże
roku Komisji Konserwatorskiej zadecydowano re-
mont kapitalny obiektu. W 1972 r. przeprowadzone
zostały prace badawczo-odkryWkowe, a w rok później
na podstawie projektów opracowanych we Wrocław-
skim Oddziale PKZ miejscowe przedsiębiorstwo bu-
dowlane przeprowadziło generalny remont budynku,
połączony z zupełną przebudowa wnętrz oraz parte-
rowej części elewacji głównej. Dopiero po ukończeniu
prac budowlanych, zespół konserwatorów z krakow-
skiej Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki PKZ pod
kierunkiem mgr Elżbiety Cozaś przystąpił do odsło-
nięcia i zakonserwowania dekoracji sgraffitowej.
Odsłonięta spod tynku dekoracja pokrywa całko-
wicie dwa piętra czteroosiowej, niesymetrycznie za-
4 RUDKOWSKI, O.C., s. 73.
5 M. LOHDE, Die Sgraffitomalereien der Burg Tschocha
In der Lausitz, „Zeitschrift fur Bauwesen” XVII, 1867, s. 31.
6 H. LUCHS, Liegnitz, „Schlesiens Vorreit im Bild und
Schrift” 1873, s. 146.
7 H. LUTSCH, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der
Provinz Schlesien, B. III. Der Reg.-Bezirk Liegnitz, Breslau
1891, s. 250—251.
8 Pani mgr Aleksandra Bogdanowska zechce przyjąć
raz jeszcze moje serdeczne podziękowanie za przekazanie
tej wiadomości, dzięki czemu udało się zachować dla kul-
tury polskiej tak cenny obiekt.
23
SGRAFFITO NA DOMU SCHOLZA W LEGNICY I JEGO TWÓRCA GIOYANNINI
Dekoracje sgraffitowe tak częste na Śląsku w epo-
ce renesansu nie doczekały się dotąd monograficznego
opracowania. Po okresie żywego zainteresowania się
nimi uczonych niemieckich w ostatniej ćwierci XIX
i w 1. XX w., następuje całkowita stagnacja badań
w tym zakresie, a pojawiające się prace mają cha-
rakter wyraźnie przyczynkarski. Jeszcze mniej za-
interesowania sgraffitami śląskimi przejawiali bada-
cze polscy. W ciągu ostatnich lat ukazało się właści-
wie tylko jedno studium poświęcone dekoracjom w
Legnicy 1 oraz kilka nie publikowanych dokumentacji
związanych z pracami konserwatorskimi. Toteż w
okresie kiedy pojawiają się liczne i szczegółowe opra-
cowania we Włoszech, Czechosłowacji i na Węgrzech,
nasza wiedza o sgraffitach śląskich zatrzymała się
na poziomie z 1928 r., kiedy to H. Urbach w swojej
monografii sgraffit europejskich poświęcił 7 stron na
omówienie zabytków dolnośląskich2. Ogromne znisz-
czenia wśród zabytkowej zabudowy Śląska, spowo-
dowane działaniami wojennymi, a potem błędnie
Pojętą modernizacją miast i miasteczek, katastro-
falnie zmniejszyły nasz stan posiadania także w za-
kresie sgraffit renesansowych. Dlatego dużą wagę
należy przykładać do opracowywania sgraffit dotąd
nie znanych, mogących choć częściowo uzupełnić
dotkliwe luki w materiale dostępnym dla badań.
Dekoracja o jakiej będzie mowa w niniejszym
artykule zdobi elewację frontową kamienicy przy
ul- Rosenbergów 35 w Legnicy3, a więc w mieście,
W którym do naszych czasów dotrwał najliczniejszy
zespół dekoracji sgraffitowych4. O dziejach tej ka-
mienicy nie potrafimy nic powiedzieć, gdyż nie za-
chowały się żadne związane z nią materiały archi-
walne. W literaturze kamienica wymieniana jest w
związku ze swą dekoracją sgraffitową. Najstarszą
wiadomość podał M. Lohde, stwierdzając w 1867 r.,
że na fasadzie jeszcze niedawno widoczne były liczne
1 T. RUDKOWSKI, Legnickie sgraffita renesansowe,
-Szkice Legnickie”, IV, 1964, s. 73—93.
2 H. URBACH, Geschichtliches und technisches vom
Sgraffitoputz, Berlin 1928, s. 26—31. Zagadnienia artystyczne
zostały potraktowane w tej książce dosyć powierzchownie
na skutek niedostatecznej znajomości materiału zabytko-
wego (w dołączonym katalogu wymienia 46 sgraffit ślą-
skich, .podczas gdy liczba znanych wówczas dekoracji do-
chodziła do 200), jak również ze względu na zainteresowanie
autora przede wszystkim zagadnieniami technologicznymi
oraz sgraffitem w sztuce ludowej niemieckiego obszaru
językowego.
3 Dawniej Frauenstrasse.
kolumny i arkady wykonane w sgrafficie, jak rów-
nież przedstawienia cnót i sztuk, ale wszystko to
zostało zatynkowane5. Bliższe informacje o wyglądzie
tego sgraffita podał w 6 lat później Herman Luchs 6.
Wreszcie pod koniec ubiegłego stulecia H. Lutsch
uzupełnił opis kamienicy, podając wiadomość o ka-
miennym portalu renesansowym z datą 1610 oraz
o kamiennych oprawach okiennych na I i II piętrze7.
Późniejsze opisy Legnicy o dekoracji domu przy ul.
Rosenbergów 35 już nie wspominają, a H. Urbach
we wzmiankowanym powyżej katalogu wymienia ją
z adnotacją, że w 1928 r. była już zniszczona. Wkrótce
po II Wojnie Światowej odpadły dwa spore płaty
tynków, odsłaniając fragmenty znajdującego się pod
nimi sgraffita.
W 1971 r. autor artykułu został zawiadomiony
przez Kierownika Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki
w Oddziale Krakowskim PKZ mgr Aleksandrę Bogda-
nowską, że dom przy ul. Rosenbergów 35 w Legnicy
został zagrożony rozbiórką8. Natychmiastowa inter-
wencja w Ministerstwie Kultury i Sztuki wstrzymała
tę nieprzemyślaną decyzję, a na odbytej w tymże
roku Komisji Konserwatorskiej zadecydowano re-
mont kapitalny obiektu. W 1972 r. przeprowadzone
zostały prace badawczo-odkryWkowe, a w rok później
na podstawie projektów opracowanych we Wrocław-
skim Oddziale PKZ miejscowe przedsiębiorstwo bu-
dowlane przeprowadziło generalny remont budynku,
połączony z zupełną przebudowa wnętrz oraz parte-
rowej części elewacji głównej. Dopiero po ukończeniu
prac budowlanych, zespół konserwatorów z krakow-
skiej Pracowni Konserwacji Dzieł Sztuki PKZ pod
kierunkiem mgr Elżbiety Cozaś przystąpił do odsło-
nięcia i zakonserwowania dekoracji sgraffitowej.
Odsłonięta spod tynku dekoracja pokrywa całko-
wicie dwa piętra czteroosiowej, niesymetrycznie za-
4 RUDKOWSKI, O.C., s. 73.
5 M. LOHDE, Die Sgraffitomalereien der Burg Tschocha
In der Lausitz, „Zeitschrift fur Bauwesen” XVII, 1867, s. 31.
6 H. LUCHS, Liegnitz, „Schlesiens Vorreit im Bild und
Schrift” 1873, s. 146.
7 H. LUTSCH, Verzeichnis der Kunstdenkmdler der
Provinz Schlesien, B. III. Der Reg.-Bezirk Liegnitz, Breslau
1891, s. 250—251.
8 Pani mgr Aleksandra Bogdanowska zechce przyjąć
raz jeszcze moje serdeczne podziękowanie za przekazanie
tej wiadomości, dzięki czemu udało się zachować dla kul-
tury polskiej tak cenny obiekt.
23