DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Nielubszyc, Roman: Jan Gotfryd Schlaubitz - Gdański Złotnik XVIII Wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48040#0253
ROMAN NIELUBSZYC
JAN GOTFRYD SCHLAUBITZ — GDAŃSKI ZŁOTNIK XVIII WIEKU*
Wiek XVIII jest dla gdańskiego złotnietwa okre-
sem powolnego upadku. Zmniejszyła się liczba war-
sztatów złotniczych, stopniowo zaczęła maleć ich
wytwórczość. Jednak .właśnie w tym czasie pojawił
się w Gdańsku artysta, którego można umieścić po-
między największymi złotnikami działającymi w Pol-
sce. Jest nim Jan Gotfryd Schlaubitz. Liczne mate-
riały źródłowe pozwoliły mi na możliwie dokładne
odtworzenie jego biografii, zaś pokaźna liczba za-
chowanych i nie zachowanych lecz znanych z foto-
grafii dzieł, umożliwiły poznanie jego bogatej twór-
czości. Dodatkowym bodźcem do opracowania mono-
grafii Jana Gotfryda Schlaubitza są interesujące
związki tego artysty z osiemnastowiecznym złotnic-
twem francuskim, a zwłaszcza z twórcą ornamentyki
rokokowej Juste Auriele Meissonnierem.
Biografia JaJna Gotfryda Schlaubitza
Jan Gotfryd Schlaubitz urodził się 29 maja 1707 r.
w Gdańsku jako syn znanego złotnika Nataniela
Schlaubitza i Katarzyny Elżbiety Hollin4. Rodzina
Schlaubitzów pochodziła z Elbląga. Tam urodził się
2 marca 1662 r. ojciec Jana Gotfryda (>zm. 5.XII.
1726 r.). W rok później rodzice ojca, Jan i Gertruda
z domu Brauerin przenieśli się do Gdańska. Naj-
wcześniejsze lata życia Nataniela Schlaubitza są
nieznane. Wiadomo, że w 1680 r. wykonał on pracę
mistrzowską u Benedykta Clausena2 i wkrótce zdo-
był sławę jako najwybitniejszy złotnik gdański koń-
ca XVII i 1. ćwierci XVIII w. Nataniel musiał się
również cieszyć poważaniem braci cechowych, skoro
aż trzykrotnie, w latach 1703, 1715, 1723 był wybie-
rany na starszego cechu 3.
Bogate źródła znajdujące się w Wojewódzkim
Archiwum Państwowym w Gdańsku umożliwiają
dokładne poznanie jego sytuacji rodzinnej. Pierwsza
żona Nataniela Schlaubitza, Anna Konstancja Roh-
din, z którą ślub odbył się prawdopodobnie nie-
długo po otrzymaniu mistrzostwa, umarła 8 stycznia
1697 r. pozostawiwszy troje dzieci4. Byli to: Kon-
stancja, od 1709 r. żona znanego złotnika Jana
Jóde5, oraz synowie — Beniamin i Nataniel®.
Wkrótce Nataniel Schlaubitz ożenił się z Florentyną
Móllerin, a po jej rychłej śmierci (17.VII. 1701)7
wstąpił w związki małżeńskie po raz trzeci. Z trze-
cią żoną, Katarzyną Elżbietą Hollin (1668—1728) 8,
która podobnie jak Konstancja była córką złotnika,
miał czworo dzieci: Katarzynę Elżbietę zmarłą w
wieku zaledwie sześciu lat9, Jana Gotfryda10, Kata-
rzynę Elżbietęu, oraz Karola 12. Wszyscy synowie
oprócz Karola, który zmarł bardzo młodo w wieku
3 lat i 7 miesięcy, kontynuowali zawód ojca, co było
wówczas ogólnie przyjętels. Wiadomo, że droga ka-
riery złotniczej syna mistrza była krótsza i nie na-
jeżona trudnościami, jakie napotykali synowie nie
złotników. Stąd zawód złotnika tradycyjnie przecho-
dził z pokolenia na pokolenie, o czym świadczą w
zachowanych spisach powtarzające się nazwiska. Był
więc opanowany przez pewne rodziny (np. rodzina
Hollów, Rohde i inne)14. Mogło tak się stać również
w wypadku rodziny Schlaubitzów. Los jednak zrzą-
dził inaczej. Bracia Jana Gotfryda zmarli w zbyt
młodym wieku aby rozwinąć swój ewentualny ta-
lent. Niewiele o nich wiemy. Nataniel urodził się
20.X.1695 r., umarł 19.V.1730 r. Czihak podaje, że
1710 r. był on „przedstawiony” i ukończył naukę po
trzech i pół roku. O Beniaminie wiadomo tylko tyle,
że urodził się w sierpniu 1691 r. a zmarł 25 stycz-
nia 1718 r. w Augsburgu15. Sytuacja nie jest lepsza,
gdy chodzi o ustalenie danych dotyczących młodości
Jana Gotfryda Schlaubitza. Od urodzenia do czasu
uzyskania mistrzostwa imię jego nie pojawia się
w gdańskich archiwaliach cechowych. Nie wiadomo
gdzie się uczył, u kogo, oraz jak przebiegała trasa
jego wędrówki czeladniczej. Najprawdopodobniej nie
kształcił się on w Gdańsku, gdyż księgi wpisowe
uczniów i czeladników nie zawierają jego nazwiska.
Czihak twierdzi, iż Schlaubitz uczył się w różnych
warsztatach zagranicznych a najprawdopodobniej w
Augsburgu 10.
Tezę tę popierają pewne, zresztą bardzo nikłe,
związki twórczości Jana Gotfryda ze złotnictwem
południowoniemieckim oraz fakt, iż w Augsburgu
przebywał jego starszy brat Beniamin.
* Niniejszy artykuł oparty jest na pracy magisterskiej
napisanej w 1974/75 r. pod kierunkiem prof. dr K. Mali-
nowskiego w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwator-
stwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pragnę
wyrazić głęboką wdzięczność Panu mgr B. Kopydłowskie-
mu, którego cenne wskazówki i rady bardzo mi pomogły
w napisaniu tej pracy.
1 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Gdańsku (cyt.
dalej: WAPGd) 78, 25/321, vol. 158.
2 E. CZIHAK, Die Edelschmiedekunst frUherer Zeiten
in Preussen, Bd II. Westpreussen, Leipzig 1908, s. 69, nr
395; — WAPGd, 300, 60/6435.
3 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
4 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17. Była to prawdopodobnie
córka złotnika Piotra Rohde II.
5 WAPGd, 78, 25/331, vol. 99.
6 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17; — CZIHAK, o.c., S. 69,
nr 395.
7 WAPGd, 300, C/1965, yol. 17.
s Ibidem, Prawdopodobnie córka złotnika Jana Gotfry-
da Holla.
9 WAPGd, 78, 25/321, vol. 74; — 300, C/1965, vol. 17.
10 WAPGd, 78, 25/321, vol. 158.
u Ibidem, vol. 243 i 78, 25/331, vol. 122.
12 Ibidem, 78, 25/321, vol. 362; — 300, C/1965, vol. 17.
13 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
14 I. REMBOWSKA, Gdański cech złotników od XIV
do końca XVIII w., Gdańsk 1971, s. 47.
15 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17; — CZIHAK, o.c., s. 69,
nr 395.
16 CZIHAK, o.c., s. 77, nr 453.
239
JAN GOTFRYD SCHLAUBITZ — GDAŃSKI ZŁOTNIK XVIII WIEKU*
Wiek XVIII jest dla gdańskiego złotnietwa okre-
sem powolnego upadku. Zmniejszyła się liczba war-
sztatów złotniczych, stopniowo zaczęła maleć ich
wytwórczość. Jednak .właśnie w tym czasie pojawił
się w Gdańsku artysta, którego można umieścić po-
między największymi złotnikami działającymi w Pol-
sce. Jest nim Jan Gotfryd Schlaubitz. Liczne mate-
riały źródłowe pozwoliły mi na możliwie dokładne
odtworzenie jego biografii, zaś pokaźna liczba za-
chowanych i nie zachowanych lecz znanych z foto-
grafii dzieł, umożliwiły poznanie jego bogatej twór-
czości. Dodatkowym bodźcem do opracowania mono-
grafii Jana Gotfryda Schlaubitza są interesujące
związki tego artysty z osiemnastowiecznym złotnic-
twem francuskim, a zwłaszcza z twórcą ornamentyki
rokokowej Juste Auriele Meissonnierem.
Biografia JaJna Gotfryda Schlaubitza
Jan Gotfryd Schlaubitz urodził się 29 maja 1707 r.
w Gdańsku jako syn znanego złotnika Nataniela
Schlaubitza i Katarzyny Elżbiety Hollin4. Rodzina
Schlaubitzów pochodziła z Elbląga. Tam urodził się
2 marca 1662 r. ojciec Jana Gotfryda (>zm. 5.XII.
1726 r.). W rok później rodzice ojca, Jan i Gertruda
z domu Brauerin przenieśli się do Gdańska. Naj-
wcześniejsze lata życia Nataniela Schlaubitza są
nieznane. Wiadomo, że w 1680 r. wykonał on pracę
mistrzowską u Benedykta Clausena2 i wkrótce zdo-
był sławę jako najwybitniejszy złotnik gdański koń-
ca XVII i 1. ćwierci XVIII w. Nataniel musiał się
również cieszyć poważaniem braci cechowych, skoro
aż trzykrotnie, w latach 1703, 1715, 1723 był wybie-
rany na starszego cechu 3.
Bogate źródła znajdujące się w Wojewódzkim
Archiwum Państwowym w Gdańsku umożliwiają
dokładne poznanie jego sytuacji rodzinnej. Pierwsza
żona Nataniela Schlaubitza, Anna Konstancja Roh-
din, z którą ślub odbył się prawdopodobnie nie-
długo po otrzymaniu mistrzostwa, umarła 8 stycznia
1697 r. pozostawiwszy troje dzieci4. Byli to: Kon-
stancja, od 1709 r. żona znanego złotnika Jana
Jóde5, oraz synowie — Beniamin i Nataniel®.
Wkrótce Nataniel Schlaubitz ożenił się z Florentyną
Móllerin, a po jej rychłej śmierci (17.VII. 1701)7
wstąpił w związki małżeńskie po raz trzeci. Z trze-
cią żoną, Katarzyną Elżbietą Hollin (1668—1728) 8,
która podobnie jak Konstancja była córką złotnika,
miał czworo dzieci: Katarzynę Elżbietę zmarłą w
wieku zaledwie sześciu lat9, Jana Gotfryda10, Kata-
rzynę Elżbietęu, oraz Karola 12. Wszyscy synowie
oprócz Karola, który zmarł bardzo młodo w wieku
3 lat i 7 miesięcy, kontynuowali zawód ojca, co było
wówczas ogólnie przyjętels. Wiadomo, że droga ka-
riery złotniczej syna mistrza była krótsza i nie na-
jeżona trudnościami, jakie napotykali synowie nie
złotników. Stąd zawód złotnika tradycyjnie przecho-
dził z pokolenia na pokolenie, o czym świadczą w
zachowanych spisach powtarzające się nazwiska. Był
więc opanowany przez pewne rodziny (np. rodzina
Hollów, Rohde i inne)14. Mogło tak się stać również
w wypadku rodziny Schlaubitzów. Los jednak zrzą-
dził inaczej. Bracia Jana Gotfryda zmarli w zbyt
młodym wieku aby rozwinąć swój ewentualny ta-
lent. Niewiele o nich wiemy. Nataniel urodził się
20.X.1695 r., umarł 19.V.1730 r. Czihak podaje, że
1710 r. był on „przedstawiony” i ukończył naukę po
trzech i pół roku. O Beniaminie wiadomo tylko tyle,
że urodził się w sierpniu 1691 r. a zmarł 25 stycz-
nia 1718 r. w Augsburgu15. Sytuacja nie jest lepsza,
gdy chodzi o ustalenie danych dotyczących młodości
Jana Gotfryda Schlaubitza. Od urodzenia do czasu
uzyskania mistrzostwa imię jego nie pojawia się
w gdańskich archiwaliach cechowych. Nie wiadomo
gdzie się uczył, u kogo, oraz jak przebiegała trasa
jego wędrówki czeladniczej. Najprawdopodobniej nie
kształcił się on w Gdańsku, gdyż księgi wpisowe
uczniów i czeladników nie zawierają jego nazwiska.
Czihak twierdzi, iż Schlaubitz uczył się w różnych
warsztatach zagranicznych a najprawdopodobniej w
Augsburgu 10.
Tezę tę popierają pewne, zresztą bardzo nikłe,
związki twórczości Jana Gotfryda ze złotnictwem
południowoniemieckim oraz fakt, iż w Augsburgu
przebywał jego starszy brat Beniamin.
* Niniejszy artykuł oparty jest na pracy magisterskiej
napisanej w 1974/75 r. pod kierunkiem prof. dr K. Mali-
nowskiego w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwator-
stwa Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu. Pragnę
wyrazić głęboką wdzięczność Panu mgr B. Kopydłowskie-
mu, którego cenne wskazówki i rady bardzo mi pomogły
w napisaniu tej pracy.
1 Wojewódzkie Archiwum Państwowe w Gdańsku (cyt.
dalej: WAPGd) 78, 25/321, vol. 158.
2 E. CZIHAK, Die Edelschmiedekunst frUherer Zeiten
in Preussen, Bd II. Westpreussen, Leipzig 1908, s. 69, nr
395; — WAPGd, 300, 60/6435.
3 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
4 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17. Była to prawdopodobnie
córka złotnika Piotra Rohde II.
5 WAPGd, 78, 25/331, vol. 99.
6 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17; — CZIHAK, o.c., S. 69,
nr 395.
7 WAPGd, 300, C/1965, yol. 17.
s Ibidem, Prawdopodobnie córka złotnika Jana Gotfry-
da Holla.
9 WAPGd, 78, 25/321, vol. 74; — 300, C/1965, vol. 17.
10 WAPGd, 78, 25/321, vol. 158.
u Ibidem, vol. 243 i 78, 25/331, vol. 122.
12 Ibidem, 78, 25/321, vol. 362; — 300, C/1965, vol. 17.
13 CZIHAK, o.c., s. 69, nr 395.
14 I. REMBOWSKA, Gdański cech złotników od XIV
do końca XVIII w., Gdańsk 1971, s. 47.
15 WAPGd, 300, C/1965, vol. 17; — CZIHAK, o.c., s. 69,
nr 395.
16 CZIHAK, o.c., s. 77, nr 453.
239