DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Śnieżyńska-Stolot, Ewa: Gotycka Rzeźba matki Boskiej z Dzieciątkiem w Miejscu Plastowym
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48040#0230
EWA ŚNIEZYŃSKA-STOLOT
GOTYCKA RZEŹBA MATKI BOSKIEJ Z DZIECIĄTKIEM
W MIEJSCU PIASTOWYM
Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, o której
będzie mowa, znajduje się w ołtarzu bocznym
w kościele parafialnym w Miejscu Piastowym w wo-
jewództwie krośnieńskim \ Rzezba (il. 1, 2) ma obec-
nie wysokość 115 cm. Przedstawia Madonnę stojącą
en face, z głową lekko przechyloną w prawo (od wi-
dza). W prawej ręce trzyma berło, lewą podtrzymuje
Dzieciątko. Ubrana jest w obszerną krynolinę o dłu-
gich, szerokich rękawach, odciętą w pasie i ozdo-
bioną płaskorzeźbionymi kwiatami, a wzdłuż ręka-
wów, w pasie i u dołu płaskorzeźbioną koronką.
Twarz Madonny jest szeroka i pełna, o wysokim
czole, długim nosie, małej wysuniętej brodzie
i miękko zarysowanym podbródku. Duże oczy osa-
dzone są pod wysoko zarysowanymi brwiami, usta
małe i wygięte w lekkim uśmiechu. Włosy rozdzie-
lone na środku, miękko otaczają, twarz i opadają
na kark. Na głowie Madonna ma niską, obręczową
koronę. Dzieciątko podtrzymywane przez Madonnę
wznosi w górę prawą rękę, w lewej trzyma jabłko.
Nóżki Dzieciątka założone lewa na prawą, okrywa
tkanina, a lewa stopa wysuwa się w charaktery-
styczny sposób do przodu. Postać Dzieciątka jest
pulchna, o okrągłej głowie otoczonej lekko falują-
cymi włosami, która zlewa się z tułowiem. Twarz
jest pucołowata, o drobnych rysach i małej wysta-
jącej brodzie.
Opisana Matka Boska jest rzeźbą gotycką, która
wskutek przeróbek zmieniła całkowicie swój wy-
gląd.
Rzeźba wzmiankowana jest w najstarszych, sie-
demnastowiecznych wizytacjach dawnego, drewnia-
nego kościoła w Miejscu Piastowym, po zburzeniu
którego wybudowano w r. 1888 obecny murowany1 2.
Znajdowała się w głównym ołtarzu i uchodziła za
cudowną, o czym miały świadczyć zawieszone wokół
niej wota3. Z wizytacji bpa W. H. Sierakowskiego
z r. 1745 wynika, że okrywała ją jedwabna sukien-
ka, w ręce trzymała srebrne berło, a głowy Marii
i Dzieciątka zdobiły srebrne korony4.
1 Rzeźba została odkryta w czasie objazdu redakcyj-
nego Katalogu Zabytków woj. krośnieńskiego, w którym
obok autorki uczestniczyli dr Franciszek Stolot i mgr Wi-
talis Wolny.
2 Arch. Diec. w Przemyślu: Wypisy z nie zachowanej
wizytacji alembekowskiej z r. 1639, mszpis, b. sygn. i p.; —
Wizytacja bpa J. Denhoffa, 1699, rkps 155, k. 215; — Wizy-
tacja bpa J. Szembeka, 1721, rkps 156, s. 748; — Wizytacja
bpa W. II. Sierakowskiego, 1745, Dekanat krośnieński,
rkps 171, k. 188.
3 ibidem, Wypisy, o.c.
Wygląd rzeźby zmienił się zasadniczo w czasie
odnowienia jej w latach 1800—1901 przez Franciszka
Lorenca, rzeźbiarza z Miejsca Piastowego5. Od tu-
łowia Madonny odcięto ręce oraz rzeźbę Dzieciątka,
a także ścięto z przodu fałdy szaty (il. 3, 4). Rzeźba
została przysłonięta drewnianą sukienką z wyrzeź-
bioną ręką, w której Madonna trzyma berło. Su-
kienkę przymocowano do gotyckiego korpusu śru-
bami i wsparto na nowym, drewnianym cokole.
Rzeźba Dzieciątka wraz z lewą ręką Marii, wyko-
nana z tego samego drewna co sukienka, została —
jak wskazuje układ postaci — skopiowana z daw-
nej, gotyckiej, a następnie przyśrubowana do figu-
ry. Przerzeźbiono również włosy Madonny, nato-
miast korona uległa zmianie już nieco wcześniej.
W r. 1965 rzeźba została poddana nowym zabiegom
konserwatorskim przeprowadzonym przez siostrę
Bernardę (Rozalię Sidelko) ze Zgromadzenia Sióstr
Sercanek 6.
Mimo licznych zmian można w przybliżeniu od-
tworzyć dawny wygląd rzeźby Madonny w Miej-
scu Piastowym (il. 5). Wysokość rzeźby niewiele
różniła się od obecnej7. Postać Madonny była lekko
wygięta w prawo (od widza). Ubiór składał się
z sukni i płaszcza, który tworzył zapewne z przodu
krótki fałd w kształcie litery V, a po bokach ukła-
dał się w kilka miękkich, lejących się fałdów. Naj-
lepiej zachowała się głowa Madonny, pierwotnie
zapewne nakryta maforium i koroną ze sterczyna-
nr.i, o czym świadczą ślady wgłębień w obręczy ko-
rony. Rzeźba Dzieciątka jest — jak wspomniano —
wierną kopią poprzedniej, gotyckiej.
Madonna w Miejscu Piastowym należy do typu
Madonn gotyckich, rozpowszechnionych na terenie
Małopolski, Spiszą i Czech, datowanych na ogół na
3. ćwierć w. XIV. W tej dużej grupie rozróżnić
można kilka wariantów. Madonna może trzymać
Dzieciątko na prawej lub lewej ręce. Spod korony
spływa maforium, względnie włosy Marii są odsło-
nięte. Układ nóżek Dzieciątka jest zawsze identycz-
4 Ibidem, Wizytacja bpa W. H. Sierakowskiego, 1745,
rkps 1243, s. 49—60.
5 Zeznania w sprawie kultu N. Panny w Miejscu, spi-
sał T. Stawlarski, mszpis 1968, s. 5. Powyższą informację
zawdzięczam ks. Tadeuszowi Warchołowi proboszczowi
w Miejscu Piastowym.
o Informacja ks. Tadeusza Warchoła.
7 Wysokość głowy i korpusu gotyckiej Madonny wy-
nosi 107 cm. Biorąc pod uwagę, że musiała mieć ona pod-
stawę, można przyjąć, że pierwotna jej wysokość wynosiła
około 115 cm.
218
GOTYCKA RZEŹBA MATKI BOSKIEJ Z DZIECIĄTKIEM
W MIEJSCU PIASTOWYM
Rzeźba Matki Boskiej z Dzieciątkiem, o której
będzie mowa, znajduje się w ołtarzu bocznym
w kościele parafialnym w Miejscu Piastowym w wo-
jewództwie krośnieńskim \ Rzezba (il. 1, 2) ma obec-
nie wysokość 115 cm. Przedstawia Madonnę stojącą
en face, z głową lekko przechyloną w prawo (od wi-
dza). W prawej ręce trzyma berło, lewą podtrzymuje
Dzieciątko. Ubrana jest w obszerną krynolinę o dłu-
gich, szerokich rękawach, odciętą w pasie i ozdo-
bioną płaskorzeźbionymi kwiatami, a wzdłuż ręka-
wów, w pasie i u dołu płaskorzeźbioną koronką.
Twarz Madonny jest szeroka i pełna, o wysokim
czole, długim nosie, małej wysuniętej brodzie
i miękko zarysowanym podbródku. Duże oczy osa-
dzone są pod wysoko zarysowanymi brwiami, usta
małe i wygięte w lekkim uśmiechu. Włosy rozdzie-
lone na środku, miękko otaczają, twarz i opadają
na kark. Na głowie Madonna ma niską, obręczową
koronę. Dzieciątko podtrzymywane przez Madonnę
wznosi w górę prawą rękę, w lewej trzyma jabłko.
Nóżki Dzieciątka założone lewa na prawą, okrywa
tkanina, a lewa stopa wysuwa się w charaktery-
styczny sposób do przodu. Postać Dzieciątka jest
pulchna, o okrągłej głowie otoczonej lekko falują-
cymi włosami, która zlewa się z tułowiem. Twarz
jest pucołowata, o drobnych rysach i małej wysta-
jącej brodzie.
Opisana Matka Boska jest rzeźbą gotycką, która
wskutek przeróbek zmieniła całkowicie swój wy-
gląd.
Rzeźba wzmiankowana jest w najstarszych, sie-
demnastowiecznych wizytacjach dawnego, drewnia-
nego kościoła w Miejscu Piastowym, po zburzeniu
którego wybudowano w r. 1888 obecny murowany1 2.
Znajdowała się w głównym ołtarzu i uchodziła za
cudowną, o czym miały świadczyć zawieszone wokół
niej wota3. Z wizytacji bpa W. H. Sierakowskiego
z r. 1745 wynika, że okrywała ją jedwabna sukien-
ka, w ręce trzymała srebrne berło, a głowy Marii
i Dzieciątka zdobiły srebrne korony4.
1 Rzeźba została odkryta w czasie objazdu redakcyj-
nego Katalogu Zabytków woj. krośnieńskiego, w którym
obok autorki uczestniczyli dr Franciszek Stolot i mgr Wi-
talis Wolny.
2 Arch. Diec. w Przemyślu: Wypisy z nie zachowanej
wizytacji alembekowskiej z r. 1639, mszpis, b. sygn. i p.; —
Wizytacja bpa J. Denhoffa, 1699, rkps 155, k. 215; — Wizy-
tacja bpa J. Szembeka, 1721, rkps 156, s. 748; — Wizytacja
bpa W. II. Sierakowskiego, 1745, Dekanat krośnieński,
rkps 171, k. 188.
3 ibidem, Wypisy, o.c.
Wygląd rzeźby zmienił się zasadniczo w czasie
odnowienia jej w latach 1800—1901 przez Franciszka
Lorenca, rzeźbiarza z Miejsca Piastowego5. Od tu-
łowia Madonny odcięto ręce oraz rzeźbę Dzieciątka,
a także ścięto z przodu fałdy szaty (il. 3, 4). Rzeźba
została przysłonięta drewnianą sukienką z wyrzeź-
bioną ręką, w której Madonna trzyma berło. Su-
kienkę przymocowano do gotyckiego korpusu śru-
bami i wsparto na nowym, drewnianym cokole.
Rzeźba Dzieciątka wraz z lewą ręką Marii, wyko-
nana z tego samego drewna co sukienka, została —
jak wskazuje układ postaci — skopiowana z daw-
nej, gotyckiej, a następnie przyśrubowana do figu-
ry. Przerzeźbiono również włosy Madonny, nato-
miast korona uległa zmianie już nieco wcześniej.
W r. 1965 rzeźba została poddana nowym zabiegom
konserwatorskim przeprowadzonym przez siostrę
Bernardę (Rozalię Sidelko) ze Zgromadzenia Sióstr
Sercanek 6.
Mimo licznych zmian można w przybliżeniu od-
tworzyć dawny wygląd rzeźby Madonny w Miej-
scu Piastowym (il. 5). Wysokość rzeźby niewiele
różniła się od obecnej7. Postać Madonny była lekko
wygięta w prawo (od widza). Ubiór składał się
z sukni i płaszcza, który tworzył zapewne z przodu
krótki fałd w kształcie litery V, a po bokach ukła-
dał się w kilka miękkich, lejących się fałdów. Naj-
lepiej zachowała się głowa Madonny, pierwotnie
zapewne nakryta maforium i koroną ze sterczyna-
nr.i, o czym świadczą ślady wgłębień w obręczy ko-
rony. Rzeźba Dzieciątka jest — jak wspomniano —
wierną kopią poprzedniej, gotyckiej.
Madonna w Miejscu Piastowym należy do typu
Madonn gotyckich, rozpowszechnionych na terenie
Małopolski, Spiszą i Czech, datowanych na ogół na
3. ćwierć w. XIV. W tej dużej grupie rozróżnić
można kilka wariantów. Madonna może trzymać
Dzieciątko na prawej lub lewej ręce. Spod korony
spływa maforium, względnie włosy Marii są odsło-
nięte. Układ nóżek Dzieciątka jest zawsze identycz-
4 Ibidem, Wizytacja bpa W. H. Sierakowskiego, 1745,
rkps 1243, s. 49—60.
5 Zeznania w sprawie kultu N. Panny w Miejscu, spi-
sał T. Stawlarski, mszpis 1968, s. 5. Powyższą informację
zawdzięczam ks. Tadeuszowi Warchołowi proboszczowi
w Miejscu Piastowym.
o Informacja ks. Tadeusza Warchoła.
7 Wysokość głowy i korpusu gotyckiej Madonny wy-
nosi 107 cm. Biorąc pod uwagę, że musiała mieć ona pod-
stawę, można przyjąć, że pierwotna jej wysokość wynosiła
około 115 cm.
218