Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (38.1976)

R

E

C

N

J

E

ALDONA BARTCZAKOWA

Andrea Busiri-Vici, I Poniatmoski e Roma, Ed. Edam, Eirenzc 1971, ss. 505, il. 196-)-16 tabl. barwn.

Przed paru laty została wydana we Włoszech ob-
szerna praca, poświęcona ks. Stanisławowi Ponia-
towskiemu — bratankowi królewskiemu. Przygoto-
wana została przez znanego rzymskiego naukowca —
Andrea Busiri-Vici. Zainteresowania swe osobą księ-
cia polskiego autor zawdzięcza tradycji rodzinnej.
Mianowicie, w pałacu jego rodziców przy via Pin-
ciana w Rzymie wisiał piękny portret ks. Stanisława
z r. 1786 pędzla Angeliki Kaufmann. Portret ten ks.
Stanisław ofiarował pradziadkowi autora — Luigie-
mu Vagnuzzi, z którym był zaprzyjaźniony i który
zajmował się sprawami majątkowymi księcia. Drogą
dziedziczenia obraz znalazł się obecnie w posiadaniu
Busiri-Vici, pobudzając jego zainteresowania losami
księcia, jego działalnością w dziedzinie polityki, w
dziedzinie sztuki. Rezultatem wieloletnich badań jest
omawiana książka nosząca tytuł: „Poniatowscy i
Rzym”. Nie znana szerszemu ogółowi w Polsce, war-
ta jest omówienia, by zwrócić na nią uwagę histo-
ryków sztuki, zajmujących się dziejami sztuki pol-
skiej i obcej końca XVIII i początku XIX w.
Ks. Stanisław Poniatowski został niemal zupełnie
zapomniany w Polsce. Przed kilku laty przypomniał
go Marian Brandys w swej książce pt. Nieznany
książę Poniatowski, a także Roman Kaleta w pracy
Polskie dzieje Stanisława. Książę był postacią nie-
zwykle interesującą, kontynuował tradycje swego ro-
du w dziedzinie zainteresowań artystycznych, wyra-
żających się m.in. w zbieraniu dzieł sztuki, popiera-
niu wybitnych artystów itp. Był synem ks. Kazi-
mierza Poniatowskiego, podkomorzego w.kor.
Stanisław August ustanowił swego bratanka na-
stępcą na tronie polskim, nadając mu tytuł księcia
Rzeczypospolitej. W Okresie młodzieńczym książę od-
był wiele podróży zagranicę — do Niemiec, Francji,
Włoch, Anglii. W kraju zaś rozwijał ożywioną dzia-
łalność polityczną i reformatorską, zwłaszcza w la-
tach 1776—86. Po abdykacji Stanisława Augusta po-
stanowił wyjechać do Włoch, ok. 1800 r. osiadł na
stałe w Rzymie, gdzie nabył dwa pałace: przy via
della Croce i przy via Flaminia, a także, wiele po-
siadłości na terenie Lacjum. W dwudziestych latach
XIX w. na skutek różnych osobistych okoliczności
zmuszony był opuścić Rzym, w związku z czym
sprzedał pałace i dobra, a na ich miejsce nabył no-
we posiadłości w Toskanii, osiedlając się na resztę

życia we Florencji (zm. 1833). Jego ogromna fortu-
na umożliwiała mu zaspokajanie pasji kolekcjoner-
skich. Zbiory swe zaczął gromadzić w Rzymie w pa-
łacu przy via Flaminia. Gromadził tam rzeźby an-
tyczne, współczesne, gemmy, malarstwo dawne i
współczesne itp. W Rzymie był przez wiele lat oso-
bistością znaną, szanowaną w najwyższych sferach
towarzyskich.
W archiwach polskich, m.in. w zbiorach Popie-
lów, Jabłonny itp. zachowały się materiały dotyczące
działalności politycznej i artystycznej księcia w Pol-
sce, natomiast okres jego życia we Włoszech był nie-
m'al zupełnie nie znany, poza sporadycznymi wzmian-
kami w korespondencjach członków jego rodziny, m.
in. jego siostrzenicy — Anny z Tyszkiewiczów Po-
tockiej-Wąsowiczowej.
Z tych względów publikacja A. Busiri-Vici ma
dla nas szczególny walor, bowiem zapoznaje nas z
całokształtem życia ks. Stanisława, szczegółowo
przedstawia okres włoski w oparciu o materiały
źródłowe, znajdujące się we Włoszech i Francji.
Treść jej podzielona została na dziesięć obszer-
nych rozdziałów, uzupełnionych licznymi i wyczer-
pującymi przypisami oraz aneksami, zawierającymi
korespondencje i inne dokumenty —• wydobyte po
raz pierwszy z archiwów włoskich i francuskich.
W I rozdziale, zatytułowanym „Stanisław August,
król polski i jego nie spełnione pragnienia podróży
do Włoch”, autor omówił kulturę Oświecenia w Pol-
sce, podkreślając jej związki z kulturą europejską
oraz rolę Warszawy, jako centrum handlu, rzemio-
sła, kultury i reform socjalnych, skupiającego naj-
wybitniejszych przedstawicieli życia umysłowego w
Polsce. Na tym tle zarysowana została sylwetka kró-
la Stanisława Augusta, jego zainteresowania kultu-
ralne, kontakty z uczonymi i artystami całej Euro-
py, działalność artystów włoskich na jego dworze,
kontakty z Piranesim, działalność markiza Antici,
jako oficjalnego przedstawiciela króla przy Watyka-
nie.
Dla omówienia tych zagadnień autor wykorzystał
niemal wszystkie opracowania polskie i obce, wyda-
ne w Polsce i zagranicą, zarówno dawniejsze, jak
i najnowsze, podając szczegółową bibliografię na
końcu każdego rozdziału. W przypisach znajduje się
wiele interesujących informacji, dotyczących losów

155