DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Śnieżyńska-Stolot, Ewa: W sprawie Atykułu Tadeusza Dobrowolskiego: Geneza nagrobka Kazimierza Wielkiego W Katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48040#0110
EWA ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT
żęcego i praskiej strzechy Parlerów, przy czym do-
strzega on związki między wiedeńskimi posągami
książęcymi przedstawionymi .na bramach Biskupiej
i Śpiewaczej katedry wiedeńskiej oraz na .nagrobku
Rudolfa IV i Katarzyny w tejże katedrze, wykona-
nymi przez kamieniarzy z tzw. warsztatu książęcego,
a posągiem św. Wacława w katedrze praskiej z r.
1373 8. Otóż cytowane wyżej prace A. Kosegarten, a
także G. Schmidta rozwiązują jednoznacznie sprawę
współzależności tych dwóch strzech czy warsztatów9.
Dzieła bowiem tzw. warsztatu książęcego powstałego
w związku z przebudową katedry Św. Stefana w
Wiedniu, podjętą z inicjatywy Rudolfa IV, pochodzą
z lat 1359—66, a więc wyprzedzają czasowo twór-
czość Parlerów w Pradze z lat siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych w. XIV10. Nic nie wskazuje na to,
aby przed r. 1373, w którym powstał praski posąg
św. Wacława, uważany za najstarsze dzieło Parlerów,
istniały w Pradze jakieś nie zachowane rzeźby, któ-
re mogłyby oddziałać na kamieniarzy wiedeńskich.
Nie ma również powodów do wyprowadzania stylu
rzeźb warsztatu książęcego ze wspólnego źródła ja-
kim dla Wiednia, Norymfoergi i Pragi miał być ze-
spół wczesnych rzeźb parlerowskich w kościele Sw.
Krzyża w Schwabisch Gmund. Zdaniem Kosegarten
można natomiast obserwować w Wiedniu w 1. poło-
wie w. XIV Wpływy włoskie, jak o tym świadczą
posągi w kościele Sw. Michała n. Powiązania z Wło-
chami widoczne są także w samym warsztacie ksią-
żęcym, o czym świadczą np. sceny z życia Św. Pa-
wła na tympanonie bramy Śpiewaczej w katedrze
Sw. Stefana. Przemawiają za tym także wykazane
przeze mnie zależności typologiczne między nagrob-
kiem św. Augustyna w kościele S. Piętro in Ciel
d’oro w Pawii a nagrobkami św. Kolomana oraz Ru-
dolfa IV i Katarzyny, względnie nagrobkami Ande-
gawęnów w S. Maria di Donna Regina i w S. Chiara
w Neapolu, skąd dotarł do Austrii typ tumby z
przedstawieniem postaci siedzących pod arkadami,
który występuje zarówno w obu wymienionych na-
grobkach austriackich, jak i w nagrobku Kazimie-
rza Wielkiego12. Powrót do tezy W. Findera i H.
Tietzego, którzy widzieli w praskim posągu św. Wa-
cława źródło stylowe książęcych posągów wiedeń-
skich, wymagałby osobnego uzasadnienia, pozwala-
jącego obalić argumenty Kosegarten.
Drugim zasadniczym problemem jest sprawa da-
towania nagrobka Giinthera z Schwarzburga w ko-
ściele N. P. Marii w Arnstadt, który to nagrobek
prof. Dobrowolski wysuwa jako analogię dla nagrob-
ka Kazimierza Wielkiego. W nowszej literaturze łą-
czony jest on z rzeźbą parlerowską z czasów Wacła-
wa IV, dlatego przyjmując, że przedstawiona na na-
grobku żona Giinthera •—• domniemana fundatorka
■S DOBROWOLSKI, Geneza..., o.c., s. 207.
9 KOSEGARTEN, Plastik..., o.c., s. 30, 39, 133; — t a
sama,. Parlerische Bildwerke..., o.c., s. 52; — ta sam a,
Zur Plastik der F itr stempor tale am Wiener Stephansdorn,
"Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte” XX(XXIV), 1965,
s. 74; — G. SCHMIDT, Peter Parler und Heinrich IV. Parler
ais Bildhauer, "Wiener Jahrbuch fiir Kunstgeschichte”
XXIII, 1970, s. 129—131.
10 A..KUTAL, Ceske gotycka socharStui 1350—1450, Praha
1962, s. 42—53.
11 KOSEGARTEN, Zur Plastik..., o.c., s. 78.
12 ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. 25, 65; -
ta sam a, Die Bedeutung..., o.c., s. 5.
13 i,. BERLING, Eine Jungste — Gerichts — Darstellung
und cin Tumbengrab aus der Parlerwerkstatt in Thuringen,
nagrobka — zmarła w r. 1381, należałoby ustalić
czas powstania tego pomnika na lata około r. 138113.
Zgadza się to w pełni z datowaniem drugiego po-
krewnego mu nagrobka, jakim jest tumba Geibhardta
z Querfurtu w kaplicy zamkowej w Querfurcie wy-
konana około r. 1385 14.
Prof. Dobrowolski stwierdza, że architektura na-
grobka Kazimierza Wielkiego jest w pewnym stop-
niu zależną od austriackich struktur nagrobko-
wych 15. Jak starałam się wykazać w artykule z r.
1972 nagrobek Kazimierza Wielkiego należy do tzw.
trzeciego typu nagrobków baldachimowych z balda-
chimem ustawionym na tumbie, który to typ ukształ-
tował się w warsztacie książęcym pod wpływem
włoskim, a jego klasyczną realizacją był nagrobek
św. Kolomana w Melk fundowany w r. 1363 16. Na
nim wzorowane były nagrobki: Rudolfa IV i Ka-
tarzyny, ukończony przed r. 1366, który — jak to
udowodnił na podstawie materiałów archiwalnych J.
Zykan — posiadał pierwotnie baldachim ustawiony
na tumbie, oraz interesujący nas nagrobek Kazimie-
rza Wielkiego 17.
Osobne zagadnienie stanowią postacie na bokach
tumby .kazimierzowskiej, które prof. Dobrowolski po-
równuje.z postaciami na tumbie Giinthera z Schwarz-
burga. Od razu trzeba stwierdzić, że typ obu przed-
stawień, jak i ich. sens ideowy, jest zupełnie odmien-
ny.’ Postacie mężczyzn na tumbie kazimierzowskiej
siedzą pod arkadami i powiązane w pary toczą dys-
putę, podczas gdy w Arnstadt podtrzymują płytę, z
postaciami zmarłych. Typ przedstawienia, postaci sie-
dzących w arkadach przeszedł do rzeźby nagrobnej
z dwunastowiecznych relikwiarzy znanych głównie
z terenów Francji i doliny Mozy18. Rozpowszechnił
się wśród nagrobków Andegawenów w Neapolu, o
czym świadczą zabytki zachowane w kościołach S.
Maria di Donna Regina oraz S. Chiara, które wy-
konali Tino di Camaino oraz Giovanni i Facio da
Firenze. Stamtąd przejęty został przez warsztat ksią-
żęcy. Wprawdzie na nagrobku św. Kolomana tylko
sam święty ukazany jest w pozie siedzącej, a w .są-
siednich arkadach klęczą fundatorowie nagrobka Ru-
dolf IV i Katarzyna oraz wierny towarzysz św. Ko-
lomana bł. Gothalm, ale tumbę Rudolfa IV i Kata-
rzyny zdobiło kiedyś szesnaście postaci siedzących,
znanych z rysunków Antoniego Steyerera i Mark-
warda Herrgotta, ukazujących oba dłuższe boki tum-
by 19.
Prof. Dobrowolski podkreśla „świeckość” postaci
na bokach tumby kaźimierizowskiej, co zdaniem au-
tora jest elementem łączącym ten nagrobek z. zabyt-
kiem ąrnstadzkim. Ten „świecki” charakter nagrob-
ka kazimierzowskiego jest jednak charakterystyczną
cechą obydwu wymienianych wielokrotnie nagrob-
"Zeitschrift ftir Kunstwissenschaft” XI, 1946; s. 9—14; --
E. FRUNDT, Sakr ale Plastik, Berlin 1965, s. 199.
14 FRUNDT, O.C., S. 238.
15 DOBROWOLSKI, Geneza..., o.c., s. 208.
UJ ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Dic Bedeutung..., o.c., s. 1.
17 J. ZYKAN, Das Grabmal Rudolf des Stifters, ”Oster-
reichische Zeitschrift fur Kunst und Denkmalpflege” VI,
1952, s. 21—31; — KOSEGARTEN, Parlerische Bildwerke...,
o.c., s. 51.
18 ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. 65.
19 A. STEYERER, Commentarii pro historia Alberti II,
Lipsiae 1725, fig. XXIV; — M. HERRGOTT, Topographia
principum Austriae IV/2, San Blasianis 1772, tabl. XV; —
ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. ?8.
100
0
U. B. HEIDI
żęcego i praskiej strzechy Parlerów, przy czym do-
strzega on związki między wiedeńskimi posągami
książęcymi przedstawionymi .na bramach Biskupiej
i Śpiewaczej katedry wiedeńskiej oraz na .nagrobku
Rudolfa IV i Katarzyny w tejże katedrze, wykona-
nymi przez kamieniarzy z tzw. warsztatu książęcego,
a posągiem św. Wacława w katedrze praskiej z r.
1373 8. Otóż cytowane wyżej prace A. Kosegarten, a
także G. Schmidta rozwiązują jednoznacznie sprawę
współzależności tych dwóch strzech czy warsztatów9.
Dzieła bowiem tzw. warsztatu książęcego powstałego
w związku z przebudową katedry Św. Stefana w
Wiedniu, podjętą z inicjatywy Rudolfa IV, pochodzą
z lat 1359—66, a więc wyprzedzają czasowo twór-
czość Parlerów w Pradze z lat siedemdziesiątych i
osiemdziesiątych w. XIV10. Nic nie wskazuje na to,
aby przed r. 1373, w którym powstał praski posąg
św. Wacława, uważany za najstarsze dzieło Parlerów,
istniały w Pradze jakieś nie zachowane rzeźby, któ-
re mogłyby oddziałać na kamieniarzy wiedeńskich.
Nie ma również powodów do wyprowadzania stylu
rzeźb warsztatu książęcego ze wspólnego źródła ja-
kim dla Wiednia, Norymfoergi i Pragi miał być ze-
spół wczesnych rzeźb parlerowskich w kościele Sw.
Krzyża w Schwabisch Gmund. Zdaniem Kosegarten
można natomiast obserwować w Wiedniu w 1. poło-
wie w. XIV Wpływy włoskie, jak o tym świadczą
posągi w kościele Sw. Michała n. Powiązania z Wło-
chami widoczne są także w samym warsztacie ksią-
żęcym, o czym świadczą np. sceny z życia Św. Pa-
wła na tympanonie bramy Śpiewaczej w katedrze
Sw. Stefana. Przemawiają za tym także wykazane
przeze mnie zależności typologiczne między nagrob-
kiem św. Augustyna w kościele S. Piętro in Ciel
d’oro w Pawii a nagrobkami św. Kolomana oraz Ru-
dolfa IV i Katarzyny, względnie nagrobkami Ande-
gawęnów w S. Maria di Donna Regina i w S. Chiara
w Neapolu, skąd dotarł do Austrii typ tumby z
przedstawieniem postaci siedzących pod arkadami,
który występuje zarówno w obu wymienionych na-
grobkach austriackich, jak i w nagrobku Kazimie-
rza Wielkiego12. Powrót do tezy W. Findera i H.
Tietzego, którzy widzieli w praskim posągu św. Wa-
cława źródło stylowe książęcych posągów wiedeń-
skich, wymagałby osobnego uzasadnienia, pozwala-
jącego obalić argumenty Kosegarten.
Drugim zasadniczym problemem jest sprawa da-
towania nagrobka Giinthera z Schwarzburga w ko-
ściele N. P. Marii w Arnstadt, który to nagrobek
prof. Dobrowolski wysuwa jako analogię dla nagrob-
ka Kazimierza Wielkiego. W nowszej literaturze łą-
czony jest on z rzeźbą parlerowską z czasów Wacła-
wa IV, dlatego przyjmując, że przedstawiona na na-
grobku żona Giinthera •—• domniemana fundatorka
■S DOBROWOLSKI, Geneza..., o.c., s. 207.
9 KOSEGARTEN, Plastik..., o.c., s. 30, 39, 133; — t a
sama,. Parlerische Bildwerke..., o.c., s. 52; — ta sam a,
Zur Plastik der F itr stempor tale am Wiener Stephansdorn,
"Wiener Jahrbuch fur Kunstgeschichte” XX(XXIV), 1965,
s. 74; — G. SCHMIDT, Peter Parler und Heinrich IV. Parler
ais Bildhauer, "Wiener Jahrbuch fiir Kunstgeschichte”
XXIII, 1970, s. 129—131.
10 A..KUTAL, Ceske gotycka socharStui 1350—1450, Praha
1962, s. 42—53.
11 KOSEGARTEN, Zur Plastik..., o.c., s. 78.
12 ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. 25, 65; -
ta sam a, Die Bedeutung..., o.c., s. 5.
13 i,. BERLING, Eine Jungste — Gerichts — Darstellung
und cin Tumbengrab aus der Parlerwerkstatt in Thuringen,
nagrobka — zmarła w r. 1381, należałoby ustalić
czas powstania tego pomnika na lata około r. 138113.
Zgadza się to w pełni z datowaniem drugiego po-
krewnego mu nagrobka, jakim jest tumba Geibhardta
z Querfurtu w kaplicy zamkowej w Querfurcie wy-
konana około r. 1385 14.
Prof. Dobrowolski stwierdza, że architektura na-
grobka Kazimierza Wielkiego jest w pewnym stop-
niu zależną od austriackich struktur nagrobko-
wych 15. Jak starałam się wykazać w artykule z r.
1972 nagrobek Kazimierza Wielkiego należy do tzw.
trzeciego typu nagrobków baldachimowych z balda-
chimem ustawionym na tumbie, który to typ ukształ-
tował się w warsztacie książęcym pod wpływem
włoskim, a jego klasyczną realizacją był nagrobek
św. Kolomana w Melk fundowany w r. 1363 16. Na
nim wzorowane były nagrobki: Rudolfa IV i Ka-
tarzyny, ukończony przed r. 1366, który — jak to
udowodnił na podstawie materiałów archiwalnych J.
Zykan — posiadał pierwotnie baldachim ustawiony
na tumbie, oraz interesujący nas nagrobek Kazimie-
rza Wielkiego 17.
Osobne zagadnienie stanowią postacie na bokach
tumby .kazimierzowskiej, które prof. Dobrowolski po-
równuje.z postaciami na tumbie Giinthera z Schwarz-
burga. Od razu trzeba stwierdzić, że typ obu przed-
stawień, jak i ich. sens ideowy, jest zupełnie odmien-
ny.’ Postacie mężczyzn na tumbie kazimierzowskiej
siedzą pod arkadami i powiązane w pary toczą dys-
putę, podczas gdy w Arnstadt podtrzymują płytę, z
postaciami zmarłych. Typ przedstawienia, postaci sie-
dzących w arkadach przeszedł do rzeźby nagrobnej
z dwunastowiecznych relikwiarzy znanych głównie
z terenów Francji i doliny Mozy18. Rozpowszechnił
się wśród nagrobków Andegawenów w Neapolu, o
czym świadczą zabytki zachowane w kościołach S.
Maria di Donna Regina oraz S. Chiara, które wy-
konali Tino di Camaino oraz Giovanni i Facio da
Firenze. Stamtąd przejęty został przez warsztat ksią-
żęcy. Wprawdzie na nagrobku św. Kolomana tylko
sam święty ukazany jest w pozie siedzącej, a w .są-
siednich arkadach klęczą fundatorowie nagrobka Ru-
dolf IV i Katarzyna oraz wierny towarzysz św. Ko-
lomana bł. Gothalm, ale tumbę Rudolfa IV i Kata-
rzyny zdobiło kiedyś szesnaście postaci siedzących,
znanych z rysunków Antoniego Steyerera i Mark-
warda Herrgotta, ukazujących oba dłuższe boki tum-
by 19.
Prof. Dobrowolski podkreśla „świeckość” postaci
na bokach tumby kaźimierizowskiej, co zdaniem au-
tora jest elementem łączącym ten nagrobek z. zabyt-
kiem ąrnstadzkim. Ten „świecki” charakter nagrob-
ka kazimierzowskiego jest jednak charakterystyczną
cechą obydwu wymienianych wielokrotnie nagrob-
"Zeitschrift ftir Kunstwissenschaft” XI, 1946; s. 9—14; --
E. FRUNDT, Sakr ale Plastik, Berlin 1965, s. 199.
14 FRUNDT, O.C., S. 238.
15 DOBROWOLSKI, Geneza..., o.c., s. 208.
UJ ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Dic Bedeutung..., o.c., s. 1.
17 J. ZYKAN, Das Grabmal Rudolf des Stifters, ”Oster-
reichische Zeitschrift fur Kunst und Denkmalpflege” VI,
1952, s. 21—31; — KOSEGARTEN, Parlerische Bildwerke...,
o.c., s. 51.
18 ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. 65.
19 A. STEYERER, Commentarii pro historia Alberti II,
Lipsiae 1725, fig. XXIV; — M. HERRGOTT, Topographia
principum Austriae IV/2, San Blasianis 1772, tabl. XV; —
ŚNIEŻYŃSKA-STOLOT, Nagrobek..., o.c., s. ?8.
100
0
U. B. HEIDI