DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Jurkowlaniec, Tadeusz: Strusie jaja w Prusach: z badań nad średniowieczną ikonografią maryjną =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0022
16
TADEUSZ JuRKOWLANtEC
73. CAc/w/to, Ao-śc/ó/pam pm. Hót/cńowz/ęc/u 74. CAc/w/to, AoJrz'ó/^w: /?w. HAt/cAowz/ęc/u
P AT<r/r//. Zwo/wA/J-A/. A'o/. TrcA/wu/n F Man/. Zworn/A /7 7/. Fo7. T/uA/wr//??
AS' FJN, Hh/Az^wu (7923?) ASNNN, hh/Azmw/ (7923?)
Na zwornikach sklepień korpusu fary chełmińskiej (il. 2) wyobrażono również tajem-
nicze wciąż hybrydy^ i smoki, nierozpoznanego czworonoga, łabędzia (lub gęś; ił. 2, 13)
i koguta (ii. 2, 14), ulistnioną głowę lisa (?) oraz motywy roślinne (winorośl, dąb, bylica),
ale w związku z ikonografią maryjną szczególne zainteresowanie musi budzić przedsta-
wienie na zworniku [1; il. 2, 17-18], wcześniej rozpoznane przeze mnie jako struś z wylę-
gającym się pisklęciem i określone jako alegoria dziewiczego macierzyństwa Marir^.
Tematem sceny skomponowanej dośrodkowo, podporządkowanej kolistemu kształto-
wi zwornika, jest ptak z wylęgającym się pisklęciem (il. 17-18). Dorosłe zwierzę^,
z pokroju podobne do gęsi, o korpusie ujętym z profilu, z prawym skrzydłem rozpostar-
tym, ukazanym od strony wierzchniej, i skrzydłem lewym złożonym naturalnie, stoi, od-
chylone do tyłu, nad parą jaj i, skręciwszy szyję w bok, pochyla się tak głęboko, że jego
dziób sięga niemal podłoża. Jedno jajo pękło szeroką szczeliną, a jego wnętrze wypełnia
skulone jeszcze pisklę. Zamaszyście rozwinięte, zesztywniałe skrzydło, szeroko otwarte
oczy oraz postawa - wygiętego w pałąk jak podkowa - dorosłego ptaka zdają się uze-
wnętrzniać jego najwyższe napięcie, związane zapewne z misterium narodzin potomka.
Jakkolwiek pokrój opisywanego okazu nie daje pewniejszych przesłanek do jego klasyfi-
kacji gatunkowej, to niewątpliwie na zworniku przedstawiono strusia. O trafności rozpo-
znania przesądza charakterystyczny kształt lewej, wyeksponowanej, dwupałczastej stopy
^ Hybryda (półpostać kobiety, korpus konia?) na zworniku [9; il. 2, 77], określana jako „centaur z dzwonkami" jest
prawdopodobnie przedstawieniem jednego z trzech rodzajów syren, rozróżnianych w niektórych bestiariuszach. - Zob.
np.: Besymr&yz [wersja A], z katalońskiego przełożyła Rozalya SASOR, Kraków [2007], s. 67. Podobne wyobrażenie
syreny (półpostać kobiety i okryty tkaniną korpus o ptasich? łapach) z dzwonkami znajduje się na marginesie, obok
inicjału „Umbra", w [AJ A/rm <7as- /j/u/mAAas' Fm.m.s' Bartłomeja Anglika; Paryż, Bibliotheque Sainte-Genevieve,
ms. !029, fok 120J ok. 1350 < http://liberfloridus.cines.fr >. Mgr. Łukaszowi Kozakowi dziękuję za zwrócenie uwagi
na tę miniaturę. Zob. też niżej przyp. 54.
JURKOWLANIEC, GoTycAa /zeźAn ...Jak przyp. 3, s. 78, 136.
Zob.: Brunsdon YAPP, „Birds" [w:] Wilma GEORGE, Brunsdon YAPP, A/m Amnmg o? 7/m TFa.yA. AAmrn/ /nAto/y
ń? 7/m nmr/mwA ZmWm-y, London 1991, s. 130.
TADEUSZ JuRKOWLANtEC
73. CAc/w/to, Ao-śc/ó/pam pm. Hót/cńowz/ęc/u 74. CAc/w/to, AoJrz'ó/^w: /?w. HAt/cAowz/ęc/u
P AT<r/r//. Zwo/wA/J-A/. A'o/. TrcA/wu/n F Man/. Zworn/A /7 7/. Fo7. T/uA/wr//??
AS' FJN, Hh/Az^wu (7923?) ASNNN, hh/Azmw/ (7923?)
Na zwornikach sklepień korpusu fary chełmińskiej (il. 2) wyobrażono również tajem-
nicze wciąż hybrydy^ i smoki, nierozpoznanego czworonoga, łabędzia (lub gęś; ił. 2, 13)
i koguta (ii. 2, 14), ulistnioną głowę lisa (?) oraz motywy roślinne (winorośl, dąb, bylica),
ale w związku z ikonografią maryjną szczególne zainteresowanie musi budzić przedsta-
wienie na zworniku [1; il. 2, 17-18], wcześniej rozpoznane przeze mnie jako struś z wylę-
gającym się pisklęciem i określone jako alegoria dziewiczego macierzyństwa Marir^.
Tematem sceny skomponowanej dośrodkowo, podporządkowanej kolistemu kształto-
wi zwornika, jest ptak z wylęgającym się pisklęciem (il. 17-18). Dorosłe zwierzę^,
z pokroju podobne do gęsi, o korpusie ujętym z profilu, z prawym skrzydłem rozpostar-
tym, ukazanym od strony wierzchniej, i skrzydłem lewym złożonym naturalnie, stoi, od-
chylone do tyłu, nad parą jaj i, skręciwszy szyję w bok, pochyla się tak głęboko, że jego
dziób sięga niemal podłoża. Jedno jajo pękło szeroką szczeliną, a jego wnętrze wypełnia
skulone jeszcze pisklę. Zamaszyście rozwinięte, zesztywniałe skrzydło, szeroko otwarte
oczy oraz postawa - wygiętego w pałąk jak podkowa - dorosłego ptaka zdają się uze-
wnętrzniać jego najwyższe napięcie, związane zapewne z misterium narodzin potomka.
Jakkolwiek pokrój opisywanego okazu nie daje pewniejszych przesłanek do jego klasyfi-
kacji gatunkowej, to niewątpliwie na zworniku przedstawiono strusia. O trafności rozpo-
znania przesądza charakterystyczny kształt lewej, wyeksponowanej, dwupałczastej stopy
^ Hybryda (półpostać kobiety, korpus konia?) na zworniku [9; il. 2, 77], określana jako „centaur z dzwonkami" jest
prawdopodobnie przedstawieniem jednego z trzech rodzajów syren, rozróżnianych w niektórych bestiariuszach. - Zob.
np.: Besymr&yz [wersja A], z katalońskiego przełożyła Rozalya SASOR, Kraków [2007], s. 67. Podobne wyobrażenie
syreny (półpostać kobiety i okryty tkaniną korpus o ptasich? łapach) z dzwonkami znajduje się na marginesie, obok
inicjału „Umbra", w [AJ A/rm <7as- /j/u/mAAas' Fm.m.s' Bartłomeja Anglika; Paryż, Bibliotheque Sainte-Genevieve,
ms. !029, fok 120J ok. 1350 < http://liberfloridus.cines.fr >. Mgr. Łukaszowi Kozakowi dziękuję za zwrócenie uwagi
na tę miniaturę. Zob. też niżej przyp. 54.
JURKOWLANIEC, GoTycAa /zeźAn ...Jak przyp. 3, s. 78, 136.
Zob.: Brunsdon YAPP, „Birds" [w:] Wilma GEORGE, Brunsdon YAPP, A/m Amnmg o? 7/m TFa.yA. AAmrn/ /nAto/y
ń? 7/m nmr/mwA ZmWm-y, London 1991, s. 130.