Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

28

TADEUSZ JURKOWLANIEC

Babilonu z Proroctwa Izajasza (13. 21-22) - „gdzie mieszkać będą strusie i kosmacze"
(j/rn/ń/on^ g/yń/oM). Następnie - może w nawiązaniu do symbolicznej interpretacji stru-
sia według komentarza Grzegorza Wielkiego do Księgi Hioba (Hi 39.13-18) - stwierdził:
struś porusza skrzydłami, co oznacza kontemplację, ale nie wzbija się w powietrze i dlate-
go symbolizuje obłudę mnichów (ńypocrńm^ wonucAf)^'.
Badacze sztuki średniowiecznej ustalili, bodaj już około połowy XIX w., że wyobraże-
nia zwierząt, których obyczaje Ffz/o/ogns' opisywał oraz dawał ich chrystologiczną wy-
kładnię, a mianowicie: jednorożec, lew, feniks i pelikan, zyskiwały w XII stuleciu
symbolikę maryjną, od XIV w. szczególnie popularną w krajach niemieckich. Badania
nad tym problemem zapoczątkował między innymi Gustav Adolf HeideG". Philipp Maria
Halm wśród rzeźb z XIV stulecia wskazał dwa dzieła: konsolę nadproża portalu zachod-
niego kościoła św. Wawrzyńca w Norymberdze (il. 20) oraz policzek stall z kolegiaty
w Berchtesgaden (Monachium, Bayerisches NationalmuseumGy na których zidentyfiko-
wał sceny wylęgu strusia i uznał je za symboliczne przedstawienia dziewiczego macie-
rzyństwa Marii^. Co do ptaka na stallach z Berchtesgaden, to nie ma przesłanek, by
rozpoznać w nim osobnika omawianego gatunku nielotów; jest to raczej wyobrażenie
feniksa. Na konsoli w Norymberdze niewidoczne są - istotne dla charakterystyki strusia -
dolne partie nóg pierzastego, pozbawionego głowy zwierzęcia (il. 20), ale jego identyfika-
cję sugeruje temat sceny - ptak pochylony nad parą wylęgających się piskląt^.
Jeszcze jedno XIV-wieczne przedstawienie lęgu strusia rozpoznano w roku 1996 na
wsporniku sklepienia wschodniego skrzydła krużganka klasztoru cystersów w Neuberg
an der Murz w Styrii^, ale przy interpretacji jego treści poprzestano na pierwotnej wy-
kładni Afz/o/ogMSY? (il. 21)^: - „Jeśli zatem struś rozpoznaje swój czas i wznosi oczy ku
T/Ag/7/ Mugm' Gpg/^u ĆAirmń ... Bd. 21, Pars II, yMąg7^MuAAugM777, Cup. AT-YYT777, ed. Bemardus SCHMIDT,
Monasterii Westfalomm 1987, s. 571.
G[ustav Adolf] HE1DER, „Die symbolischen Darstellungen in der Kdosterkirche zu Neuberg in Steyermark", MiA-
AgAMnggnAgyAuAg/"/. Aón/g/. 1, 1856, s. 3-8.
Zob. też m. in.: Ferdinand PIPER, MyA^AigZg M/V Ą777A0AA c/rnM/ńAen AAm-sA rew AZ/gy/gn ZgA AA ńi y yggA-
zgAu/g AuArAMHgGA, Bd. 1., Weimar 1847, s. 454-455, 463-466; Wolfgang MENZEL, CArAA/gAg ĄwAoAA 2. Aufl.,
Regensburg 1856, Bd. 1, s. 461; J[osef] HACK, Dg?^ gArAA/gAg 7?//Ag;^gA. TmAmAgnA gmg ^gyg/77^g/A7777g imA
DMurrmg Agr AA 7?AAgr, Schaffhausen 1856, s. 202.
^ Fotografia: < http://www.bildindex.de > - Orte / M / Mtinchen / Sammlungen / Óffentliche Sammlungen / Bayeri-
sches Nationalmuseum / Kunstgewerbe / Holz / Sakrales Mobiliar (Bild 3).
Philipp Maria HALM, „Zur marianische Symbolik des spaten Mittelalter. Defensoria inviolate virginitatis b. Mariae",
Zg/AgA;^///gArAA/gAg TCm-A 17, 1904, szp. 180-182, 187; 207-214. Zob. też: Karl KUNSTLE, /Ao;70g7Y7ąA/g Ag;*
gArAA/gAgn W7777^t Ar zwg/ TłAnAgn, Bd. I. RnAz/p/gn/gArg, TA/Z/y/iioAEg, G)/g77Au7'M77gy/uAugAg77, Freiburg im Breisgau
1928, s. 94.
^ Zob. np: ZOEPFL, „Defensorium", jak przyp. 35, szp. 1207. Pani Vera Ostermayer, GAy/g^/A;Tg;*/;7 u św. Wawrzyńca
w Norymberdze, przesiała mi fotografię tego wspornika i wyraziła zgodę na jej publikację, co zachowuję z wdzięczno-
ścią w pamięci. Na wsporniku sklepienia kaplicy Mariackiej (XIV/XV w. lub przed 1413) przy katedrze św. Daniela
w Celje (Cilli; Styria Dolna, Słowenia); wyobrażono ptaka spoglądającego na jaja, z których wykluwają się młode.
Rozpoznanie tej sceny, jako przedstawienie lęgu strusia potwierdza treść inskrypcji (zniekształcona wersja niemieckie-
go AZz/c/ogr/.ygr w Melk), wykutej na płycie wmurowanej poniżej wspornika. - HENKEL, ÓA/A/g?? zu/77 RAysw/ogir.s' ...
jak przyp. 38, s. 104-110; zob. też: Christian SCHRÓDER, ,,'Physiologus'" [w:] Dg77Aj07*ugA/ggZAg/*u/M7* Ag^M/Ag/u/-
/gry. &77<7/g77U77^woA/ UM,y Ag/77' (AunA 7 - 70) besorgt von Burghart WACHINGER, Berlin - New York
2001, szp. 711.
^ Peter SCHLEICHER, Kurt SMOLAK, „Die Konsolen im Neuberger Kreuzgang" [w:] VAu/z r/nA &A/gAyu/, VgAA-
ygAg Lm7&^g7Myytg//m7g 7P9d, iWur/uzg// & AgMAg7g 77/7 Ag;*MZA*z, 4. Mu/ AA 27 GA/oAgr, Ag77Ag/g, [Graz 1996], s. 353-
355. Dr. hab. Markowi Walczkowi dziękuję za możliwość skorzystania z tej publikacji.
Ute CHIB1DZIURA, Dus' 777/Ag/uAg77/gAg ZA/grz/gnyg/AZoy/g;* AgMAg7-g-u;7 Agr iHATz. &A7g &g//M/7g /A Ag;*goAygAgu
HrgAt/gAAm Oy/grrg/gAy. 777UMgMru/-DAyg77uA'o77 zur M7u77g7777g Ags' DoA/org/mAgy Ag;* PA/ZoygjoAAgAg;; FuA7A/A/ Agr