DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Wojtyła, Arkadiusz: Związki Johanna Bernharda Fischera von Erlach ze Śląskiem w świetle źródeł: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0064
58
ARKADIUSZ WOJTYŁA
Doskonały poziom wykonawczy budowli^, trudny raczej do osiągnięcia na śląskiej pro-
wincji bez nadzoru projektanta, skłaniał badaczy do przypuszczeń, iż wiedeński artysta
wizytował Wrocław^. Wiadomo jednak, że nawet na terenie rodzimej Austrii Fischer sto-
sunkowo rzadko pojawiał się na placu budowy, a realizację swych projektów powierzał
zwykle doświadczonym „BauamtonfA Co więcej, budowa wrocławskiej kaplicy zbiegła
się w czasie z realizacją Karlskirche - jedynej budowli sakralnej Fischera wzniesionej
w stolicy cesarstwa, a równocześnie pierwszego przyjętego do realizacji zlecenia, jakie
otrzymał od domu panującego. Trudno pogodzić wszystkie te okoliczności z ewentualnymi
wizytami wiedeńskiego architekta we Wrocławiu, zwłaszcza biorąc pod uwagę jego sędzi-
wy wiek i nasilające się kłopoty zdrowotne, które doprowadziły do jego śmierci w 1723 r.
Związki Fischera za Śląskiem nie ograniczyły się do wykonania planów biskupiego
mauzoleum. Miał on jeszcze sporządzić dla katedry wrocławskiej wzmiankowany jedynie
w źródłach, nigdy nie zrealizowany projekt ołtarza głównego oraz najprawdopodobniej
projekt srebrnego tabernakulum, wykonanego przez augsburskiego rzemieślnika Fessen-
meiera w 1723 r. W XVIII-wiecznych drukach wrocławskich Fischer von Erlach figuro-
wał także jako projektant nagrobka Wolfa z protestanckiego kościoła św. Elżbiety^. W
latach 40. ubiegłego wieku Gunther Grundmann w swej popularyzatorskiej publikacji na
temat Ostrowa Tumskiego podał, niestety bez powołania się na konkretne źródła, infor-
mację o niezrealizowanych projektach przebudowy wrocławskiego pałacu biskupiego,
które Fischer miał wykreślić na początku XVIII w7 Nie tak dawno z osobą Fischera pró-
bowano również związać projekty niektórych ołtarzy bocznych katedry wrocławskiej,
wzorowanych bez wątpienia na późnobarokowych retabulach z katedry wiedeńskiej^.
Niektóre z tych kwestii można wyjaśnić na podstawie niepublikowanych dotychczas
źródeł, przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, które - jak się wy-
daje - zostały częściowo wykorzystane przed II wojną światową przez badaczy niemiec-
kich, jednakże w sposób wyrywkowy i pobieżny^. Na szczególną uwagę zasługuje
zestawienie wynagrodzenia wypłacanego w latach 1716-1721 Pmm AiźymTrmw Fische-
rowi von Erlach z tytułu <7yrcłc/7 budowy CyA/cy /irzy m/c/Aze/ Cwee/rzc, a także
zbieżna z nim w znacznej mierze specyfikacja sum wypłacanych w latach 1714-1721 cc-
H<2<7mAp6A7owu4 ÓM&iwńmc/m/ TAzm; AAcńcrowf ro/i ET/eic/z na polecenie
Franza Ludwiga von NeuburgV Pierwszy wyciąg został sporządzony przez Leopolda
Matthausa Purchardta, ńispgAżoTYz ÓM&wńmągo, drugi zaś przez barona Chri-
stiana von Kyau", komtura Mechelen z podległego Neuburgowi Zakonu Teutońskiego,
' Pomiary architektoniczne przeprowadzone przez Jerzego Rozpędowskiego wykazały niezwykłą perfekcję wykonaw-
czą kapiicy - zob. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 196.
^ DZIURLA, op. cit.,s. 311; HOŁOWNIA, op. cit., s. 187.
^ Hellmut LORENZ, „...ich habe 14 Grose Werck undter hondten. Der Architekt Johann Bernhard Fischer von Erlach
(1656-1723) - seine Auftraggeber und seine Reisen", [w:] T^eBe/rMi rw<7 ATW-sTgemrw 7?rwocźe.s' 7?ó7zweH, MóTwen rw<7
OsTerreic/?, red. Friedrich POLLEROb, Petersberg 2004, s. 63-74.
'' HOŁOWNIA, op. cit., s. 191-193. Tam kompletna literatura.
^ Gunther GRUNDMANN, Dow rw<7 &w<7iwye/ w TJrey/oM, Berlin 1944, b. s.
s HOŁOWNIA, op. cit., s. 188-190.
^ „Die Kunstdenkmaler der Stadt Brcslau", [w:] Die Drw.s/<7e/Awó7er &r Dronwz Me&rć7?/e.s7ew t. 1, z. 1: DA D'rc/?/i-
cAen De/Awó/er nArDowiwse/ rw(7&w<7wye/, red. Ludwig BURGEMEISTER, Breslau 1930, s. 159-163. W latach
powojennych archiwalia te przez pewien okres nie były dostępne dla badaczy zapewne z powodu opracowywania ze-
społu Biskupstwa Wrocławskiego.
Zob. Aneksy I i 11.
'' Bernhard DEMEL. Der Dentsu/re Or&w iw -rewer Fewfztwge?? w?<7 Tłezie/uwge/? /A Enro/w (Ew*o/w/Ać7?e
ARKADIUSZ WOJTYŁA
Doskonały poziom wykonawczy budowli^, trudny raczej do osiągnięcia na śląskiej pro-
wincji bez nadzoru projektanta, skłaniał badaczy do przypuszczeń, iż wiedeński artysta
wizytował Wrocław^. Wiadomo jednak, że nawet na terenie rodzimej Austrii Fischer sto-
sunkowo rzadko pojawiał się na placu budowy, a realizację swych projektów powierzał
zwykle doświadczonym „BauamtonfA Co więcej, budowa wrocławskiej kaplicy zbiegła
się w czasie z realizacją Karlskirche - jedynej budowli sakralnej Fischera wzniesionej
w stolicy cesarstwa, a równocześnie pierwszego przyjętego do realizacji zlecenia, jakie
otrzymał od domu panującego. Trudno pogodzić wszystkie te okoliczności z ewentualnymi
wizytami wiedeńskiego architekta we Wrocławiu, zwłaszcza biorąc pod uwagę jego sędzi-
wy wiek i nasilające się kłopoty zdrowotne, które doprowadziły do jego śmierci w 1723 r.
Związki Fischera za Śląskiem nie ograniczyły się do wykonania planów biskupiego
mauzoleum. Miał on jeszcze sporządzić dla katedry wrocławskiej wzmiankowany jedynie
w źródłach, nigdy nie zrealizowany projekt ołtarza głównego oraz najprawdopodobniej
projekt srebrnego tabernakulum, wykonanego przez augsburskiego rzemieślnika Fessen-
meiera w 1723 r. W XVIII-wiecznych drukach wrocławskich Fischer von Erlach figuro-
wał także jako projektant nagrobka Wolfa z protestanckiego kościoła św. Elżbiety^. W
latach 40. ubiegłego wieku Gunther Grundmann w swej popularyzatorskiej publikacji na
temat Ostrowa Tumskiego podał, niestety bez powołania się na konkretne źródła, infor-
mację o niezrealizowanych projektach przebudowy wrocławskiego pałacu biskupiego,
które Fischer miał wykreślić na początku XVIII w7 Nie tak dawno z osobą Fischera pró-
bowano również związać projekty niektórych ołtarzy bocznych katedry wrocławskiej,
wzorowanych bez wątpienia na późnobarokowych retabulach z katedry wiedeńskiej^.
Niektóre z tych kwestii można wyjaśnić na podstawie niepublikowanych dotychczas
źródeł, przechowywanych w Archiwum Państwowym we Wrocławiu, które - jak się wy-
daje - zostały częściowo wykorzystane przed II wojną światową przez badaczy niemiec-
kich, jednakże w sposób wyrywkowy i pobieżny^. Na szczególną uwagę zasługuje
zestawienie wynagrodzenia wypłacanego w latach 1716-1721 Pmm AiźymTrmw Fische-
rowi von Erlach z tytułu <7yrcłc/7 budowy CyA/cy /irzy m/c/Aze/ Cwee/rzc, a także
zbieżna z nim w znacznej mierze specyfikacja sum wypłacanych w latach 1714-1721 cc-
H<2<7mAp6A7owu4 ÓM&iwńmc/m/ TAzm; AAcńcrowf ro/i ET/eic/z na polecenie
Franza Ludwiga von NeuburgV Pierwszy wyciąg został sporządzony przez Leopolda
Matthausa Purchardta, ńispgAżoTYz ÓM&wńmągo, drugi zaś przez barona Chri-
stiana von Kyau", komtura Mechelen z podległego Neuburgowi Zakonu Teutońskiego,
' Pomiary architektoniczne przeprowadzone przez Jerzego Rozpędowskiego wykazały niezwykłą perfekcję wykonaw-
czą kapiicy - zob. MOSSAKOWSKI, op. cit., s. 196.
^ DZIURLA, op. cit.,s. 311; HOŁOWNIA, op. cit., s. 187.
^ Hellmut LORENZ, „...ich habe 14 Grose Werck undter hondten. Der Architekt Johann Bernhard Fischer von Erlach
(1656-1723) - seine Auftraggeber und seine Reisen", [w:] T^eBe/rMi rw<7 ATW-sTgemrw 7?rwocźe.s' 7?ó7zweH, MóTwen rw<7
OsTerreic/?, red. Friedrich POLLEROb, Petersberg 2004, s. 63-74.
'' HOŁOWNIA, op. cit., s. 191-193. Tam kompletna literatura.
^ Gunther GRUNDMANN, Dow rw<7 &w<7iwye/ w TJrey/oM, Berlin 1944, b. s.
s HOŁOWNIA, op. cit., s. 188-190.
^ „Die Kunstdenkmaler der Stadt Brcslau", [w:] Die Drw.s/<7e/Awó7er &r Dronwz Me&rć7?/e.s7ew t. 1, z. 1: DA D'rc/?/i-
cAen De/Awó/er nArDowiwse/ rw(7&w<7wye/, red. Ludwig BURGEMEISTER, Breslau 1930, s. 159-163. W latach
powojennych archiwalia te przez pewien okres nie były dostępne dla badaczy zapewne z powodu opracowywania ze-
społu Biskupstwa Wrocławskiego.
Zob. Aneksy I i 11.
'' Bernhard DEMEL. Der Dentsu/re Or&w iw -rewer Fewfztwge?? w?<7 Tłezie/uwge/? /A Enro/w (Ew*o/w/Ać7?e