DOI issue:
Nr. 1-2
DOI article:Wojtyła, Arkadiusz: Związki Johanna Bernharda Fischera von Erlach ze Śląskiem w świetle źródeł: =
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0070
64
ARKADIUSZ WOJTYŁA
7?g/ JAąg/m, zwłaszcza że w ostatecznej realizacji czasza kopuły została przyozdo-
biona monumentalnym malowidłem Carlo Carloniego (il. 4). Jednakże z kosztorysu Bus-
siego wynika, że za zadanie to miał otrzymać jedynie 300 reńskich, za wymagającą zaś
znacznie mniejszego nakładu pracy i środków dekorację małej kopułki nad ołtarzem aż
286. Kiedy jednak uwzględnimy przytoczoną wcześniej wzmiankę o prowadzonych przez
Fischera poszukiwaniach malarza, a także zwrócimy uwagę na to, że malowidło Carlonie-
go zrealizowane zostało właśnie na osnowie pozłacanej kratownicy, możemy wówczas
skłaniać się ku hipotezie, że dekorację tę zamierzano wykonać w technice mieszanej -
stiuku i fresku oraz, że ogólna dyspozycja malowidła była dziełem Fischera. Przypuszcze-
nie to zgodne jest z z hipotezą Ryszarda Hołowni, który uznał architekta za projektanta
fresku, ściśle związanego ze sztukateriami-F
Wszystkie te ustalenia mają nie tylko istotne znaczenie dla zrozumienia procesu reali-
zacji Kaplicy Elektorskiej, ale również wpisują się w nurt rozważań nad problematyką
aranżacji wnętrz w architekturze Fischera von Erlach. Gruntownie wykształcony w Italii
artysta odszedł w swej środkowoeuropejskiej twórczości od kształtowanych na modłę
rzymską „przestrzeni barwnych", czyli wnętrz zdobionych w całości różnobarwnymi mar-
murami, złoceniami, sztukateriami i malarstwem monumentalnym, w których osłabiona
została rola architektury na rzecz organicznego stopienia wszystkich gatunków sztuk pla-
stycznych, w czym dodatkowo pomagały wyrafinowane efekty luministyczne, sprzyjające
rozmyciu zarysów form i granic barw. U progu XVIII stulecia ten typ aranżacji przyjął się
również w katolickich krajach Europy Środkowej, gdzie dominowały dotychczas „prze-
strzenie białe". O ich wyrazie decydowały w głównej mierze dekoracje sztukatorskie,
zwykle podporządkowane podziałom architektonicznym, a równocześnie ujmujące w ryzy
niezbyt okazałych rozmiarów plafony z dekoracją malarską. W rozważaniach na temat
kolorystyki barokowych wnętrz nie należy jednak zapominać, że niektóre z czołowych
kreacji XVII-wiecznego Rzymu zostały programowo utrzymane w bieli. Jako przykład
można podać nie tylko świątynie ekscentrycznego Borrominiego, ale również wnętrze
kościoła San Luca e Martina, należącego do Akademii św. Łukasza - uczelni propagują-
cej jedność wszystkich sztuk plastycznych.
Wprawdzie Fischer działał przez kilkanaście lat w Rzymie i w Neapolu jako współpra-
cownik rodziny Schorów, angażowanych do dekoracji barwnych wnętrz nawet przez Ber-
niniego, to jednak po powrocie z Italii zwrócił się w stronę wnętrz sakralnych utrzymanych
w różnych odcieniach bieli. Należałoby zatem rozstrzygnąć, czy tonacje jego salzburskich
kościołów nawiązywały do kolorystyki XVlI-wiecznych wnętrz środkowoeuropejskich,
czy być może stanowiły wyraz fascynacji twórczością Borrominiego. Wydaje się bowiem,
że pewne antyklasyczne tendencje można również dostrzec w architekturze Fischera von
Erlach.
Barwna aranżacja wnętrza Kaplicy Elektorskiej podyktowana została zarówno przez
osobiste upodobania rozmiłowanego w rzadkich i barwnych marmurach biskupa—, jak
i przez chęć stworzenia do mauzoleum jego poprzednika - kaplicy św. Elżbiety.
Jak już stwierdzono, budowla ta wraz z praskim kościołem krzyżowców z czerwoną
gwiazdą należała do najwcześniejszych przykładów „barwnych przestrzeni" na terenie
monarchii habsburskiej-^. Pamiętać należy również, że w tym okresie upowszechniła się
2' HOŁOWNIA, op. cit., s. 186.
22 lbid.,s. 179.
2^ Hellmut LORENZ, „Italien und die Anfange des Hochbarock in Mitteleuropa'', [w:] Furoro z/zzb <b'e
AZ<?/??<3bo??a/gr Aż;/?Ngu/? ._A/N7d'?//7? <aA Azz/MTANJo/byc/zeH //i.sTbz/zu.s' zzz A/o/u/zz. A/org/zz, 22.-27.
ARKADIUSZ WOJTYŁA
7?g/ JAąg/m, zwłaszcza że w ostatecznej realizacji czasza kopuły została przyozdo-
biona monumentalnym malowidłem Carlo Carloniego (il. 4). Jednakże z kosztorysu Bus-
siego wynika, że za zadanie to miał otrzymać jedynie 300 reńskich, za wymagającą zaś
znacznie mniejszego nakładu pracy i środków dekorację małej kopułki nad ołtarzem aż
286. Kiedy jednak uwzględnimy przytoczoną wcześniej wzmiankę o prowadzonych przez
Fischera poszukiwaniach malarza, a także zwrócimy uwagę na to, że malowidło Carlonie-
go zrealizowane zostało właśnie na osnowie pozłacanej kratownicy, możemy wówczas
skłaniać się ku hipotezie, że dekorację tę zamierzano wykonać w technice mieszanej -
stiuku i fresku oraz, że ogólna dyspozycja malowidła była dziełem Fischera. Przypuszcze-
nie to zgodne jest z z hipotezą Ryszarda Hołowni, który uznał architekta za projektanta
fresku, ściśle związanego ze sztukateriami-F
Wszystkie te ustalenia mają nie tylko istotne znaczenie dla zrozumienia procesu reali-
zacji Kaplicy Elektorskiej, ale również wpisują się w nurt rozważań nad problematyką
aranżacji wnętrz w architekturze Fischera von Erlach. Gruntownie wykształcony w Italii
artysta odszedł w swej środkowoeuropejskiej twórczości od kształtowanych na modłę
rzymską „przestrzeni barwnych", czyli wnętrz zdobionych w całości różnobarwnymi mar-
murami, złoceniami, sztukateriami i malarstwem monumentalnym, w których osłabiona
została rola architektury na rzecz organicznego stopienia wszystkich gatunków sztuk pla-
stycznych, w czym dodatkowo pomagały wyrafinowane efekty luministyczne, sprzyjające
rozmyciu zarysów form i granic barw. U progu XVIII stulecia ten typ aranżacji przyjął się
również w katolickich krajach Europy Środkowej, gdzie dominowały dotychczas „prze-
strzenie białe". O ich wyrazie decydowały w głównej mierze dekoracje sztukatorskie,
zwykle podporządkowane podziałom architektonicznym, a równocześnie ujmujące w ryzy
niezbyt okazałych rozmiarów plafony z dekoracją malarską. W rozważaniach na temat
kolorystyki barokowych wnętrz nie należy jednak zapominać, że niektóre z czołowych
kreacji XVII-wiecznego Rzymu zostały programowo utrzymane w bieli. Jako przykład
można podać nie tylko świątynie ekscentrycznego Borrominiego, ale również wnętrze
kościoła San Luca e Martina, należącego do Akademii św. Łukasza - uczelni propagują-
cej jedność wszystkich sztuk plastycznych.
Wprawdzie Fischer działał przez kilkanaście lat w Rzymie i w Neapolu jako współpra-
cownik rodziny Schorów, angażowanych do dekoracji barwnych wnętrz nawet przez Ber-
niniego, to jednak po powrocie z Italii zwrócił się w stronę wnętrz sakralnych utrzymanych
w różnych odcieniach bieli. Należałoby zatem rozstrzygnąć, czy tonacje jego salzburskich
kościołów nawiązywały do kolorystyki XVlI-wiecznych wnętrz środkowoeuropejskich,
czy być może stanowiły wyraz fascynacji twórczością Borrominiego. Wydaje się bowiem,
że pewne antyklasyczne tendencje można również dostrzec w architekturze Fischera von
Erlach.
Barwna aranżacja wnętrza Kaplicy Elektorskiej podyktowana została zarówno przez
osobiste upodobania rozmiłowanego w rzadkich i barwnych marmurach biskupa—, jak
i przez chęć stworzenia do mauzoleum jego poprzednika - kaplicy św. Elżbiety.
Jak już stwierdzono, budowla ta wraz z praskim kościołem krzyżowców z czerwoną
gwiazdą należała do najwcześniejszych przykładów „barwnych przestrzeni" na terenie
monarchii habsburskiej-^. Pamiętać należy również, że w tym okresie upowszechniła się
2' HOŁOWNIA, op. cit., s. 186.
22 lbid.,s. 179.
2^ Hellmut LORENZ, „Italien und die Anfange des Hochbarock in Mitteleuropa'', [w:] Furoro z/zzb <b'e
AZ<?/??<3bo??a/gr Aż;/?Ngu/? ._A/N7d'?//7? <aA Azz/MTANJo/byc/zeH //i.sTbz/zu.s' zzz A/o/u/zz. A/org/zz, 22.-27.