DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Skrodzka, Agnieszka: Virtutis invidia comes, czyli o Rotundzie w Łazienkach Królewskich: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0094
AGNIESZKA SKRODZKA
nie przerywano robót w Rotundzie, które kontynuowano także po ostatecznym wyjeździe
władcy do Grodna w styczniu 1795 r. Kilka miesięcy później, w maju, z Sali Okrągłej
usunięto rusztowania^.
Wskutek przebudowy Rotunda zyskała funkcję paradnej antykamery, przez którą dro-
ga wiodła przed oblicze króla, przyjmującego oficjalnych gości w Sali Salomona^.
W rezultacie prac powstała przestrzeń dwukondygnacyjna, podzielona ośmioma półko-
lumnami w porządku korynckim, pomiędzy którymi znajdują się cztery nisze z posągami
władców Polski: Kazimierza Wielkiego, Zygmunta Starego, Stefana Batorego i Jana So-
bieskiego (il. 2-5). Nad trzema z czterech przejść, którymi na osiach sala otwiera się na
pozostałe wnętrza, umieszczono popiersia cesarzy rzymskich: Tytusa, Trajana i Marka
Aureliusza, wszystkie ujęte przez putta trzymające kwietne wieńce i gałęzie palmy (il. 6-
8). Kopułę udekorowano czterema malowanymi przez Marcella Bacciarellego tondami
z personifikacjami cnót, ukrywając wcześniejsze CzZgry pnory Jana Bogumiła Pler-
scha^ (il. 9). Wieńcząca kopułę latarnia wpuszcza do dość ciemnego wnętrza niewielką
ilość światła. Obiegająca salę inskrypcja na fryzie głosi: UTILE MUNDO EDITI IN
EXEMPLUM. .LUCAN. LIB. X. [Postawieni za wzór pożyteczny dla świata; X księga
Lukana^]. Całości kompozycji dopełnia ułożona z kolorowych marmurów posadzka.
Posągi królów zostały wykonane według opracowanych 30 lat wcześniej wskazówek
królewskich dotyczących niezrealizowanych figur władców Polski, a przeznaczonych do
Sali Senatu Zamku warszawskiego^. Zarówno królów, jak i popiersia cesarzy - XVIII-
wieczne kopie starożytnych wzorów - oraz figurki puttów wyrzeźbili artyści związani
z dworem Stanisława Augusta: Andre Le Brun, Giacomo Monaldi, Giovachino Staggi, Fran-
ciszek Pinck i Tommaso Righi. Ułożeniem posadzki zajął się Leonardo Galii". Wnętrze
^ AGAD, Aonesponr/enc/n ÓPzmTZawn HugMZn, 5a, list Marcella Bacciarellego do Stanisława Augusta, 5 V 1795,
k. 163v.
" O funkcji antykamer zob. Andrzej ROTTERMUND, ZnmeZr M'nn.s'znw.sP/' w epoce oświeceniu. 77ezy<7enc/'u monarszo -
Tnnłc/e Z treści, Warszawa 1989, s. 104-105.
O Bacciarellim ostatnio Jakub KOSTOWSKI, „Bacciarelli Marcello" s.v., [w:] Z/igenieiney Ańn^zZen-PexZUn. Die
PZZJenrZen TCinsPen a/Zen Zeiien unrZ Fo/łen, Bd. 6, Red. Gunter MEI13NER, Miinchen-Leipzig 1992, s. 122-124.
O Plerschu Aleksandra BERNATOWICZ, „Plersch Jan Bogumił" s.v., [w:] JsZownił anZp^Zów pcZsPtcZ? i oZicyeZ? w PoZ-
^ce JzioZo/ącycZi (zmonZycZ: pnzeeZ 7996 n), t. 7, red. Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2003, s. 266-276.
^ Przekład ten zawdzięczam panu profesorowi Stanisławowi Mossakowskiemu. Inskrypcja z Rotundy stanowi nieco
zmodyfikowaną wersję oryginału, zob. PibZioieło 67onrs'Zowo Zngn^io no Zo/uZrn worszow.sinn. Dołnmenip, oprać.
Jadwiga RUDNICKA, Warszawa 1988, s. 230, przyp. 55; Jerzy AXER, „Stanisław August jako Oktawian August.
Funkcja inskrypcji łacińskich w programie politycznym króla", [w:] ŁocinoyołoJęzył eZii, red. Jerzy AXER, Warszawa
2004, s. 255 (wersja włoska: /Z ieAonienio Zoiino rZeZZnZtZmo ne <7Z PoZonio, óionNZooZugu^io. Pe Ncnizioni &Z Co^ieZZo
PeoZe e rZeZ PoZozzo .soZZ 'depo o o Kosowo, [w:] Po Zoom 7795 / Eenezio 7797 monie e<7 enećZiio rZi rZne PepnóóZZcZie,
a cura di Hanna OSIECKA-SAMSONOWICZ in collab. eon Agnieszka RABIŃSKA, Warszawa 2002, s. 259-271);
Barbara MILEWSKA-WAŹB1ŃSKA, „Inskrypcja w Rotundzie Pałacu na Wodzie w Łazienkach - dzieje i funkcja",
[w:] ibid., s. 246 (wersja włoska: „La funzione delEiscrizione nel programma artistico delta Rotonda del Palazzo
sullAcąua a Łazienki", [w:] PoZonZo 7793..., s. 283-288).
Zob. STANISŁAW AUGUST, /ąces* <7e.s' 3ioine.s' po on Ze.s' Poy.s*, za: Zygmunt BATOWSKI, Jean PZZZemeni no rZwonze
PionZ^Zowo Nogo^io, Warszawa 1936, s. 26-28; ROTTERMUND, Zomeł..., s. 94-95. Posągi wykonano według szki-
ców i modeli Le Bruna; Katarzyna M1KOCKA-RACHUBOWA, „Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augu-
sta", Pocznił TPZyionZZ óztułi, 2004, t. 29, s. 66.
" Nie jest znany autor popiersia Marka Aureliusza; MIKOCKA-RACHUBOWA, op. cit., s. H1. O artystach ostatnio
ead., „Le Brun Andre Jean" s.v„ [w:] PZowuiŁ.., t. 5, red. Janusz DERWOJED, Warszawa 1993, s. 4-13; ead., „Pinck
Franciszek" s.v„ [w:] ibid., t. 7, red. Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2003, s. 184-188; ead., „Righi Tommaso" s.v„
[w:] ibid., t. 8, red. ead. et Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2007, s. 359-371, do podanej tam bogatej literatury warto
dodać: Laura MOCCI, „Due Angeli di Tommaso Righi al Gesu di Frascati", PoZZePZno <7 Tnie, 2007, fasc. 141,
nie przerywano robót w Rotundzie, które kontynuowano także po ostatecznym wyjeździe
władcy do Grodna w styczniu 1795 r. Kilka miesięcy później, w maju, z Sali Okrągłej
usunięto rusztowania^.
Wskutek przebudowy Rotunda zyskała funkcję paradnej antykamery, przez którą dro-
ga wiodła przed oblicze króla, przyjmującego oficjalnych gości w Sali Salomona^.
W rezultacie prac powstała przestrzeń dwukondygnacyjna, podzielona ośmioma półko-
lumnami w porządku korynckim, pomiędzy którymi znajdują się cztery nisze z posągami
władców Polski: Kazimierza Wielkiego, Zygmunta Starego, Stefana Batorego i Jana So-
bieskiego (il. 2-5). Nad trzema z czterech przejść, którymi na osiach sala otwiera się na
pozostałe wnętrza, umieszczono popiersia cesarzy rzymskich: Tytusa, Trajana i Marka
Aureliusza, wszystkie ujęte przez putta trzymające kwietne wieńce i gałęzie palmy (il. 6-
8). Kopułę udekorowano czterema malowanymi przez Marcella Bacciarellego tondami
z personifikacjami cnót, ukrywając wcześniejsze CzZgry pnory Jana Bogumiła Pler-
scha^ (il. 9). Wieńcząca kopułę latarnia wpuszcza do dość ciemnego wnętrza niewielką
ilość światła. Obiegająca salę inskrypcja na fryzie głosi: UTILE MUNDO EDITI IN
EXEMPLUM. .LUCAN. LIB. X. [Postawieni za wzór pożyteczny dla świata; X księga
Lukana^]. Całości kompozycji dopełnia ułożona z kolorowych marmurów posadzka.
Posągi królów zostały wykonane według opracowanych 30 lat wcześniej wskazówek
królewskich dotyczących niezrealizowanych figur władców Polski, a przeznaczonych do
Sali Senatu Zamku warszawskiego^. Zarówno królów, jak i popiersia cesarzy - XVIII-
wieczne kopie starożytnych wzorów - oraz figurki puttów wyrzeźbili artyści związani
z dworem Stanisława Augusta: Andre Le Brun, Giacomo Monaldi, Giovachino Staggi, Fran-
ciszek Pinck i Tommaso Righi. Ułożeniem posadzki zajął się Leonardo Galii". Wnętrze
^ AGAD, Aonesponr/enc/n ÓPzmTZawn HugMZn, 5a, list Marcella Bacciarellego do Stanisława Augusta, 5 V 1795,
k. 163v.
" O funkcji antykamer zob. Andrzej ROTTERMUND, ZnmeZr M'nn.s'znw.sP/' w epoce oświeceniu. 77ezy<7enc/'u monarszo -
Tnnłc/e Z treści, Warszawa 1989, s. 104-105.
O Bacciarellim ostatnio Jakub KOSTOWSKI, „Bacciarelli Marcello" s.v., [w:] Z/igenieiney Ańn^zZen-PexZUn. Die
PZZJenrZen TCinsPen a/Zen Zeiien unrZ Fo/łen, Bd. 6, Red. Gunter MEI13NER, Miinchen-Leipzig 1992, s. 122-124.
O Plerschu Aleksandra BERNATOWICZ, „Plersch Jan Bogumił" s.v., [w:] JsZownił anZp^Zów pcZsPtcZ? i oZicyeZ? w PoZ-
^ce JzioZo/ącycZi (zmonZycZ: pnzeeZ 7996 n), t. 7, red. Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2003, s. 266-276.
^ Przekład ten zawdzięczam panu profesorowi Stanisławowi Mossakowskiemu. Inskrypcja z Rotundy stanowi nieco
zmodyfikowaną wersję oryginału, zob. PibZioieło 67onrs'Zowo Zngn^io no Zo/uZrn worszow.sinn. Dołnmenip, oprać.
Jadwiga RUDNICKA, Warszawa 1988, s. 230, przyp. 55; Jerzy AXER, „Stanisław August jako Oktawian August.
Funkcja inskrypcji łacińskich w programie politycznym króla", [w:] ŁocinoyołoJęzył eZii, red. Jerzy AXER, Warszawa
2004, s. 255 (wersja włoska: /Z ieAonienio Zoiino rZeZZnZtZmo ne <7Z PoZonio, óionNZooZugu^io. Pe Ncnizioni &Z Co^ieZZo
PeoZe e rZeZ PoZozzo .soZZ 'depo o o Kosowo, [w:] Po Zoom 7795 / Eenezio 7797 monie e<7 enećZiio rZi rZne PepnóóZZcZie,
a cura di Hanna OSIECKA-SAMSONOWICZ in collab. eon Agnieszka RABIŃSKA, Warszawa 2002, s. 259-271);
Barbara MILEWSKA-WAŹB1ŃSKA, „Inskrypcja w Rotundzie Pałacu na Wodzie w Łazienkach - dzieje i funkcja",
[w:] ibid., s. 246 (wersja włoska: „La funzione delEiscrizione nel programma artistico delta Rotonda del Palazzo
sullAcąua a Łazienki", [w:] PoZonZo 7793..., s. 283-288).
Zob. STANISŁAW AUGUST, /ąces* <7e.s' 3ioine.s' po on Ze.s' Poy.s*, za: Zygmunt BATOWSKI, Jean PZZZemeni no rZwonze
PionZ^Zowo Nogo^io, Warszawa 1936, s. 26-28; ROTTERMUND, Zomeł..., s. 94-95. Posągi wykonano według szki-
ców i modeli Le Bruna; Katarzyna M1KOCKA-RACHUBOWA, „Włoscy rzeźbiarze na dworze króla Stanisława Augu-
sta", Pocznił TPZyionZZ óztułi, 2004, t. 29, s. 66.
" Nie jest znany autor popiersia Marka Aureliusza; MIKOCKA-RACHUBOWA, op. cit., s. H1. O artystach ostatnio
ead., „Le Brun Andre Jean" s.v„ [w:] PZowuiŁ.., t. 5, red. Janusz DERWOJED, Warszawa 1993, s. 4-13; ead., „Pinck
Franciszek" s.v„ [w:] ibid., t. 7, red. Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2003, s. 184-188; ead., „Righi Tommaso" s.v„
[w:] ibid., t. 8, red. ead. et Urszula MAKOWSKA, Warszawa 2007, s. 359-371, do podanej tam bogatej literatury warto
dodać: Laura MOCCI, „Due Angeli di Tommaso Righi al Gesu di Frascati", PoZZePZno <7 Tnie, 2007, fasc. 141,