DOI Heft:
Nr. 1-2
DOI Artikel:Ajewski, Konrad: Denon a Polska i Polacy: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0130
124
KONRAD AJEWSKI
1806-1807 na terenie Prus Denon zarekwirował stamtąd 12 869 obiektów dzieł sztuki,
w tym 507 obrazów, oraz zbiory numizmatów w liczbie 12 362 egzemplarzy^.
W początkach lipca 1807 r., po wykonaniu swej misji na terenie Prus, Denon udał się
z Gdańska do Warszawy, gdzie nie zawahał się przyjąć, co prawda niewielkiego, trybutu
złożonego z dzieł sztuki od swych aliantów i przyjaciół - Polaków^. W ten sposób, być
może mimo swej woli, Denon zrealizował w Polsce osobliwe życzenie cesarza wyszuka-
nia w stolicy Księstwa Warszawskiego obiektów godnych umieszczenia w paryskich zbio-
rach Muzeum Napoleona. Jak odnotowuje Nahlik życzenie to, co prawda rozmiarami
.S'C/v////?/L'/'s'z<? o<7 C/ćr<?goCo/w/YA; z żq<7g/ć o<7gY/?.s'Aw<A u7o.sŁ/ć7/ czy /ucmiocAzcT?, mc/wnc/
/e<7ucA <7owo<7z/7c /cA7cgo7 zcAc<7/7/czego ó/Y/C// /o/c//?o7c/ wobec /r/C wiernego AO/M.szn/bc.
CeAorz [bowiem] ż^<7u/g/ęc/7/ obrozóu- z Zo/nAn worAzowAbiego. [Spełniając rozkaz] De-
non wyb/Y/i i wy w/oz/ cziery obroży Aernorć/o Ae//oiio zw. Conn/eiiem i 77o/<7 yrn.sb/ boc-
cinre/Zego, o no<7io /e.S'zcze /e<7no go/uer.s7e on(yczne oroz obroz Po/my n?/oć7szego
z boieJry wor^zow^bie/'^. Autor ten zauważa, że jeszcze nie/e<7en /?obobny nyonuneb wy-
wioz/ Aoyo/eon i /ego o/icerow7e iobże z innycb /u/Y/.sY'owo.śc/ dawnej Rzeczypospolitej
i dla przykładu przypomina entuzjazm cesarza Francuzów na widok wileńskiego kościoła
św. Anny, kiedy to miał on zakrzyknąć, iż to piękne dzieło gotyku płomienistego należało-
by rozebrać i przewieźć do Paryża. Według pogłoski, po jednej nocy spędzonej w Łowi-
czu, kazał Napoleon wymontować marmurową płaskorzeźbę z kaplicy Tarnowskich
w kolegiacie^'. O innych „pamiątkach" pochodzących z grabieży na ziemiach polskich
donosił na początku XX w. Ludwik Foumier pisząc, że zn czn^bw rasycnrac/Y, gcw/cn
bcn<7/crz żc/czc / b/Ycs'zcbw w bycn/c, z weny Frćrc 7ccu gOA/W&// g/y/y grobowe z brqzn,
goAsb/c. Pocbobz//y one zogewne z ///gćw//"0/?cn,S'bicb omiń' / /nieć /UM.sio/)'gewną wnrio.ść
ory^(yeznq, .sboro Prere 7eon /cb n/e yrze/oy/7. A/e co z n/7n/ .si'ę .sźo/o? by/o /cb <7w/'e, /ob
^qbz^^. Za Nahlikiem zauważyć należy, że tak doskonali polscy biografowie Napoleona,
jak Szymon Askenazy i Marceli Handelsman skwapliwie przemilczają tę stronę zaintere-
sowania, jakie okazał „bóg wojny" tak gorzko przez siebie doświadczonej Polsce. Autor
ten, chcąc bliżej zbadać sprawę grabieży dziel sztuki przez Denona ze zbiorów warszaw-
skich, próbował w latach 50. XX w., odnaleźć w Archiwum Głównym Akt Dawnych
O stratach dzieł sztuki wNiemczech i Prusach w iatach 1806-1807 zob. min. TYLOR, op. cit., s. $60-561; NAHLIK.
op. cit., s. 30; WESCHER, op. cit., s. 98-108; LELIEVRE, Eman/ Dgnon.' Aonwig Jey /M/n/grg&.., s. 172; Benedicte
SAVOY, „Erzwungener Kulturtransfer - Die franzósische Beschlagnahmung von Kunstwerken i Deutschland 1794 -
1815" [w:] Pg^/gb/ny/..., s. 137-144; GAEHTGENS, op. cit. s. 182. Również Polacy byli infonnowani o grabieżach
dokonywanych przez Denona na terenie Niemiec, np. Gbzg/a IKm.szmwb? dodatek do nr 6 [20 stycznia] 1807, s. 92
donosiła z grMHywZb/ ąbzq, źg na rozb/zpu/in Dg/mnu 77ą/p/ęb?/g/'^zg oórnzy /a^gezrg/' gn/gn/ [...] o&^brg <7o
Pn/yżn. M/ę&y oómzn/ri jas*/ yrzg^z/o o^/g77?Jz/g^/q/ o/ygmo/ów, bó/^g b/zn/ ząonłowng 7b wyu^gzigrb /c/?, /gez
znn/ez/ewoy'g M yrywuPyc/;, zv bó/ygń óy/y ycAownng; zob. także przyp. 18.
^ Data przybycia Denona do Warszawy jest różnie przywoływana w literaturze. 1 tak np. zdaniem Ernsta Steinmanna
nastąpiło to 10 lutego 1807 r. bezpośrednio po bitwie pod Eylau, zob. STEINEMANN, op. cit., s. 335. Jednak z kalen-
darium wynika, że w tym czasie przebywał on w Brunszwiku, zob. P'a?;7..., s. 504. Z kolei inni autorzy uważają za
prawdopodobne że krótko odwiedził Warszawę między 5 a 10 kwietnia 1807 r., jadąc z Berlina przez Toruń do kwatery
Napoleona w Finckenstein [Kamieniec Suski], zob. Krystyna MOCZULSKA, „O Dominique-Vivant Denonie i kilku
jego rysunkach z Egiptu w zbiorach księżnej Izabeli Czartoryskiej'Jw:] „Żg/y w/g&/gć". ó/Pć/in &7ybw6!77g P/g/gbg
Mn/bgw/czówn/g, Kraków 2008, s. 288, przyp. 4. Na podstawie zachowanych dokumentów wiemy jednak, że nastąpiło
to z początkiem lipca 1807 r.
^ NAHLIK op. cit., s. 30; Mieczysław WALLIS, Cnna/g/Zo /77nbrz Rbnzmiy, Warszawa 196L s. 33.
NAHLIK, op. cit., s. 30-31.
^Spmwoz&m/b ATwusy'/ bbmi /7/bo/b óz/^b w Pobgg, t. VII, z. IV, Kraków 1905, szp. CCXXVI1.
KONRAD AJEWSKI
1806-1807 na terenie Prus Denon zarekwirował stamtąd 12 869 obiektów dzieł sztuki,
w tym 507 obrazów, oraz zbiory numizmatów w liczbie 12 362 egzemplarzy^.
W początkach lipca 1807 r., po wykonaniu swej misji na terenie Prus, Denon udał się
z Gdańska do Warszawy, gdzie nie zawahał się przyjąć, co prawda niewielkiego, trybutu
złożonego z dzieł sztuki od swych aliantów i przyjaciół - Polaków^. W ten sposób, być
może mimo swej woli, Denon zrealizował w Polsce osobliwe życzenie cesarza wyszuka-
nia w stolicy Księstwa Warszawskiego obiektów godnych umieszczenia w paryskich zbio-
rach Muzeum Napoleona. Jak odnotowuje Nahlik życzenie to, co prawda rozmiarami
.S'C/v////?/L'/'s'z<? o<7 C/ćr<?goCo/w/YA; z żq<7g/ć o<7gY/?.s'Aw<A u7o.sŁ/ć7/ czy /ucmiocAzcT?, mc/wnc/
/e<7ucA <7owo<7z/7c /cA7cgo7 zcAc<7/7/czego ó/Y/C// /o/c//?o7c/ wobec /r/C wiernego AO/M.szn/bc.
CeAorz [bowiem] ż^<7u/g/ęc/7/ obrozóu- z Zo/nAn worAzowAbiego. [Spełniając rozkaz] De-
non wyb/Y/i i wy w/oz/ cziery obroży Aernorć/o Ae//oiio zw. Conn/eiiem i 77o/<7 yrn.sb/ boc-
cinre/Zego, o no<7io /e.S'zcze /e<7no go/uer.s7e on(yczne oroz obroz Po/my n?/oć7szego
z boieJry wor^zow^bie/'^. Autor ten zauważa, że jeszcze nie/e<7en /?obobny nyonuneb wy-
wioz/ Aoyo/eon i /ego o/icerow7e iobże z innycb /u/Y/.sY'owo.śc/ dawnej Rzeczypospolitej
i dla przykładu przypomina entuzjazm cesarza Francuzów na widok wileńskiego kościoła
św. Anny, kiedy to miał on zakrzyknąć, iż to piękne dzieło gotyku płomienistego należało-
by rozebrać i przewieźć do Paryża. Według pogłoski, po jednej nocy spędzonej w Łowi-
czu, kazał Napoleon wymontować marmurową płaskorzeźbę z kaplicy Tarnowskich
w kolegiacie^'. O innych „pamiątkach" pochodzących z grabieży na ziemiach polskich
donosił na początku XX w. Ludwik Foumier pisząc, że zn czn^bw rasycnrac/Y, gcw/cn
bcn<7/crz żc/czc / b/Ycs'zcbw w bycn/c, z weny Frćrc 7ccu gOA/W&// g/y/y grobowe z brqzn,
goAsb/c. Pocbobz//y one zogewne z ///gćw//"0/?cn,S'bicb omiń' / /nieć /UM.sio/)'gewną wnrio.ść
ory^(yeznq, .sboro Prere 7eon /cb n/e yrze/oy/7. A/e co z n/7n/ .si'ę .sźo/o? by/o /cb <7w/'e, /ob
^qbz^^. Za Nahlikiem zauważyć należy, że tak doskonali polscy biografowie Napoleona,
jak Szymon Askenazy i Marceli Handelsman skwapliwie przemilczają tę stronę zaintere-
sowania, jakie okazał „bóg wojny" tak gorzko przez siebie doświadczonej Polsce. Autor
ten, chcąc bliżej zbadać sprawę grabieży dziel sztuki przez Denona ze zbiorów warszaw-
skich, próbował w latach 50. XX w., odnaleźć w Archiwum Głównym Akt Dawnych
O stratach dzieł sztuki wNiemczech i Prusach w iatach 1806-1807 zob. min. TYLOR, op. cit., s. $60-561; NAHLIK.
op. cit., s. 30; WESCHER, op. cit., s. 98-108; LELIEVRE, Eman/ Dgnon.' Aonwig Jey /M/n/grg&.., s. 172; Benedicte
SAVOY, „Erzwungener Kulturtransfer - Die franzósische Beschlagnahmung von Kunstwerken i Deutschland 1794 -
1815" [w:] Pg^/gb/ny/..., s. 137-144; GAEHTGENS, op. cit. s. 182. Również Polacy byli infonnowani o grabieżach
dokonywanych przez Denona na terenie Niemiec, np. Gbzg/a IKm.szmwb? dodatek do nr 6 [20 stycznia] 1807, s. 92
donosiła z grMHywZb/ ąbzq, źg na rozb/zpu/in Dg/mnu 77ą/p/ęb?/g/'^zg oórnzy /a^gezrg/' gn/gn/ [...] o&^brg <7o
Pn/yżn. M/ę&y oómzn/ri jas*/ yrzg^z/o o^/g77?Jz/g^/q/ o/ygmo/ów, bó/^g b/zn/ ząonłowng 7b wyu^gzigrb /c/?, /gez
znn/ez/ewoy'g M yrywuPyc/;, zv bó/ygń óy/y ycAownng; zob. także przyp. 18.
^ Data przybycia Denona do Warszawy jest różnie przywoływana w literaturze. 1 tak np. zdaniem Ernsta Steinmanna
nastąpiło to 10 lutego 1807 r. bezpośrednio po bitwie pod Eylau, zob. STEINEMANN, op. cit., s. 335. Jednak z kalen-
darium wynika, że w tym czasie przebywał on w Brunszwiku, zob. P'a?;7..., s. 504. Z kolei inni autorzy uważają za
prawdopodobne że krótko odwiedził Warszawę między 5 a 10 kwietnia 1807 r., jadąc z Berlina przez Toruń do kwatery
Napoleona w Finckenstein [Kamieniec Suski], zob. Krystyna MOCZULSKA, „O Dominique-Vivant Denonie i kilku
jego rysunkach z Egiptu w zbiorach księżnej Izabeli Czartoryskiej'Jw:] „Żg/y w/g&/gć". ó/Pć/in &7ybw6!77g P/g/gbg
Mn/bgw/czówn/g, Kraków 2008, s. 288, przyp. 4. Na podstawie zachowanych dokumentów wiemy jednak, że nastąpiło
to z początkiem lipca 1807 r.
^ NAHLIK op. cit., s. 30; Mieczysław WALLIS, Cnna/g/Zo /77nbrz Rbnzmiy, Warszawa 196L s. 33.
NAHLIK, op. cit., s. 30-31.
^Spmwoz&m/b ATwusy'/ bbmi /7/bo/b óz/^b w Pobgg, t. VII, z. IV, Kraków 1905, szp. CCXXVI1.