Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

158

FlLIP BURNO

z centralnym korpusem na planie ośmioboku i wyrastającą z niego wieżą, ukształtowaną
na wzór mieniącej się odbitym światłem skamieliny, widać zarówno fascynację gotykiem,
jak i górskimi kryształami. Także w projekcie wnętrza znaleźć możemy liczne motywy
świadczące o wpływie architektury niemieckiego ekspresjonizmu.
W znacznej części projektów konkursowych kościoła św. Rocha widoczne jest już od-
działywanie najnowszych nurtów architektonicznych. Pojawiły się co prawda propozycje
bardziej tradycyjne, ale w porównaniu z konkursem na katedrę katowicką stanowiły one
już wyraźną mniejszość'^.
Konkurs na konkurs św. Rocha w Białymstoku rozstrzygnięto w lipcu 1926 r. Pierw-
szą nagrodę zdobyła wspomniana już praca oznaczona numerem „63", autorstwa zespołu
Schwarzenberg-Czemy-Karżewski-Woyzbun'Ń Żaden z projektów nie zyskał jednak
aprobaty władz kościelnych. Wkrótce ogłoszono konkurs zamknięty. Nowy proboszcz
parafii św. Rocha, ksiądz Adam Abramowicz, arbitralnie wybrał i skierował do realizacji
projekt autorstwa Oskara Sosnowskiego, a większość pozostałych projektów konkurso-
wych nazwał „dziwolągami"^. Być może powodem takiej decyzji była wcześniejsza
współpraca tego architekta z Abramowiczem przy budowie kościoła w Goniądzu. Duże
znaczenie mogło mieć także położenie w tej pracy szczególnego nacisku na symboliczną
wymowę planowanej świątyni. Kościół św. Rocha miał być w zamierzeniu Sosnowskiego
„plastyczną wizją Gwiazdy Zarannej", jednego z wezwań do Najświętszej Marii Panny.
Architekt w specjalnym liście (wysłanym jeszcze przed zakończeniem konkursu zamknię-
tego) szczegółowo opisał duchownemu program ikonograficzny planowanej budowlŻ'.
W twórczości Oskara Sosnowskiego inspiracjom nowymi formami, fascynacjom naj-
nowszymi technologiami budowlanymi, towarzyszyły odniesienia do przeszłości. Udało
mu się, jak celnie określił to Adam Miłobędzki: „przerzucenie pomostu między przeszło-
ścią a teraźniejszością"^. Sosnowski, odwołując się do form dawnych, starał się unikać
bezpośrednich cytatów, a inspirację czerpał raczej z ogólnych rozwiązań kompozycyjnych
czy planistycznych. Takie działanie jest bardzo dobrze widoczne w trzech świątyniach za-
projektowanych przez tego architekta w latach 1919-1929: w Przeprośnej Górze (proj.1919
r„ zrealizowany częściowo w 1. 1923-30), w Goniądzu (1922 r.) i w Fałkowie (1928 r.)"b
Bardzo dobrym przykładem udanej trawestacji form historycznych, ich indywidualnej
interpretacji, może być także późniejsza realizacja tego architekta - kościół św. Michała
Archanioła w Lublinie z lat 1929-38 (il. 4). Zwarta bryła tej bazyliki na planie krzyża
łacińskiego została urozmaicona gotycko-renesansowymi szczytami w fasadzie, prezbite-
rium, w zamknięciach ramion transeptu oraz w zwieńczeniu wieży-latami, umieszczonej
w skrzyżowaniu nawy głównej i poprzecznej. Do elewacji frontowej kościoła dostawiono
wysokie arkady o smukłych filarach, nawiązujących do architektury Mimo
's Na przykład praca Aleksandra Bojemskiego, nawiązująca do architektury romańskiej z potężnym masywem zachod-
nim.
„Konkurs na projekt Kościoła Opatrzności w Białymstoku", AIS 1926, z. 7, s. 35.
Pośród 76 nadesłanych projektów najwyżej 10 miało charakter kościoła. Reszta - dziwołągi...": Adam ABRAMO-
WICZ, „Dziwolągi w sztuce kościełnej", AtrzenG RAAAocAł )930, nr 6, s. 2-3.
Krzysztof A. JABŁOŃSKI, AtAowmc/wo AAcmAc 7 7W-/P39 teremc rmcAAecczy AAAAocAc/, Białystok 2002,
s. t91.
" Adam MIŁOBĘDZKI, „Oskar Sosnowski jako architekt", [w:] SztuA/ i AAoAc., KAęgu A/ czci Aco/c-
,s'o/Y/ AAcA/A OA/icAcyo, Warszawa i 966, s. 196.
^ Maria BRYKOWSKA, „Tradycja i nowoczesność w twórczości architektonicznej Oskara Sosnowskiego", [w:] Nr-
c/AeA CŁAm ,S'o.s??ou',sA' (MÓO-ABg). Aro/Aor Ao/ńccAuA JJAnszamsAc/. 7hAczoA'<7zz'eA, red. Maria BRYKOW-
SKA, Warszawa 2000, s. 25-26.