Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

212

JANUSZ NOWIŃSKI

warsztat malarski Zaleskiego'^: doskonała kompozycja panoramy z odpowiednio dobra-
nym, podwyższonym punktem obserwacyjnym i bezbłędnie wykreśloną perspektywą;
rozproszone, padające z boku światło rozświetlające kompozycję i mistrzowski światło-
cień łagodnie modelujący plastykę architektury i jej detali; stonowana kolorystyka o chłod-
nej gamie zieleni i błękitu, charakterystycznej dla późnego okresu twórczości Zaleskiego;
finezyjna kolorystyka lokalna detali z barwami mieniącymi się w różnych odcieniach;
i wreszcie charakterystyczna dla Zaleskiego gładka, precyzyjna faktura oparta na krót-
kich, pewnych pociągnięciach pędzla i nagromadzeniu drobnych impastów. Charaktery-
styczny dla malarstwa Zaleskiego, impastowy sposób malowania konsolek na gzymsach
oraz sztukateryjnych detali, widoczny np. w obrazach P/ac Trzgcń (p 7) PaPic
w Paz/aa^acń /a^aar' (il. 8), jest identyczny ze sposobem opracowania detali, jakie znaj-
dują się w pejzażu lądzkiego opactwa, szczególne podobieństwo można zauważyć w ana-
logicznych detalach architektury kościoła i pałacu opata (il. 5). Równie typowy dla stylu
malarstwa Zaleskiego jest sposób opracowania partii zieleni drzew i krzewów, których
gałęzie i liście modelowane są poprzez drobne, impastowe pociągnięcia i punktowe do-
tknięcia pędzla, co można zaobserwować m.in. w obrazach PuÓ3c wPazf^Aacń /a/Lw czy
też ILię/AU* * <^wór-^rzy/'<2zr/gwc;'^. W koronach drzew efekt prześwitującego przez listo-
wie nieba uzyskany jest położeniem punktowych plam turkusowego błękitu. W taki wła-
śnie sposób na lądzkim pejzażu zostały namalowane drzewa i krzewy nadwarciańskich
łęgów. Niezwykłą precyzję w odwzorowaniu architektury i jej detali uzyskiwał Zaleski
dzięki zastosowaniu nowatorskiej techniki dagerotypu*U Fotografię malowanego obiektu
uzupełniał wykonanym na miejscu szkicem realizując w pracowni ostateczną postać kom-
pozycji. Uderzająca, wręcz fotograficzna dokładność zapisu realiów na lądzkim pejzażu,
zwłaszcza w partiach architektury, znajduje swoje wytłumaczenie w zastosowaniu techni-
ki fotograficznej w jego powstaniu. Zaleski należał do prekursorów tej metody w środo-
wisku warszawskim.
Trudno dziś ustalić bliższe okoliczności powstania pejzażu z widokiem dawnego opac-
twa w Lądzie^. Najprawdopodobniej Marcin Zaleski otrzymał zamówienie na jego na-
malowanie bo trudno przypuszczać, aby 60-letni artysta z własnej inicjatywy podjął trud
podróży z Warszawy do Lądu dla namalowania widoku starego klasztoru. Inspiracją dla
zamówienia pejzażu mogła być „Wiadomość historyczna o opactwie i kościele w Lędzie"
opublikowana w 1858 r. w Zamieszczona tam historia
i opis zabytków Lądu, a przede wszystkim lista ponad 460-ciu dobrodziejów wspierają-
cych dzieło ratowania i zachowania tej cennej pamiątki przeszłości Rzeczypospolitej,
wśród których znaleźli się m. in. senatorowie, radcy stanu, znani warszawscy przedsię-
biorcy oraz przedstawiciele magnackich rodów Potockich, Branickich, Zamoyskich i Sa-
piehów, stanowić mogła wystarczający asumpt, aby u cenionego warszawskiego artysty
zamówić obraz z widokiem zabytkowego opactwa.

Por. ibid., s. 28, 30, 34; Marcin Za/asłi..., s. 12-13.
^ Muzeum Historyczne miasta stołecznego Warszawy, nr inw. 17884, por. Marcin Za/cW..., kat. A 13.
Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 232924, por. Marcin Za/asii..., kat. A 17.
" Muzeum Narodowe w Warszawie, nr inw. 183740, por. Marcin Za/asM..., kat. A 21.
^ Zob. Marcin Za/asii'..., s. 15.
*4 Rodzinne archiwum pamiątek po Marcinie Zaleskim, w tym jego szkice i rysunki, uległo zniszczeniu podczas Powsta-
nia Warszawskiego w 1944 r., zob. tamże, s. 8.