Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

220

MAREK WALCZAK

pokroju Hildę Bachmann, która forsowała tezę o ar-
tystycznej kolonizacji obszarów wschodnich („gros-
sen deutschen Ruckwanderung nach dem Osten"), a
w konsekwencji o znacznym opóźnieniu tych ziem
względem RzeszyT Pomysł nowoczesnego opraco-
wania snycerki gdańskiej ok. roku 1400 zrodził się
w kręgu prof. dr hab. Ringi Szczepkowskiej-Nali-
wajek i został zrealizowany przez jej doktorantkę
Monikę Jakubek-Raczkowską w latach 2000-2005
w Instytucie Zabytkoznawstwa i Konserwatorstwa
Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu (s. 13).
Los sprawił, że promotorka zmarła na krótko przed
opublikowaniem dysertacji swojej uczennicy, ta zaś
poświęciła książkę pamięci Mistrzyni.
Książka Moniki Jakubek-Raczkowskiej została
oparta na korpusie rzeźb gdańskich XIV/XV w.
obejmującym 107 dzieł, który został dołączony do
rozprawy doktorskiej. Decyzję o pozbawieniu publi-
kacji katalogu dzieł trzeba potraktować z wdzięcz-
nością. Doceniając wagę i znaczenie prac korpuso-
wych, nie powinno się przenosić tych wzorców na
rozprawy i opracowania o charakterze monograficz-
nym. Obecna w polskiej historii sztuki tendencja
każe autorom przerzucać część materiału do katalo-
gów, co często czynione jest mechanicznie. Ułatwia
to prace redakcyjne, ale utrudnia lekturę i sprawia,
że z książek korzysta się, a nie czyta je od początku
do końca. Jakubek-Raczkowska dowiodła, że trady-
cyjna formuła monografii doskonale spełnia swą
rolę, a brak katalogu zupełnie jej nie przeszkadza.
Autorka wykorzystała materiały katalogowe w in-
nym miejscu, w sposób w pełni zgodny z ich charak-
terem^.
Założenia metodologiczne i kwestionariusz ba-
dawczy książki są bardzo ambitne, zakładają bo-
wiem „spojrzenie na otwarte środowisko gdańskie
jako nie tyle peryferyjny ośrodek owocujący jedynie
sztuką naśladowczą, ile przykład recepcji i ewolucji
stylu międzynarodowego", co wymaga „nowej

^ Hildę BACHMANN, GY/iwńc P/usA/ł 777 7/077 ÓM&-
ten/ńM&n? vor P6/67* Pu/Ar, Brtinn-Munchen-Wien
1943, szczeg. s. 117, 119. O zagadnieniu tym ostatnio:
Aleś MUDRA, AAgi/o/y łgoĆ77/łM777 rezńmisPe AaJice ve
ÓPAńn pMwpe. AozńmA/w 73. ^/o4o/4 v Cecńac/z u nu
Mo7Y7vó (Opera Facultatis pilosophicae Universitatis Ca-
rolinae Pragensis, vol. 11), Praha 2006, s. 15.
^ P/a^Au vc<377?'cw;'ecz77u o<7 A777 <3o TT7 w/ołii. TÓPu/og
wystawy 3/77/0/ w M77Z077777 7Vnro&wy77! w UJmUłM, opr.
Monika JAKUBEK-RACZKOWSKA, Gdańsk 2007.
^ D/o 477/z07c/?777777ge77 &S Do7777777'ł7777 e7*'3 M7774777 G717770-
weg ^4392-077.4673) Tińor seme ^777777/70 777 DaTrzig semg
T7a77<tg/rgMg77 777 O.S'/6777*0/777 77777/ 36777 4ć/o.S'767*/6/l677 777
P0F77, hrsg. von Almut BUES, (Deutsches Historisches
Institut Warschau Quel!en und Studien, Bd. !9), Bd. 1-4,
Wiesbaden 2008; Almut BUES, „Życiorys Marcina Gru-

redakcji problemów badawczych, a także zredago-
wania nowego indeksu dzieł, które bardziej suge-
stywnie niż dotąd można będzie włączyć do
omawianych zjawisk. Konieczna będzie też rewizja
przyjętej chronologii, hierarchii, systematyki i atry-
bucji rzeźb z kręgu gdańskiego" (s. 39). Książka
została podzielona na dziewięć rozdziałów, z któ-
rych pierwszy poświęcony jest przeglądowi badań.
Omawiając źródła pisane Autorka przywołała oczy-
wiście opis kościoła Mariackiego w Gdańsku autor-
stwa jego kustosza Gregoriusa Frischa z roku 1698
(s. 17). Można żałować, że nie zdążyła wykorzystać
opublikowanego niedawno szczegółowego opisu
miasta, który wyszedł spod pióra innego gdańszcza-
nina - Martina GrunewegaC Kolejna część pracy
jest poświęcona plastyce gdańskiej 2. połowy XIV
w. Nie jest to zwykłe wprowadzenie w problematy-
kę sztuki państwa zakonnego, ale treściwy, pełno-
wartościowy przegląd zagadnień związanych
z najstarszymi rzeźbami z Gdańska. Pośród nich
szczególne miejsce zajmuje helska Mmi<3 777 y77g7^-
yo/To, przedstawicielka bardzo rzadkiego typu,
określanego też jako Mmia 777 Rbcńonńe//,
Zl'gńg7? F/Y777077 AMY/lO//, 6)777* Lg/(7p 777 .44? 63 77777, 6) 77 7*
ZmćTy Yo^op/?, 0?77* Aor/y o//?g<f/<i777 [Betlehem],
6)777* A?774y 777 CAiń/ńgJ, albo AAmi'77 777 GAsyn - .To.yoy/?
[z nonnańsko-francuskiego ge^rn- leżeć]^. Autorka
słusznie traktuje tę rzeźbę jako samodzielny H77-
óUcńAńiń/, choć trudno zgodzić się z opinią, że
„jego formuła ikonograficzna świadczy przeciwko
funkcji ołtarzowej" (s. 44). Znane są przedstawienia
P77g7ye7i'o służące jako nastawy, albo części retabu-
lów, a do najwcześniejszych przykładów należy an-
gielska płaskorzeźba alabastrowa w Bo!sover
(Derbyshire) z końca XIII wż° Sama formuła ikono-
graficzna nie może być też przesłanką do wiązania
rzeźby z Dolną Nadrenią, bowiem pojawiła się
w wielu środowiskach, a najstarszy samodzielny
Bbc77g77ÓgA pochodzi z terenów Szwajcarii (Ziirich,
newega i jego manuskrypt", [w:] MmA)? GAimewog. Życ/o
A?77*opo/'c2ył77. Tćutu/og wyy/awy w ł/773z/07*zo 00. D07777777-
A7777ÓW w AAnAow/e 24 Anie/??/?? - 24 77777/77 2903, red. Al-
mut BUES, Zbigniew KRYSIEWICZ, Kraków 2008,
s. nlb.
^ Josef SCHEWE, „Wochenbett Mariens", [w:] Ae%7'Ao77
7/er c/777'.s'7/7647677 4ł6777og7Y7g/776, ed. Engelbert KJRSCH-
BAUM, Wolfgang BRAUNFELS, t. 4, Rom-Freiburg-
Basel-Wien 1972, szp. 535-536; Eamon DUFFY, A/70
ó/71gg777g 6)/" /Ao Z4/777*3. 77*77747/70 7777/ 44o/7'g7077 777 F7?g/777774
7499-4539, New Haven-London 1992, s. 155; Richard
MARKS, 4/7?77gO 777774 Dow/707? 777 A77/6 Moi/Zow/ F77g/777774,
London 2004, s. 143.
MARKS, /777 77g6 77777/ Devo/7077... (jak w przyp. 9),
s. 144, il. 99.