DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Łopatecki, Karol: Kościół p. w. Św. Teresy od Dzieciątka Jezus w Białowieży - ideologiczne uzasadnienie budowy: =
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.35030#0377
369
KAROL ŁOPATECKI
Kia^iok, /nsly/aZ 7/i.slorii ć/niwer.sy/e/ w RiaAm.slokH
Kokc/ó/ g. w. ów. 7c'/*c.si' oJ Dz/yc/ą/krz .Azz/.s'
w ó/u/o w/cżp - KKo/ogiczne
MZU^uJn/cnic ÓZZ&ZMl'
łowna ulica Białowieży - Waszkiewicza (dawniej Stoczek) - stanowi interesuj ą-
ł *^cąkompozycję wpływów religii katolickiej i prawosławnej. Na zachodnim krań-
cu ulicy znajduje się monumentalna cerkiew wybudowana staraniem rodziny car-
skiej, na przeciwległym zaś końcu umiejscowiono kościół katolicki powstały w okresie
dwudziestolecia międzywojennegoh Przez pryzmat ich lokalizacji i architektury dostrze-
galny jest czynnik rywalizacji obu wyznań. Zrozumienie tego zjawiska ma niebagatelne
znaczenie dla właściwej oceny założenia ruralistycznego, tym samym dziedzictwa kultu-
ralnego osady.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie miejsc kultu osady Białowieży jako wyrazu
pewnej ideologii i polityki. Interesujące są przede wszystkim względy ideologiczne uza-
sadniające budowę kościoła. Istotnym źródłem jest Aromłz Kokcmń? i P/cńtzą/T (7)
Rz.-Azńo/. ypćzm/ń pisaną przez ówczesnych proboszczów parafii. Oczywiście
największą wartość posiada fragment kroniki z lat budowy świątyni. Niestety po 1933 r.
następuje przerwa w opisywaniu zdarzeń aż do 1955 r. Mimo tej luki, jest to doskonałe
źródło do odzwierciedlenia obaw, pragnień oraz oczekiwań elity katolików skupionej
w „Komitecie Budowy Kościoła w Białowieży" działających w celu powstania pierwsze-
go w historii kościoła rzymskokatolickiego w Białowieży^.
Plany i historię ich realizacji począwszy od 1922 r. znajdujemy w dokumentacji: Dy-
K<a.sów /NńWwowycń Okręgu kł/uńxsToćk/cgo w ńóń/owAzy znajdujących się obec-
nie w Archiwum Państwowym w Białymstoku. Dokumenty, protokoły, podania i listy
pozwalają na przeanalizowanie ówczesnych poglądów również przez pryzmat oficjalnych
planów i działań zmierzających do budowy świątyni katolickiej^.
' Równoległą do Waszkiewicza ulicę Tropinkę również „otwierają" i „zamykają" miejsca kułtu: prawosławna kapłiczka
i zbór batystów (istniejący od ł927 r.). Nie należy zapomnieć o nieistniejącej już bożnicy żydowskiej. Tomasz WI-
ŚNIEWSKI, bóżnice kia/o.s'/oc(zyzny, Białystok 1992, s. 133, 208; Piotr BAJKO, Cerkiew i yara/ia yrawo^/awna
wRia/owieży, Białystok-Białowieża 1994, s. 26.
" Księga Kroniki KoAio/n i P/ekan/i Pz-Kaio/. yara/ii Zkn/owzeży, przechowywana w parafii p. w. św. Teresy od Dzie-
ciątka Jezus w Białowieży, kopia w dokumentacji zajęć terenowych specjalizacji Ochrona i Promocja Dziedzictwa
Kulturowego, Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Historii (dalej: OPDzK).
^ Archiwum Państwowe w Białymstoku, Dyrekcja Lasów Państwowych Okręgu Białostockiego w Białowieży, sygn.
4/57/0/728 (dalej: DLP).
KAROL ŁOPATECKI
Kia^iok, /nsly/aZ 7/i.slorii ć/niwer.sy/e/ w RiaAm.slokH
Kokc/ó/ g. w. ów. 7c'/*c.si' oJ Dz/yc/ą/krz .Azz/.s'
w ó/u/o w/cżp - KKo/ogiczne
MZU^uJn/cnic ÓZZ&ZMl'
łowna ulica Białowieży - Waszkiewicza (dawniej Stoczek) - stanowi interesuj ą-
ł *^cąkompozycję wpływów religii katolickiej i prawosławnej. Na zachodnim krań-
cu ulicy znajduje się monumentalna cerkiew wybudowana staraniem rodziny car-
skiej, na przeciwległym zaś końcu umiejscowiono kościół katolicki powstały w okresie
dwudziestolecia międzywojennegoh Przez pryzmat ich lokalizacji i architektury dostrze-
galny jest czynnik rywalizacji obu wyznań. Zrozumienie tego zjawiska ma niebagatelne
znaczenie dla właściwej oceny założenia ruralistycznego, tym samym dziedzictwa kultu-
ralnego osady.
Celem niniejszej pracy jest przedstawienie miejsc kultu osady Białowieży jako wyrazu
pewnej ideologii i polityki. Interesujące są przede wszystkim względy ideologiczne uza-
sadniające budowę kościoła. Istotnym źródłem jest Aromłz Kokcmń? i P/cńtzą/T (7)
Rz.-Azńo/. ypćzm/ń pisaną przez ówczesnych proboszczów parafii. Oczywiście
największą wartość posiada fragment kroniki z lat budowy świątyni. Niestety po 1933 r.
następuje przerwa w opisywaniu zdarzeń aż do 1955 r. Mimo tej luki, jest to doskonałe
źródło do odzwierciedlenia obaw, pragnień oraz oczekiwań elity katolików skupionej
w „Komitecie Budowy Kościoła w Białowieży" działających w celu powstania pierwsze-
go w historii kościoła rzymskokatolickiego w Białowieży^.
Plany i historię ich realizacji począwszy od 1922 r. znajdujemy w dokumentacji: Dy-
K<a.sów /NńWwowycń Okręgu kł/uńxsToćk/cgo w ńóń/owAzy znajdujących się obec-
nie w Archiwum Państwowym w Białymstoku. Dokumenty, protokoły, podania i listy
pozwalają na przeanalizowanie ówczesnych poglądów również przez pryzmat oficjalnych
planów i działań zmierzających do budowy świątyni katolickiej^.
' Równoległą do Waszkiewicza ulicę Tropinkę również „otwierają" i „zamykają" miejsca kułtu: prawosławna kapłiczka
i zbór batystów (istniejący od ł927 r.). Nie należy zapomnieć o nieistniejącej już bożnicy żydowskiej. Tomasz WI-
ŚNIEWSKI, bóżnice kia/o.s'/oc(zyzny, Białystok 1992, s. 133, 208; Piotr BAJKO, Cerkiew i yara/ia yrawo^/awna
wRia/owieży, Białystok-Białowieża 1994, s. 26.
" Księga Kroniki KoAio/n i P/ekan/i Pz-Kaio/. yara/ii Zkn/owzeży, przechowywana w parafii p. w. św. Teresy od Dzie-
ciątka Jezus w Białowieży, kopia w dokumentacji zajęć terenowych specjalizacji Ochrona i Promocja Dziedzictwa
Kulturowego, Uniwersytet w Białymstoku, Instytut Historii (dalej: OPDzK).
^ Archiwum Państwowe w Białymstoku, Dyrekcja Lasów Państwowych Okręgu Białostockiego w Białowieży, sygn.
4/57/0/728 (dalej: DLP).