Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

618

RAFAŁ QuiRINI-PoPŁAWSKI

Ostatnią część wystawy stanowiła prezentacja re-
zultatów najnowszych wykopalisk prowadzonych
przy okazji robót ziemnych związanych z budową li-
nii metra prowadzącej pod Bosforem. Prace te, roz-
poczęte w 2004 r., doprowadziły do jednego z naj-
większych odkryć archeologicznych w Stambule na
przestrzeni ostatnich dekad. Na terenie planowanej
stacji Yenikapi odkryto pozostałości Portu Teodozju-
sza, znajdującego się niegdyś na wybrzeżu Morza
Marmarah Port ten powstał zasadniczo w dwóch eta-
pach - za czasów cesarza Juliana (361 -363) oraz Teo-
dozjusza I (379-395), funkcjonował zaś do XII w. Na
jego terenie odkryto 34 dobrze zachowane bizantyń-
skie statki handlowe, często z resztkami załadunku, w
tym statek z IX-X w. z dużą liczbą nietkniętych amfor.
Po bokach dużej sali ukazującej wykopaliska z Portu
Teodozjusza umieszczono dwa duże ekrany z filma-
mi przedstawiającymi falujące morze. Pośrodku zna-
lazło się aż 5000 fragmentów znalezionych tam am-
for. Dodatkowe trzy niewielkie ekrany prezentowały
filmy z prac badawczych. W Paryżu pokazano znacz-
nie więcej pochodzących z tych wykopalisk przed-
miotów niż podczas ekspozycji prezentowanej latem
2009 r. w stambulskim Muzeum Archeologicznym.
Wystawa nie ma katalogu w pełnym tego słowa
znaczeniu, wydano natomiast obszerną książkę (363 s.)
ilustrowaną głównie eksponatami z wystawy, zawie-
rającą szereg esejów problemowych autorstwa
głównie tureckich badaczy związanych z instytucja-
mi stambulskimi, oraz kilku muzealników pary-
skich^. Każdą z części tej publikacji otwiera króciut-
ki rozdział wstępny, po którym następują eseje.
W części prehistoryczno-starożytnej są to „Prehisto-
ria regionu stambulskiego", „Pierwsi mieszkańcy
w świetle ostatnich wykopalisk", „Okresy archaicz-
ny, hellenistyczny i rzymski" oraz „Parasol i wąż";
w części bizantyńskiej - „Konstantynopol. Rzeczy-
wistość i utopie średniowieczne", „Architektura bi-
zantyńska: dziedzictwo i inwencja", „Konstantyno-
pol a sztuka bizantyńska", „Port Teodozjusza:
skarby archeologii morskiej", „Porty bizantyńskie
na co dzień" oraz „Konstantynopol w przeddzień
zdobycia", a w części osmańskiej - „Planowanie
i budowa stolicy imperialnej: XV i XVI w.", „Cen-
trum książki i kaligrafii", „Rozdroże religii i mistycy-
zmu", „Upadek i odnowienie stolicy. XVII i XVIII w.",
„Krzyżujące się spojrzenia z Europą", „Wizje Zacho-
du" oraz „Miasto przemienione". Do katalogu został
dołączony tekst „Pa§abahęe" wraz z akwarelą, wyko-
nane dla niego specjalnie przez Orhana Pamuka, zdo-
bywcę literackiej Nagrody Nobla w 2006 r.
Niewątpliwie, nie była to wystawa skierowana
do wąskiego grona specjalistów, ale próba synte-

' http://www.yenikapiwrecks.cotu/ (strona w jęz. tureckim).
^ Df /Ąwtncf? ń /,UmW. Un port ponr coutmonA.

tycznego i atrakcyjnego przedstawienia Bizancjum
- Konstantynopola - Stambułu jako pewnego conti-
nuum, czyli historii i sztuki związanych z tym miej-
scem od czasów starożytnych (a nawet prehisto-
rycznych) niemalże do dnia dzisiejszego. Warto
podkreślić, że niektóre z prezentowanych na wy-
stawie De Ryzouce o fytonńu/ dzieł pojawiały się
już wcześniej na ekspozycjach międzynarodo-
wych, lecz były to pokazy poświęcone li tylko sztu-
ce starożytnej, bizantyńskiej, bądź też osmańskiej.
Tu zaś mieliśmy do czynienia z dziełami pochodzą-
cymi z tych odrębnych epok, które służyły nie tyl-
ko ukazaniu różnic, ale także cech wspólnych dla
kolejnych okresów w historii sztuki tego Miasta.
I właśnie możliwość porównania wybitnych dzieł
powstałych w różnych epokach artystycznego roz-
woju Nowego Rzymu stanowiła jeden z dwóch
głównych atutów paryskiej wystawy. Wydaje się
jednak, że autorzy wystawy nie w pełni wykorzy-
stali tę szansę. Poza wspomnianym już mechanicz-
nym wręcz zestawieniem wnętrz kopuł bizantyń-
skich i osmańskich, trudno wskazać na inne próby
„dialogu" czy sugerowanych przez twórców wysta-
wy porównań pomiędzy poszczególnymi etapami
rozwoju tego miasta.
Drugą niewątpliwą zaletą wystawy jest liczba
i poziom artystyczny zgromadzonych dzieł, a zwłasz-
cza prezentacja w tak szerokim zakresie obiektów
pochodzących ze zbiorów stambulskich, zwł. z Mu-
zeum Archeologicznego, Muzeum pałacu Topkapi
oraz Muzeum Sztuki Tureckiej i Islamskiej. Mimo
tych atutów zabrakło jednak szerszego komentarza
objaśniającego poszczególne etapy w dziejach sztu-
ki Konstantynopola - Stambułu oraz prezentującego
nieco szerzej pokazane obiekty. Nie zastąpiły tego
z pewnością pobieżnie przedstawione fakty z kolej-
nych epok w historii miasta na początku poszczegól-
nych części wystawy. Szkoda tym większa, że nie-
które jej fragmenty mogłyby z powodzeniem
stanowić ilustrację odpowiednich rozdziałów pod-
ręczników sztuki bizantyńskiej lub osmańskiej.
Warto też na zakończenie dodać, że prawdopo-
dobnie autorom wystawy, głównie historykom i ar-
cheologom, zależało bardziej na wyeksponowaniu
z jednej strony najnowszych odkryć archeologicz-
nych dotyczących miasta bizantyńskiego (Port Teo-
dozjusza), z drugiej - wyglądu oraz życia codzien-
nego miasta osmańskiego (szczególnie ciekawa jest
część poświęcona obrazowi Stambułu w oczach ar-
tystów cudzoziemskich). Z tych też względów wy-
stawa mogła zainteresować nieco bardziej history-
ków Bizancjum oraz turkologów, badających czasy
osmańskie, niż historyków sztuki.
Galeries nationales (Grand Palais, Champs-Elysees), 10
octobre 2009 - 25 janvier 2010, Paris 2009.