Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (71.2009)

624

IN MEMORIAM

dobrze wiedział, kim był nauczycie) Jerzego, Woj-
sław Mole, jego starszy kolega z Wiednia i od razu
zdał sobie sprawę, że ma przed sobą doskonale wy-
kształconego i wybitnie uzdolnionego, niedawnego
asystenta uniwersytetu, w którym historia sztuki była
nauczana od kilku pokoleń. Saxl nie tylko zachęcił
go wtedy, by nie porzucał wyuczonego zawodu, lecz
także doradził mu kierunek pracy otwierający wiel-
kie perspektywy badawcze na przyszłość: angielską
rzeźbę romańską.
By zrozumieć doniosłość sugestii Saxla, trzeba-
choćby w sposób niepełny i skrótowo - przypo-
mnieć o tym, jak kształtowała się historia sztuki
w Wielkiej Brytanii do czasu Ił wojny światowej.
Jej ewolucja przebiegała tutaj inaczej niż na konty-
nencie. Na Wyspach nie dokonał się w niej przełom
metodologiczny podobny do tego, jaki nastąpił
w naszej dyscyplinie w Niemczech, we Francji i we
Włoszech na przełomie XIX i XX w. Do czasu łł
wojny światowej a nawet jakiś czas potem, historia
sztuki nadal pozostawała tutaj pod przemożnym
wpływem estetyki wartościującej, z ducha klasycz-
nej oraz pod wpływem postawy koneserów. Jej pi-
sma były często bliższe literaturze o sztuce niż
prozie naukowej z jej rygorami heurystycznymi. Ta
postawa wiązała się z głównym polem jej zaintere-
sowań. W pracach nad architekturą było to przede
wszystkim zagadnienie tradycji antycznej na Wy-
spach a w malarstwie - to wszystko co wywodziło
się z przełomu nowożytnego, głównie w Italii, przy
czym taki styl jak barok przyciągał mniej uwagi,
choćby ze względu na jego małe oddziaływanie na
Anglię. Ten sposób uprawiania historii sztuki i ta jej
główna tematyka miały dla życia naukowego zna-
czące konsekwencje. Przyniosły one wprawdzie
wiele świetnych dokonań, np. w badaniach nad ar-
chitekturą nurtu klasycznego w Anglii czy nad euro-
pejskim malarstwem doby nowożytnej, ale odsunęły
na dalszy plan inne okresy, przede wszystkim sztukę
średniowieczną. Ta ostatnia nie była wprawdzie
w Wielkiej Brytanii zaniedbywana, ale - poza wy-
jątkami - pozostawała głównie w polu widzenia hi-
storyków, zwłaszcza źródłoznawców, genealogów
i heraldyków; zajmowali się nią także archeolodzy,
wreszcie - na wielką skalę - badacze pamiątek prze-
szłości, amatorzy i starożytnicy, skupieni na ogół

*6 Stanowisko, które w przybliżeniu odpowiada naszemu
uniwersyteckiemu stanowisku adiunkta.
Zob. np. Peter LASKO, „Der EinfluB der deutschen
Kunstgeschichte in England" [w:] Dze EAzzg/Wzo/i
ITż^gzzycAzr/igzz zmcA 7933, Hrsg. von Herbert A.
STRAUSS, Munchen 1983, s. 221-233.
Jack Arthur Walter BENNETT, 71Ag TfMznuzzg MeAze-
ru/ńt Tzz /zMMgrz/Yz/ Lectz^g, Cambridge 1965, s. 19.
Paul CROSSLEY, „England trifft auf Deutschland. Der

w rozmaitych regionalnych i krajowych towarzy-
stwach naukowych. Ich prace przynosiły wiele po-
żytecznych wyników, ale ich sposób ujmowania
przedmiotu badań przeważnie pozostawał poza sfe-
rą pytań, jakie historia sztuki Europy kontynentalnej
stawiała od początku XX w. Znamiennym przeja-
wem tej sytuacji było to, że w Instytucie Courtaulda,
ówcześnie jedynej znaczącej akademickiej placów-
ce historii sztuki w Anglii, dzieje sztuki średnio-
wiecznej wykładał profesor Thomas Sherrer Ross
Boase (1898-1974), z wykształcenia historyk, a po
jego odejściu w r. 1947, został zatrudniony tam jako
„Lecturer"'6Christopher Hohler (1917-1997), po-
dobnie jak Boase, wychowanek Oxford History
School.
Różnica w podejściu do przeszłości artystycznej
między Wyspami a kontynentem jest dobrze znana
i była wielokrotnie opisywana. Angielscy humaniści
od początku, odkąd w Wielkiej Brytanii pojawili się
pierwsi uczeni emigranci szukający na Wyspach
schronienia przed nazizmem, mieli świadomość
tego, że wraz z przybyszami z kontynentu pojawiło
się w miejscowej nauce coś zupełnie nowego'7 Dał
temu wyraz, między innymi, w swym inauguracyj-
nym wykładzie Jack Arthur Walter Bennett (1911-
1981), kiedy obejmował w r. 1964 na Uniwersytecie
w Cambridge Katedrę Średniowiecznej i Renesan-
sowej Literatury Angielskiej. Wykład był poświęco-
ny głównie - jak to było w zwyczaju - poprzedniko-
wi Bennetta na katedrze, którym był słynny historyk
literatury, mediewista i pisarz, Clive Staples Lewis
(1898-1963). W odczycie znalazły się jednak także
uwagi o nowej epoce w badaniach, która nadchodzi-
ła właśnie po działalności C. S. Lewisa i jego rówie-
śników. To w związku z tą sprawą Bennett uczynił
żartobliwą aluzję do Edgara Winda (1900-1971), od
r. 1955 pierwszego profesora historii sztuki na Uni-
wersytecie w Oxfordzie: „The age of Lowes and
Lewis is succeeded by the age of Saxl and Seznec,
Cohen and Buchthal, Pacht and Panofsky, the War-
burg and - if I dare play lightly with a Reith Lectur-
er's name - the Wind who bloweth us where he
listeth"'7 Niedawno, w sposób niezwykle sugestyw-
ny, przypomniał o tym wszystkim Paul Crossley
w swej analizie działalności Nikolausa Pevsnera
(1902-1983) w Wielkiej Brytanii'7 Ukazał on,
Fali Nikolaus Pevsner", ZezAcAz-z/z* Ae.y Dgu^gAgzz JU-gzA-y
/zA* TLzzzz^twzAyg/z^cAćz/z', 62, 2008, s. 247-255. - Jest to
tekst referatu wygłoszonego w Berlinie w dniu 15 marca
2008 r. na międzynarodowym zjeździe „Hundert Jahre
Deutscher Verein fur Kunstwissenschaft. Blicke von
auhen auf die deutsche Kunstgeschichte". Stanowi on
skróconą wersję artykułu tego autora zamieszczonego
jako „Introduction" [w:] AYuMg.MzAg WAo/uzzs' fgwzzg/^,
edited by Peter DRAPER, Aldershot 2004, s. 1-25.