DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Skibiński, Franciszek: Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0009
Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku
7
przy zachowaniu proporcji - wyróżniały te same walory co Antwerpię, której zalety opisał
słynny wydawca Christopher Plantin: „można tu zdobyć wszystkie materiały potrzebne do
wykonywania mojego zawodu, a pracownicy wszystkich specjalności, których da się przy-
uczyć w krótkim czasie, są łatwi do znalezienia"6. Centralna pozycja miasta w bałtyckiej
gospodarce i polityce miała z pewnością znaczenie dla wielu spośród osiedlających się
w Gdańsku artystów. Dla przykładu, na decyzję znanego rzeźbiarza Willema van den
Blocke prawdopodobnie wpłynęło wcześniejsze doświadczenie zdobyte w antwerpskim
warsztacie Cornelisa Florisa, który modus swej działalności opierał właśnie na pozycji tej
północnoeuropejskiej metropolii jako wiodącego, międzynarodowego centrum produkcji
dóbr luksusowych i handlu nimi7. Van den Blocke, który osiadł w Gdańsku po kilkunasto-
letnim pobycie w Królewcu, a także pracy dla króla polskiego i księcia siedmiogrodzkie-
go Stefana Batorego, musiał przedkładać możliwości oferowane przez wielkie miasto nad
zatrudnienie na dworach.
Jako ważny ośrodek hanzeatycki, Gdańsk już wcześniej przyciągał artystów z odle-
głych stron. Jednym z nich był mistrz Michał z Augsburga, któremu w 2. dziesięcioleciu
XVI w. powierzono wykonanie monumentalnego ołtarza w tamtejszym kościele Mariac-
kim8. W połowie wieku nad Motławą czynni byli przybysze z różnych stron, w tym dobrze
zaznajomiony z ówczesną sztuką francuską znakomity, anonimowy rzeźbiarz zwany przez
współczesną historiografię „Mistrzem kariatyd", a może też włoscy budowniczowie, któ-
rzy mieli na początku lat 50. przebudować średniowieczną fasadę Dworu Artusa, prawdo-
podobnie wykorzystując jako inspirację stronę tytułową trzeciej księgi traktatu Sebastiana
Serlia9. Nawet jeśli ta ostatnia informacja nie jest do końca pewna, nie ulega wątpliwości,
iż w 3. ćwierci stulecia nastąpiła nasilona migracja artystów i budowniczych, która
w ciągu kilku dziesięcioleci doprowadziła do głębokiej transformacji artystycznego i ar-
chitektonicznego pejzażu miasta i regionu. Zjawisko to należy też postrzegać w kontek-
ście sytuacji demograficznej miasta, ulegającej w tym czasie intensywnym zmianom10.
W omawianym okresie szczególnie nasilona była migracja z terenów położonych poza
najbliższym otoczeniem miasta, będącym jego naturalnym zapleczem demograficznym.
6 List Christopha Plantina do Papieża Grzegorza XIII z 9 X 1574 r., za: Leon VOET, The Golden Compasses. A History
and Evaluation of the Printing and Publishing Activities of the Officina Plantina at Antwerp, 1, Amsterdam, London
and New York 1969, s. 13.
7 Konrad OTTENHEYM, „The Sculptor's Architecture. The international scope of Cornelis Floris and Hendrik de
Keyser", [w:] The Low countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern
Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013,
s. 103-127.
8 Andrzej WOZINSKI, „Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej", Rocznik Historii
Sztuki, 27, 2002, s. 5-91; zob. też Christofer HERRMANN, „Zur Zier geputzett und rein gemacht. Stosunek witryków
do dzieł sztuki w kościele Mariackim", [w:] Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register"
von Eberhard Bbtticher (1616). Transkription und Auswertung, (Veroffentlichungen aus den Archiven Preussischer
Kulturbesitz, 67), wyd. Christofer HERRMANN, Edmund KIZIK, Koln-Weimar-Wien 2013, s. 205-224.
9 Odnośnie do „Mistrza kariatyd" zob.: Lech KRZYŻANOWSKI, Rzeźba kamienna w Gdańsku, 1517- 1628, rozprawa
doktorska pod kierunkiem Gwidona Chmarzyńskiego, Warszawa 1966, maszynopis w bibliotece Instytutu Historii Sztu-
ki UAM w Poznaniu, s. 23-30 oraz PAŁUBICKI, op. cit., s. 188-190. Odnośnie do przebudowy Dworu Artusa zob.:
Paul SIMSON, Der Artushof in Danzig und seine Bruderschaften, die Bdnken, Danzig 1900, s. 148-149. Lektura
oryginalnych, lakonicznych źródeł pozostawia jednak pewne wątpliwości, zob. Archiwum Państwowe w Gdańsku (da-
lej jako: APG), sygn. 300, 12/9, s. 121, 124, 127, 129, 133-138, 140.
10 Zob. m.in. Hedwig PENNERS-ELLWART, Die Danziger Biirgerschaft nach Herkunft und Beruf 1536-1709 (als
Manuskript gedruckt), (Wissenschaftliche Beitrage zur Geschichte und Landeskunde Ost-Mitteleuropa 13), Marburg/Lahn
1954; Jan BASZANOWSKI, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601-1846, Gdańsk 1995, s. 295-320.
7
przy zachowaniu proporcji - wyróżniały te same walory co Antwerpię, której zalety opisał
słynny wydawca Christopher Plantin: „można tu zdobyć wszystkie materiały potrzebne do
wykonywania mojego zawodu, a pracownicy wszystkich specjalności, których da się przy-
uczyć w krótkim czasie, są łatwi do znalezienia"6. Centralna pozycja miasta w bałtyckiej
gospodarce i polityce miała z pewnością znaczenie dla wielu spośród osiedlających się
w Gdańsku artystów. Dla przykładu, na decyzję znanego rzeźbiarza Willema van den
Blocke prawdopodobnie wpłynęło wcześniejsze doświadczenie zdobyte w antwerpskim
warsztacie Cornelisa Florisa, który modus swej działalności opierał właśnie na pozycji tej
północnoeuropejskiej metropolii jako wiodącego, międzynarodowego centrum produkcji
dóbr luksusowych i handlu nimi7. Van den Blocke, który osiadł w Gdańsku po kilkunasto-
letnim pobycie w Królewcu, a także pracy dla króla polskiego i księcia siedmiogrodzkie-
go Stefana Batorego, musiał przedkładać możliwości oferowane przez wielkie miasto nad
zatrudnienie na dworach.
Jako ważny ośrodek hanzeatycki, Gdańsk już wcześniej przyciągał artystów z odle-
głych stron. Jednym z nich był mistrz Michał z Augsburga, któremu w 2. dziesięcioleciu
XVI w. powierzono wykonanie monumentalnego ołtarza w tamtejszym kościele Mariac-
kim8. W połowie wieku nad Motławą czynni byli przybysze z różnych stron, w tym dobrze
zaznajomiony z ówczesną sztuką francuską znakomity, anonimowy rzeźbiarz zwany przez
współczesną historiografię „Mistrzem kariatyd", a może też włoscy budowniczowie, któ-
rzy mieli na początku lat 50. przebudować średniowieczną fasadę Dworu Artusa, prawdo-
podobnie wykorzystując jako inspirację stronę tytułową trzeciej księgi traktatu Sebastiana
Serlia9. Nawet jeśli ta ostatnia informacja nie jest do końca pewna, nie ulega wątpliwości,
iż w 3. ćwierci stulecia nastąpiła nasilona migracja artystów i budowniczych, która
w ciągu kilku dziesięcioleci doprowadziła do głębokiej transformacji artystycznego i ar-
chitektonicznego pejzażu miasta i regionu. Zjawisko to należy też postrzegać w kontek-
ście sytuacji demograficznej miasta, ulegającej w tym czasie intensywnym zmianom10.
W omawianym okresie szczególnie nasilona była migracja z terenów położonych poza
najbliższym otoczeniem miasta, będącym jego naturalnym zapleczem demograficznym.
6 List Christopha Plantina do Papieża Grzegorza XIII z 9 X 1574 r., za: Leon VOET, The Golden Compasses. A History
and Evaluation of the Printing and Publishing Activities of the Officina Plantina at Antwerp, 1, Amsterdam, London
and New York 1969, s. 13.
7 Konrad OTTENHEYM, „The Sculptor's Architecture. The international scope of Cornelis Floris and Hendrik de
Keyser", [w:] The Low countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern
Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013,
s. 103-127.
8 Andrzej WOZINSKI, „Michał z Augsburga, Mistrz Paweł i epilog gotyckiej rzeźby gdańskiej", Rocznik Historii
Sztuki, 27, 2002, s. 5-91; zob. też Christofer HERRMANN, „Zur Zier geputzett und rein gemacht. Stosunek witryków
do dzieł sztuki w kościele Mariackim", [w:] Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register"
von Eberhard Bbtticher (1616). Transkription und Auswertung, (Veroffentlichungen aus den Archiven Preussischer
Kulturbesitz, 67), wyd. Christofer HERRMANN, Edmund KIZIK, Koln-Weimar-Wien 2013, s. 205-224.
9 Odnośnie do „Mistrza kariatyd" zob.: Lech KRZYŻANOWSKI, Rzeźba kamienna w Gdańsku, 1517- 1628, rozprawa
doktorska pod kierunkiem Gwidona Chmarzyńskiego, Warszawa 1966, maszynopis w bibliotece Instytutu Historii Sztu-
ki UAM w Poznaniu, s. 23-30 oraz PAŁUBICKI, op. cit., s. 188-190. Odnośnie do przebudowy Dworu Artusa zob.:
Paul SIMSON, Der Artushof in Danzig und seine Bruderschaften, die Bdnken, Danzig 1900, s. 148-149. Lektura
oryginalnych, lakonicznych źródeł pozostawia jednak pewne wątpliwości, zob. Archiwum Państwowe w Gdańsku (da-
lej jako: APG), sygn. 300, 12/9, s. 121, 124, 127, 129, 133-138, 140.
10 Zob. m.in. Hedwig PENNERS-ELLWART, Die Danziger Biirgerschaft nach Herkunft und Beruf 1536-1709 (als
Manuskript gedruckt), (Wissenschaftliche Beitrage zur Geschichte und Landeskunde Ost-Mitteleuropa 13), Marburg/Lahn
1954; Jan BASZANOWSKI, Przemiany demograficzne w Gdańsku w latach 1601-1846, Gdańsk 1995, s. 295-320.