DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0034
32
Franciszek Skibiński
Abraham van den Blocke wiele zawdzięczał wykształceniu w warsztacie ojca. W swych
najwcześniejszych dziełach rzeźbiarskich nawiązywał do form, zwłaszcza architektonicz-
nych, zaczerpniętych z jego repertuaru, czego przykładem może być ołtarz główny w gdań-
skim kościele św. Jana, nawiązujący do wykonanego w warsztacie Willema epitafium
Eduarda Blemke, oraz trafnie chyba przypisywane mu epitafium Bartholomausa Schach-
manna. W późniejszym okresie Abraham korzystał z różnych modeli, dostosowując wy-
uczony wokabularz do przemian języka artystycznego zachodzących w początkach XVII w.
Jego twórczość stanowiła wypadkową bardzo różnych kierunków artystycznych tego cza-
su97. Jednym z nich była przejęta od ojca tradycja niderlandzka sięgająca połowy XVI w.,
innym niderlandzka architektura moderna przełomu XVI i XVII w., w redakcjach takich
twórców jak Hendrik de Keyser czy Jacques Francart, autor Premier livre d'architecture98.
Nie bez znaczenia były też rozwiązania zaczerpnięte ze sztuki niemieckiej - np. kompo-
zycja portalu Dworu Artusa została częściowo oparta na publikowanym projekcie Wende-
la Dietterlina - czy wreszcie znany Abrahamowi zapewne niebezpośrednio surowy
i monumentalny język architektury Italii schyłku XVI w. Przykład Abrahama van den
Blocke ukazuje, jak kosmopolityczne środowisko artystyczne Gdańska, w którym spoty-
kały się wpływy różnych tradycji artystycznych, umożliwiało powstanie wysoce indywi-
dualnego języka form.
Obecność w Gdańsku licznych artystów i architektów obcego pochodzenia skutkowała
nie tylko głębokimi przemianami języka artystycznego, ale też ułatwiła j ego ekspansję99.
Sukces poszczególnych warsztatów sprawił, iż miasto stało się czołowym centrum arty-
stycznym w regionie. Przybysze stosowali nowatorskie na tym obszarze formy artystyczne,
dobrze przyjmowane przez zleceniodawców. Dotyczy to szczególnie sztuki niderlandz-
kiej, która od połowy XVI w. zyskiwała popularność w regionie Morza Bałtyckiego.
W niderlandzkiej stylistyce utrzymane były m.in. najbardziej prestiżowe dzieła rzeźbiar-
skie i niektóre wielkie realizacje architektoniczne, stanowiące element współzawodnic-
twa pomiędzy poszczególnymi władcami100. Przykładami są pomniki nagrobne królów
97 Pomimo jej rangi, działalności Abrahama van den Blocke nie zostało jak dotąd poświęcone żadne monograficzne
opracowanie; interesujące, choć cząstkowe uwagi na ten temat pojawiają się m.in. w: CUNY, op. cit., s. 79-84; Alfred
MUTTRAY, „Der Hochaltar in der Sankt-Jochanniskirche zu Danzig", Zeitschrift des Westpreufischen Geschichtsve-
rein, 62, 1922, s. 57-72; KRZYŻANOWSKI, Rzeźba kamienna..., s. 107-130; MIŁOBĘDZKI, Zarys..., s. 141; MO-
TYLIŃSKA, op. cit.
98 Odnośnie do dzieł Hendrika de Keyser i Jacquesa Francarta zob. m.in.: Koen OTTENHEYM, Paul ROSENBERG,
Niek SMIT, Hendrick de Keyser. Architectura Moderna. Moderne bouwkunst in Amsterdam 1600-1625, Amsterdam
2008 oraz Annemie DE VOS, Jacques Francart premier livre d'architecture (161 7). Studien von een Zuid-Nederlands
modelboek met poortgebouwen, (Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Scho-
ne Kunsten van Belgie, Klasse der letteren 65), Brussel 1998.
99 Szerzej na ten temat w: Franciszek SKIBIŃSKI, „The Expansion of Gdańsk and the Rise of Taste for Netherlandish
Sculpture in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Sixteenth and Seventeenth Centuries", [w:] The Low coun-
tries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Archi-
tectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013, s. 163-176.
100 Zob. m.in. Anna JOLLY, „Netherlandish sculptors in sixteenth century northern Germany and their patrons", Simio-
lus, 27, 1999, 3, s. 119-143; Tine L. MEGANCK, „Cornelis Floris and the 'Floris - school' in the Baltic", [w:] Floris-
sant. Bijdragen tot de kunstgeschiedenis der Nederlanden (15de - 17de eeuw), red. Arnout BALIS, Paul HUVENNE,
Jeanine LAMBRECHT, Christine VAN MULDERS, Brussel 2005, s. 171-184; Andrea BARESEL-BRAND, Grab-
denkmdler nordeuroptiischer Furstenhauser im Zeitalter der Renaissance 1550-1650, Kiel 2007; Hugo JOHANNSEN,
„Dignity and Dynasty. On the History and Meaning of the Royal Funeral Monuments for Christian III, Frederik II and
Christian IV in the Cathedral of Roskilde", [w:] Masters, Meanings and Models. Studies in the History of Art and
Architecture of the Renaissance in Denmark. Esseys published in Honour of Hugo Johannsen, red. Michael ANDER-
SEN, Ebbe NYBORG, Mogens VEDS0, Copenhagen 2010, s. 116-149.
Franciszek Skibiński
Abraham van den Blocke wiele zawdzięczał wykształceniu w warsztacie ojca. W swych
najwcześniejszych dziełach rzeźbiarskich nawiązywał do form, zwłaszcza architektonicz-
nych, zaczerpniętych z jego repertuaru, czego przykładem może być ołtarz główny w gdań-
skim kościele św. Jana, nawiązujący do wykonanego w warsztacie Willema epitafium
Eduarda Blemke, oraz trafnie chyba przypisywane mu epitafium Bartholomausa Schach-
manna. W późniejszym okresie Abraham korzystał z różnych modeli, dostosowując wy-
uczony wokabularz do przemian języka artystycznego zachodzących w początkach XVII w.
Jego twórczość stanowiła wypadkową bardzo różnych kierunków artystycznych tego cza-
su97. Jednym z nich była przejęta od ojca tradycja niderlandzka sięgająca połowy XVI w.,
innym niderlandzka architektura moderna przełomu XVI i XVII w., w redakcjach takich
twórców jak Hendrik de Keyser czy Jacques Francart, autor Premier livre d'architecture98.
Nie bez znaczenia były też rozwiązania zaczerpnięte ze sztuki niemieckiej - np. kompo-
zycja portalu Dworu Artusa została częściowo oparta na publikowanym projekcie Wende-
la Dietterlina - czy wreszcie znany Abrahamowi zapewne niebezpośrednio surowy
i monumentalny język architektury Italii schyłku XVI w. Przykład Abrahama van den
Blocke ukazuje, jak kosmopolityczne środowisko artystyczne Gdańska, w którym spoty-
kały się wpływy różnych tradycji artystycznych, umożliwiało powstanie wysoce indywi-
dualnego języka form.
Obecność w Gdańsku licznych artystów i architektów obcego pochodzenia skutkowała
nie tylko głębokimi przemianami języka artystycznego, ale też ułatwiła j ego ekspansję99.
Sukces poszczególnych warsztatów sprawił, iż miasto stało się czołowym centrum arty-
stycznym w regionie. Przybysze stosowali nowatorskie na tym obszarze formy artystyczne,
dobrze przyjmowane przez zleceniodawców. Dotyczy to szczególnie sztuki niderlandz-
kiej, która od połowy XVI w. zyskiwała popularność w regionie Morza Bałtyckiego.
W niderlandzkiej stylistyce utrzymane były m.in. najbardziej prestiżowe dzieła rzeźbiar-
skie i niektóre wielkie realizacje architektoniczne, stanowiące element współzawodnic-
twa pomiędzy poszczególnymi władcami100. Przykładami są pomniki nagrobne królów
97 Pomimo jej rangi, działalności Abrahama van den Blocke nie zostało jak dotąd poświęcone żadne monograficzne
opracowanie; interesujące, choć cząstkowe uwagi na ten temat pojawiają się m.in. w: CUNY, op. cit., s. 79-84; Alfred
MUTTRAY, „Der Hochaltar in der Sankt-Jochanniskirche zu Danzig", Zeitschrift des Westpreufischen Geschichtsve-
rein, 62, 1922, s. 57-72; KRZYŻANOWSKI, Rzeźba kamienna..., s. 107-130; MIŁOBĘDZKI, Zarys..., s. 141; MO-
TYLIŃSKA, op. cit.
98 Odnośnie do dzieł Hendrika de Keyser i Jacquesa Francarta zob. m.in.: Koen OTTENHEYM, Paul ROSENBERG,
Niek SMIT, Hendrick de Keyser. Architectura Moderna. Moderne bouwkunst in Amsterdam 1600-1625, Amsterdam
2008 oraz Annemie DE VOS, Jacques Francart premier livre d'architecture (161 7). Studien von een Zuid-Nederlands
modelboek met poortgebouwen, (Verhandelingen van de Koninklijke Vlaamse Academie voor Wetenschappen en Scho-
ne Kunsten van Belgie, Klasse der letteren 65), Brussel 1998.
99 Szerzej na ten temat w: Franciszek SKIBIŃSKI, „The Expansion of Gdańsk and the Rise of Taste for Netherlandish
Sculpture in the Polish-Lithuanian Commonwealth in the Sixteenth and Seventeenth Centuries", [w:] The Low coun-
tries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Archi-
tectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTENHEYM, Turnhout 2013, s. 163-176.
100 Zob. m.in. Anna JOLLY, „Netherlandish sculptors in sixteenth century northern Germany and their patrons", Simio-
lus, 27, 1999, 3, s. 119-143; Tine L. MEGANCK, „Cornelis Floris and the 'Floris - school' in the Baltic", [w:] Floris-
sant. Bijdragen tot de kunstgeschiedenis der Nederlanden (15de - 17de eeuw), red. Arnout BALIS, Paul HUVENNE,
Jeanine LAMBRECHT, Christine VAN MULDERS, Brussel 2005, s. 171-184; Andrea BARESEL-BRAND, Grab-
denkmdler nordeuroptiischer Furstenhauser im Zeitalter der Renaissance 1550-1650, Kiel 2007; Hugo JOHANNSEN,
„Dignity and Dynasty. On the History and Meaning of the Royal Funeral Monuments for Christian III, Frederik II and
Christian IV in the Cathedral of Roskilde", [w:] Masters, Meanings and Models. Studies in the History of Art and
Architecture of the Renaissance in Denmark. Esseys published in Honour of Hugo Johannsen, red. Michael ANDER-
SEN, Ebbe NYBORG, Mogens VEDS0, Copenhagen 2010, s. 116-149.