DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku 1550-1630. Szkic z dziejów migracji artystycznej
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0035
Architekci, budowniczowie, kamieniarze i rzeźbiarze obcego pochodzenia w Gdańsku
33
duńskich i szwedzkich w Roskilde i Uppsali, a także pomniki książąt w Prusach w Kró-
lewcu oraz księcia saskiego Maurycego we Freibergu; ich rangę i znaczenie jako wzorów
wzmacniała często grafika reprodukcyjna101 (il. 15). W znacznej mierze to właśnie dzięki
działalności artystów i architektów osiadłych w Gdańsku ten dominujący ówcześnie
w regionie język form rozprzestrzenił się również na obszarze Rzeczpospolitej Obojga
Narodów.
Poza kwestiami natury czysto artystycznej, sukces przybyłym do Gdańska artystom
i architektom zapewniła też specjalistyczna wiedza i umiejętności oraz dobra organizacja
pracy, a może też mniej uchwytne czynniki, takie jak przedsiębiorczość i ambicja. Czynni
w mieście architekci i artyści cieszyli się dobrą opinią, o czym świadczy fakt, iż byli oni
angażowani w innych, nawet odległych miejscach. Już w 1583 r. architekt i inżynier Fre-
derik Vroom został zaproszony przez księcia Jerzego Fryderyka, by ocenić stan szeregu
ważnych budowli w Prusach, w tym dawnych zamków krzyżackich w Tapiawie i Kłajpe-
dzie102. Na przełomie stuleci Anthonis van Obbergen pracował dla arcybiskupa gnieźnień-
skiego oraz władz Torunia. W 1591 r. Hans Schneider von Lindau został zaproszony do
Wrocławia, by objąć tam stanowisko budowniczego miejskiego. W latach 1612-1614 r.
mistrz kamieniarski Willem van der Meer oraz architekt i snycerz Simon Hórle na zlece-
nie księcia pomorskiego Juliusza pracowali na zamku w Wołogoszczy103.
W przypadku rzeźby kamiennej kluczową rolę odegrał warsztat prowadzony przez
Willema van den Blocke, a następnie jego syna Abrahama104. Pomnik nagrobny królew-
skiego brata Krzysztofa, wykonany w Gdańsku w latach 1582-1584 przez starszego
z mistrzów na zlecenie króla Stefana Batorego, był pierwszym monumentalnym obiektem
tego rodzaju nie będącym dziełem włoskiego bądź italianizującego mistrza czynnego
w Krakowie, lecz osiadłego w Gdańsku przybysza z Niderlandów. Pozycję warsztatu mi-
strza Willema, a przez to również samego Gdańska, ugruntowało kolejne dzieło wykona-
ne dla królewskiego zleceniodawcy. Zapewne jesienią 1593 r. Zygmunt III Waza, następca
Batorego na polskim tronie, zamówił w gdańskim warsztacie prowadzonym przez przy-
bysza z Mechelen monumentalny pomnik nagrobny swego ojca, króla Szwecji Jana III
Wazy. W ślad za królami szli członkowie ich rodzin oraz blisko z nimi związani dostojni-
cy, tacy jak bratanek Stefana Batorego kardynał Andrzej Batory, zaufany stronnik Zyg-
munta Wazy, podkanclerzy i późniejszy arcybiskup gnieźnieński Jan Tarnowski, kanclerz
węgierski przy boku Stefana Batorego Martin de Berzeviczy, a może też sam Jan Zamoy-
ski105 (il. 16). Przykład dworu królewskiego oraz najwyższych dostojników sprawił, iż
gdańskie warsztaty stały się popularne w Rzeczpospolitej. W 1. połowie XVII w. powstałe
tam dzieła trafiały na obszar niemal całego kraju, od Wielkopolski, poprzez Mazowsze,
101 Jak wyżej; odnośnie do ryciny ukazującej pomniki króla duńskiego Fryderyka II oraz księcia saskiego Maurycego
zob. JOHANNSEN, „Dignity...", s. 129, il. 8, s. 131, il. 9.
102 EHRENBERG, op. cit., s. 203, nr 602.
103 Hellmuth BETHE, Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzdge, Berlin 1937, s. 108; odnośnie do Simona Herle
zob. Krystyna MELLIN, „Szymon Herle - snycerz gdański", Rocznik Gdański, 25, 1966, s. 279-292 oraz SKIBIŃSKI,
„Kilka uwag...".
104 SKIBIŃSKI, „Expansion..."; też m.in. WARDZYŃSKI, „Marmury...".
105 Lech KRZYŻANOWSKI, „Plastyka nagrobna Wilhelma van den Blocke", Biuletyn Historii Sztuki, 20, 1958,
3-4, s. 270-298; Zbigniew HORNUNG, „Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII wieku", Teka Komisji
Historii Sztuki, 1, 1959, s. 103-132; też maszynopis rozprawy doktorskiej autora, Franciszek SKIBIŃSKI, Willem
van den Blocke. Netherlandish sculptor in the Baltic Region, Utrecht 2013, napisanej pod kierunkiem prof. Konrada
Ottenheyma i dr. hab. Jacka Tylickiego, Universiteitsbibliotheek Utrecht, szczególnie rozdział 2 „Patrons and their
networks".
33
duńskich i szwedzkich w Roskilde i Uppsali, a także pomniki książąt w Prusach w Kró-
lewcu oraz księcia saskiego Maurycego we Freibergu; ich rangę i znaczenie jako wzorów
wzmacniała często grafika reprodukcyjna101 (il. 15). W znacznej mierze to właśnie dzięki
działalności artystów i architektów osiadłych w Gdańsku ten dominujący ówcześnie
w regionie język form rozprzestrzenił się również na obszarze Rzeczpospolitej Obojga
Narodów.
Poza kwestiami natury czysto artystycznej, sukces przybyłym do Gdańska artystom
i architektom zapewniła też specjalistyczna wiedza i umiejętności oraz dobra organizacja
pracy, a może też mniej uchwytne czynniki, takie jak przedsiębiorczość i ambicja. Czynni
w mieście architekci i artyści cieszyli się dobrą opinią, o czym świadczy fakt, iż byli oni
angażowani w innych, nawet odległych miejscach. Już w 1583 r. architekt i inżynier Fre-
derik Vroom został zaproszony przez księcia Jerzego Fryderyka, by ocenić stan szeregu
ważnych budowli w Prusach, w tym dawnych zamków krzyżackich w Tapiawie i Kłajpe-
dzie102. Na przełomie stuleci Anthonis van Obbergen pracował dla arcybiskupa gnieźnień-
skiego oraz władz Torunia. W 1591 r. Hans Schneider von Lindau został zaproszony do
Wrocławia, by objąć tam stanowisko budowniczego miejskiego. W latach 1612-1614 r.
mistrz kamieniarski Willem van der Meer oraz architekt i snycerz Simon Hórle na zlece-
nie księcia pomorskiego Juliusza pracowali na zamku w Wołogoszczy103.
W przypadku rzeźby kamiennej kluczową rolę odegrał warsztat prowadzony przez
Willema van den Blocke, a następnie jego syna Abrahama104. Pomnik nagrobny królew-
skiego brata Krzysztofa, wykonany w Gdańsku w latach 1582-1584 przez starszego
z mistrzów na zlecenie króla Stefana Batorego, był pierwszym monumentalnym obiektem
tego rodzaju nie będącym dziełem włoskiego bądź italianizującego mistrza czynnego
w Krakowie, lecz osiadłego w Gdańsku przybysza z Niderlandów. Pozycję warsztatu mi-
strza Willema, a przez to również samego Gdańska, ugruntowało kolejne dzieło wykona-
ne dla królewskiego zleceniodawcy. Zapewne jesienią 1593 r. Zygmunt III Waza, następca
Batorego na polskim tronie, zamówił w gdańskim warsztacie prowadzonym przez przy-
bysza z Mechelen monumentalny pomnik nagrobny swego ojca, króla Szwecji Jana III
Wazy. W ślad za królami szli członkowie ich rodzin oraz blisko z nimi związani dostojni-
cy, tacy jak bratanek Stefana Batorego kardynał Andrzej Batory, zaufany stronnik Zyg-
munta Wazy, podkanclerzy i późniejszy arcybiskup gnieźnieński Jan Tarnowski, kanclerz
węgierski przy boku Stefana Batorego Martin de Berzeviczy, a może też sam Jan Zamoy-
ski105 (il. 16). Przykład dworu królewskiego oraz najwyższych dostojników sprawił, iż
gdańskie warsztaty stały się popularne w Rzeczpospolitej. W 1. połowie XVII w. powstałe
tam dzieła trafiały na obszar niemal całego kraju, od Wielkopolski, poprzez Mazowsze,
101 Jak wyżej; odnośnie do ryciny ukazującej pomniki króla duńskiego Fryderyka II oraz księcia saskiego Maurycego
zob. JOHANNSEN, „Dignity...", s. 129, il. 8, s. 131, il. 9.
102 EHRENBERG, op. cit., s. 203, nr 602.
103 Hellmuth BETHE, Die Kunst am Hofe der pommerschen Herzdge, Berlin 1937, s. 108; odnośnie do Simona Herle
zob. Krystyna MELLIN, „Szymon Herle - snycerz gdański", Rocznik Gdański, 25, 1966, s. 279-292 oraz SKIBIŃSKI,
„Kilka uwag...".
104 SKIBIŃSKI, „Expansion..."; też m.in. WARDZYŃSKI, „Marmury...".
105 Lech KRZYŻANOWSKI, „Plastyka nagrobna Wilhelma van den Blocke", Biuletyn Historii Sztuki, 20, 1958,
3-4, s. 270-298; Zbigniew HORNUNG, „Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII wieku", Teka Komisji
Historii Sztuki, 1, 1959, s. 103-132; też maszynopis rozprawy doktorskiej autora, Franciszek SKIBIŃSKI, Willem
van den Blocke. Netherlandish sculptor in the Baltic Region, Utrecht 2013, napisanej pod kierunkiem prof. Konrada
Ottenheyma i dr. hab. Jacka Tylickiego, Universiteitsbibliotheek Utrecht, szczególnie rozdział 2 „Patrons and their
networks".