DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Dettloff, Paweł: Koś¬ciół dominikanów w Gidlach w ¬świetle najnowszych badań: Chronologia budowy i problem autorstwa
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0062
60
Paweł Dettloff
Zaliczanie w poczet architektów osób zajmujących się wznoszeniem, czy w ogóle artystycz-
nym przyozdabianiem budowli i ich wnętrz mieściło się w rozumieniu tego terminu w cza-
sach baroku136. Była to kontynuacja średniowiecznej jeszcze tradycji używania w Polsce
określenia „architector", w znaczeniu „budowniczy, mistrz ciesielski"137.
Dla bogactwa terminów stosowanych w wieku XVII do budowniczych, a dziś przyspa-
rzających trudności badawcze obrazowym przykładem może być postać Jana Trevano.
W źródłach występuje onjako: „architectus fabricae eiusdem basilicae muratorumque magi-
ster regius"138, „murator", „architectus", „fabricarum praefectus"139. Jego rola w najważ-
niejszych przedsięwzięciach architektonicznych Krakowa jest wciąż dyskusyjna, ale
Kazimierz Kuczman zwraca uwagę na fakt, że choć przy budowie Zamku Królewskiego
zwany jest „murarzem", to jednocześnie podpisywał on rachunki rzemieślnikom, a za swo-
je prace otrzymywał wysokie wynagrodzenie, co wskazuje na rolę kierownika budowy, jak
również, jak przypuszcza Kuczman, autora projektów140. Znaczące według tego badacza
jest także to, że w źródłach Trevano określany jest jako „Pan" w przeciwieństwie do rze-
mieślników141". W rachunkach budowy kościoła gidelskich dominikanów także stosowano
zwrot „Pan Jan Mularz"142, ale nie pojawia się przy nim jego nazwisko. Określenie „Pan"
świadczyłoby o wyróżnieniu mistrza Jana, brak nazwiska podważać może jego rolę. Zwrot
„Pan", stosowany jest na dodatek niekonsekwentnie143, a w tych samych źródłach zdarza
się, wprawdzie rzadko, zwrot „Panom Mularzom", czyli rzecz o całym zespole murarzy144.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Jerzy Z. Łoziński
i Helena Hohensee-Ciszewska w Katalogu Zabytków Sztuki nazywają Jana Buszta archi-
tektem145. Abstrahując od powyższych wywodów, w świetle przytoczonych archiwaliów
nie znajduje to potwierdzenia. Ani razu nie pada w nich słowo „architekt", ani też nawet
„magister", a jedynie murarz: „Jan Mularz" w tekście w języku polskim, „Joannus Mura-
torus" w tekście łacińskim146. Należy przy tym dodać, że nazwisko Buszta pojawia się
tylko dwukrotnie w źródłach archiwalnych, mianowicie w cytowanym już odpisie kon-
traktu147. Kim zatem był Jan Buszt i jaką rolę odegrał w powstaniu gidelskiej świątyni
dominikanów? Przeświadczenie, że był on nie tylko budowniczym, ale i projektantem
zdaje się zadomawiać także w nowszej literaturze. Na przykład Michał Wardzyński przy-
puszcza, że murator Jan Buszt mógł być projektantem wykonanej w roku 1635 struktury
pierwotnego i nieistniejącego już dziś ołtarza w Gidlach, mieszczącego cudowną figur-
kę148. Jak bowiem odnotowano w księdze wydatków klasztoru, rok wcześniej (1634) za-
konnicy zapłacili „od rysowania tabernakulum [...] Panu Magistrowi", który według
136 KRASNY, op. cit., s. 57-58.
137 Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, red. Marian PLEZIA, Wrocław-Kraków-Warszawa 1953, s. 714.
138 W dokumencie z r. 1619 w gałce kopuły kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie: Franciszek KLEIN, „Kościół
śś. Piotra i Pawła w Krakowie", Rocznik Krakowski, 12, 1912, s. 46, 52.
139 ŁOZA, op. cit., s. 315.
140 Kazimierz KUCZMAN, „Przełom wawelski", [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki Kraków, grudzień 1993, red. Teresa HRANKOWSKA, Warszawa 1994, s. 169-170.
141 Ibid., s. 170.
142 ADK, Gi 187, s. 512, 533, 539, 540 i nn., 566 i nn., 583, 656 i nn, 675, 699.
143 Ibid., s. 538, 583, 607 i nn., 698, 721, 759.
144 Ibid., s. 18.
145 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II, s. 237.
146 ADK, Gi 23," s. 14-15, 39-40.
147 Ibid., s. 14-15, 39-40.
148 WARDZYŃSKI, op. cit., t. II, s. 13.
Paweł Dettloff
Zaliczanie w poczet architektów osób zajmujących się wznoszeniem, czy w ogóle artystycz-
nym przyozdabianiem budowli i ich wnętrz mieściło się w rozumieniu tego terminu w cza-
sach baroku136. Była to kontynuacja średniowiecznej jeszcze tradycji używania w Polsce
określenia „architector", w znaczeniu „budowniczy, mistrz ciesielski"137.
Dla bogactwa terminów stosowanych w wieku XVII do budowniczych, a dziś przyspa-
rzających trudności badawcze obrazowym przykładem może być postać Jana Trevano.
W źródłach występuje onjako: „architectus fabricae eiusdem basilicae muratorumque magi-
ster regius"138, „murator", „architectus", „fabricarum praefectus"139. Jego rola w najważ-
niejszych przedsięwzięciach architektonicznych Krakowa jest wciąż dyskusyjna, ale
Kazimierz Kuczman zwraca uwagę na fakt, że choć przy budowie Zamku Królewskiego
zwany jest „murarzem", to jednocześnie podpisywał on rachunki rzemieślnikom, a za swo-
je prace otrzymywał wysokie wynagrodzenie, co wskazuje na rolę kierownika budowy, jak
również, jak przypuszcza Kuczman, autora projektów140. Znaczące według tego badacza
jest także to, że w źródłach Trevano określany jest jako „Pan" w przeciwieństwie do rze-
mieślników141". W rachunkach budowy kościoła gidelskich dominikanów także stosowano
zwrot „Pan Jan Mularz"142, ale nie pojawia się przy nim jego nazwisko. Określenie „Pan"
świadczyłoby o wyróżnieniu mistrza Jana, brak nazwiska podważać może jego rolę. Zwrot
„Pan", stosowany jest na dodatek niekonsekwentnie143, a w tych samych źródłach zdarza
się, wprawdzie rzadko, zwrot „Panom Mularzom", czyli rzecz o całym zespole murarzy144.
W tym miejscu należy zwrócić uwagę na jeszcze jedną kwestię. Jerzy Z. Łoziński
i Helena Hohensee-Ciszewska w Katalogu Zabytków Sztuki nazywają Jana Buszta archi-
tektem145. Abstrahując od powyższych wywodów, w świetle przytoczonych archiwaliów
nie znajduje to potwierdzenia. Ani razu nie pada w nich słowo „architekt", ani też nawet
„magister", a jedynie murarz: „Jan Mularz" w tekście w języku polskim, „Joannus Mura-
torus" w tekście łacińskim146. Należy przy tym dodać, że nazwisko Buszta pojawia się
tylko dwukrotnie w źródłach archiwalnych, mianowicie w cytowanym już odpisie kon-
traktu147. Kim zatem był Jan Buszt i jaką rolę odegrał w powstaniu gidelskiej świątyni
dominikanów? Przeświadczenie, że był on nie tylko budowniczym, ale i projektantem
zdaje się zadomawiać także w nowszej literaturze. Na przykład Michał Wardzyński przy-
puszcza, że murator Jan Buszt mógł być projektantem wykonanej w roku 1635 struktury
pierwotnego i nieistniejącego już dziś ołtarza w Gidlach, mieszczącego cudowną figur-
kę148. Jak bowiem odnotowano w księdze wydatków klasztoru, rok wcześniej (1634) za-
konnicy zapłacili „od rysowania tabernakulum [...] Panu Magistrowi", który według
136 KRASNY, op. cit., s. 57-58.
137 Słownik łaciny średniowiecznej w Polsce, t. I, red. Marian PLEZIA, Wrocław-Kraków-Warszawa 1953, s. 714.
138 W dokumencie z r. 1619 w gałce kopuły kościoła śś. Piotra i Pawła w Krakowie: Franciszek KLEIN, „Kościół
śś. Piotra i Pawła w Krakowie", Rocznik Krakowski, 12, 1912, s. 46, 52.
139 ŁOZA, op. cit., s. 315.
140 Kazimierz KUCZMAN, „Przełom wawelski", [w:] Sztuka XVII wieku w Polsce. Materiały Sesji Stowarzyszenia
Historyków Sztuki Kraków, grudzień 1993, red. Teresa HRANKOWSKA, Warszawa 1994, s. 169-170.
141 Ibid., s. 170.
142 ADK, Gi 187, s. 512, 533, 539, 540 i nn., 566 i nn., 583, 656 i nn, 675, 699.
143 Ibid., s. 538, 583, 607 i nn., 698, 721, 759.
144 Ibid., s. 18.
145 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, t. II, s. 237.
146 ADK, Gi 23," s. 14-15, 39-40.
147 Ibid., s. 14-15, 39-40.
148 WARDZYŃSKI, op. cit., t. II, s. 13.