DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Wółkowski, Wojciech: Od gotyckiego zamku do barokowej rezydencji: Dzieje budowlane zamku biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim w XVII i XVIII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0110
108
Wojciech Wółkowski
książki, jeden nowy gabinet z szafką na książki, nowa marmurowa oprawa drzwi na ganek
z napisem Michael SRE Cardinalis, dębowe drzwi z klamką i dobrym zamkiem"24. Jak
można wnioskować z wymienionych mebli, Mały Refektarz pełnił w tym czasie funkcje
prywatnego gabinetu kardynała. Obok znajdował się wówczas „pokój korzenny", w któ-
rym stały, ława, stół i trzy szafy na książki. Być może za czasów Radziejowskiego doko-
nano również niewielkiej modernizacji wystroju i stałego wyposażenia Wielkiego
Refektarza. W inwentarzu sporządzonym po jego przeniesieniu na arcybiskupstwo gnieź-
nieńskie pojawia się między innymi świecznik w kształcie głowy jelenia25 natomiast in-
wentarz z roku 1742 wspomina „o piecu wielobarwnym z herbem Radziejowskiego"26.
Kardynał odnowił również krużganki wokół dziedzińca zamkowego27.
Do stworzenia prawdziwie barokowej rezydencji potrzebne były jednak znacznie po-
ważniejsze inwestycje niż te, które podjął Michał S. Radziejowski. Być może potrzeby
rezydencjonalne kardynała, przynajmniej latem, zaspokajała funkcjonująca od roku 1642,
willa w ogrodzie po południowej stronie założenia zamkowego28.
Pierwsza barokowa rozbudowa zamku za czasów biskupa Stanisława Zbąskiego
Dopiero następca kardynała, biskup Stanisław Zbąski (1689-1697) zapoczątkował
trwającą przez następne stulecie rozbudowę zamku. W dotychczasowej literaturze przed-
miotu rola Zbąskiego była jednak zupełnie niedostrzegana. O dalekosiężnych planach bi-
skupa pisał już Jerzy Wojciech Heide, według którego Stanisław Zbąski planował
rozbiórkę zamku lidzbarskiego i budowę nowej rezydencji. „Gdy w Lidzbarku roku 1690
kazał zbadać wszystkie podziemia i mury odkopać, tak wewnątrz jak i zewnątrz, i spraw-
dzić, zanim rozbierając stare postawiłby nowe budowle"29.
Ograniczenia finansowe30 zmusiły jednak biskupa do rewizji planów. Zrezygnowano
więc z rozbiórki zamku i zajęto się jego rozbudową, która objęła przede wszystkim par-
cham południowy. Jej zasięg da się bardzo precyzyjnie określić, porównując inwentarze
zamkowe sporządzone w roku 1689 i 1699 (il. 2)31. Nadbudowano wtedy parterową oficy-
nę o rodowodzie jeszcze późnośredniowiecznym32 o kolejne dwie kondygnacje. Tylko
w niewielkim stopniu przebudowa objęła pomieszczenia na parterze, których dotychcza-
sowa funkcja została częściowo zachowana; nadal znajdowała się tu łaźnia33 i izby miesz-
kalne. Na nowym piętrze budynku przed południowym skrzydłem zamku od czasów
Zbąskiego mieściły się reprezentacyjne apartamenty biskupie. Przejście z krużganków
zamkowych do nowego pałacu („nowej rezydencji") umieszczono pośrodku skrzydła
24 APO sygn. 367/621, s. 38 (inwentarz z roku 1689).
25 APO sygn. 367/621, s. 38 (inwentarz z roku 1689).
26 APO sygn. 367/621, s. 46-47.
27 APO sygn. 367/621, s. 39 (inwentarz z roku 1689).
28 APO sygn. 367/621, s. 16 (rachunki z roku 1642; sądząc po sporej kwocie rachunku, można przypuszczać, iż zapła-
cono za wzniesienie całego budynku, a nie prace remontowe); APO sygn. 367/621, s. 140 (inwentarz książęco-biskupie-
go pałacu w ogrodzie z roku 1689).
29 HEIDE, op. cit., s. 115.
30 Alojzy SZORC, „Biskupi warmińscy w Lidzbarku (1350-1795)", [w:] Historia Lidzbarka Warmińskiego, red. Krzysz-
tof MIKULSKI, Eugeniusz BORODIJ, Lidzbark Warmiński 2008, s. 202, Biskup pozostawił po sobie 58 890 zł długu.
31 APO sygn. 367/621, s. 40-41 (inwentarz z roku 1689) i s. 29-34 (inwentarz z roku 1699).
32 Andrzej RZEMPOŁUCH, Lidzbark Warmiński, Warszawa 1989, s. 17.
33 Zapewne jej elementem jest odkryty w roku 2011 piec typu hipokaustum na wschodnim krańcu parchamu; KOPER-
KIEWICZ, op. cit., s. 52-53.
Wojciech Wółkowski
książki, jeden nowy gabinet z szafką na książki, nowa marmurowa oprawa drzwi na ganek
z napisem Michael SRE Cardinalis, dębowe drzwi z klamką i dobrym zamkiem"24. Jak
można wnioskować z wymienionych mebli, Mały Refektarz pełnił w tym czasie funkcje
prywatnego gabinetu kardynała. Obok znajdował się wówczas „pokój korzenny", w któ-
rym stały, ława, stół i trzy szafy na książki. Być może za czasów Radziejowskiego doko-
nano również niewielkiej modernizacji wystroju i stałego wyposażenia Wielkiego
Refektarza. W inwentarzu sporządzonym po jego przeniesieniu na arcybiskupstwo gnieź-
nieńskie pojawia się między innymi świecznik w kształcie głowy jelenia25 natomiast in-
wentarz z roku 1742 wspomina „o piecu wielobarwnym z herbem Radziejowskiego"26.
Kardynał odnowił również krużganki wokół dziedzińca zamkowego27.
Do stworzenia prawdziwie barokowej rezydencji potrzebne były jednak znacznie po-
ważniejsze inwestycje niż te, które podjął Michał S. Radziejowski. Być może potrzeby
rezydencjonalne kardynała, przynajmniej latem, zaspokajała funkcjonująca od roku 1642,
willa w ogrodzie po południowej stronie założenia zamkowego28.
Pierwsza barokowa rozbudowa zamku za czasów biskupa Stanisława Zbąskiego
Dopiero następca kardynała, biskup Stanisław Zbąski (1689-1697) zapoczątkował
trwającą przez następne stulecie rozbudowę zamku. W dotychczasowej literaturze przed-
miotu rola Zbąskiego była jednak zupełnie niedostrzegana. O dalekosiężnych planach bi-
skupa pisał już Jerzy Wojciech Heide, według którego Stanisław Zbąski planował
rozbiórkę zamku lidzbarskiego i budowę nowej rezydencji. „Gdy w Lidzbarku roku 1690
kazał zbadać wszystkie podziemia i mury odkopać, tak wewnątrz jak i zewnątrz, i spraw-
dzić, zanim rozbierając stare postawiłby nowe budowle"29.
Ograniczenia finansowe30 zmusiły jednak biskupa do rewizji planów. Zrezygnowano
więc z rozbiórki zamku i zajęto się jego rozbudową, która objęła przede wszystkim par-
cham południowy. Jej zasięg da się bardzo precyzyjnie określić, porównując inwentarze
zamkowe sporządzone w roku 1689 i 1699 (il. 2)31. Nadbudowano wtedy parterową oficy-
nę o rodowodzie jeszcze późnośredniowiecznym32 o kolejne dwie kondygnacje. Tylko
w niewielkim stopniu przebudowa objęła pomieszczenia na parterze, których dotychcza-
sowa funkcja została częściowo zachowana; nadal znajdowała się tu łaźnia33 i izby miesz-
kalne. Na nowym piętrze budynku przed południowym skrzydłem zamku od czasów
Zbąskiego mieściły się reprezentacyjne apartamenty biskupie. Przejście z krużganków
zamkowych do nowego pałacu („nowej rezydencji") umieszczono pośrodku skrzydła
24 APO sygn. 367/621, s. 38 (inwentarz z roku 1689).
25 APO sygn. 367/621, s. 38 (inwentarz z roku 1689).
26 APO sygn. 367/621, s. 46-47.
27 APO sygn. 367/621, s. 39 (inwentarz z roku 1689).
28 APO sygn. 367/621, s. 16 (rachunki z roku 1642; sądząc po sporej kwocie rachunku, można przypuszczać, iż zapła-
cono za wzniesienie całego budynku, a nie prace remontowe); APO sygn. 367/621, s. 140 (inwentarz książęco-biskupie-
go pałacu w ogrodzie z roku 1689).
29 HEIDE, op. cit., s. 115.
30 Alojzy SZORC, „Biskupi warmińscy w Lidzbarku (1350-1795)", [w:] Historia Lidzbarka Warmińskiego, red. Krzysz-
tof MIKULSKI, Eugeniusz BORODIJ, Lidzbark Warmiński 2008, s. 202, Biskup pozostawił po sobie 58 890 zł długu.
31 APO sygn. 367/621, s. 40-41 (inwentarz z roku 1689) i s. 29-34 (inwentarz z roku 1699).
32 Andrzej RZEMPOŁUCH, Lidzbark Warmiński, Warszawa 1989, s. 17.
33 Zapewne jej elementem jest odkryty w roku 2011 piec typu hipokaustum na wschodnim krańcu parchamu; KOPER-
KIEWICZ, op. cit., s. 52-53.