Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (77.2015)

Recenzje

173

malowidła w Sanf Andrea della Valle ryciny Carla
Cesiego mógł korzystać każdy. Wobec zupełnego
przemalowania polichromii rzeszowskiej trudno
wysuwać jakiekolwiek hipotezy na temat jej autor-
stwa bez odwołania się do wiążących informacji ar-
chiwalnych. Przy dzisiejszym stanie zachowania
omawianej dekoracji nieporozumieniem jest zesta-
wianie koślawej kwadratury (wzorowanej na projek-
cie Deckera) i rokokowej ornamentyki oraz niepo-
radnie malowanych scen figuralnych z malowidłami
u lwowskich bernardynów.
Kwestie związane z odniesieniami do grafiki eu-
ropejskiej są ważnym elementem recenzowanej pu-
blikacji, lecz oczywiście nie jedynym. Zgodnie
z założeniami Autorki, prezentacja wzorów graficz-
nych ma pomagać w analizie treści zawartych w po-
szczególnych dekoracjach. Czasem tak się dzieje,
np. wskazanie tezy graficznej z wyobrażeniem wizji
św. Jana z Dukli pomogło zidentyfikować przedsta-
wienie tego świętego w kościele bernardynów
w Krystynopolu (s. 85)56. Częściej jednak rozważa-
nia na temat pierwowzorów nie prowadzą do dal-
szych wniosków w tej sferze, która zgodnie z tytu-
łem opracowania, stanowić powinna główny temat
książki, czyli w analizie programów ikonograficz-
nych.
Kwestiom tym poświęcona jest IV i V część każ-
dego z rozdziałów dotyczących konkretnych zabyt-
ków. Trudno poddawać tu krytycznemu rozbiorowi

56 Jak przyznaje Autorka (s. 85, przyp. 256), Aneta Kra-
miszewska zauważyła, że wspomniana kompozycja posłu-
żyła za wzór dla obrazu ołtarzowego w kościele
bernardynów w Rzeszowie (por. Aneta KRAMISZEW-
SKA, Visio religiosa w polskiej sztuce barokowej. Ze stu-
diów nad ikonografią hagiograficzną, Lublin 2003,
s. 76-78, il. 9). Znana jest mi również niskiej jakości rycina
XIX-wieczna, stanowiąca uproszczenie tej samej kompo-
zycji, Archiwum Narodowe w Krakowie, Zbiór Ikonogra-
ficzny Ambrożego Grabowskiego, E-54, nr 1753.
Możliwe zatem, że publikowana teza nie była jedynym
XVIII-wiecznym dziełem graficznym o tej kompozycji.

57 Przykładem nowej pracy naukowej z naszego obszaru
dotyczącej ikonografii malowideł ściennych, której autor
podkreśla, iż odwołuje się w analizie do dzieł teologicz-
nych znanych z archiwalnego inwentarza biblioteki oma-
wianego przez siebie kolegiumjest publikacja: Arkadiusz
WOJTYŁA, „Od wschodu słońca aż po zachódjego niech
Imię Pańskie będzie pochwalone. Uwagi o programie ide-
owym wrocławskiego 11 Gesu", Biuletyn Historii Sztuki,
72: 2010, nr 1-2, s. 113-147, zob. uwaga na s. 114.

58 Zob. m.in.: Maria PIDŁYPCZAK-MAJEROWICZ, Bi-
blioteki i bibliotekarstwo zakonne na wschodnich ziemiach
Rzeczypopolitej w XVII-XVIII wieku, Wrocław 1996 (Acta
Universitatis Wratislaviensis, 1815, Bibliotekoznawstwo,
20); ead., „Źródła do dziejów bibliotek zakonnych w zbio-

wszystkie wywody związane z tymi zagadnieniami.
Przede wszystkim należy zwrócić uwagę na najbar-
dziej typowe cechy tych rozważań, wynikające z za-
stosowania wadliwej metodologii również w tej ma-
terii.
Po pierwsze, poddając analizie niemal wyłącz-
nie sklepienia, wybrane wątki dekoracji (nie do koń-
ca wiadomo wedle jakich kryteriów), a także zespo-
ły polichromii, których wygląd niejednokrotnie
znany jest dziś jedynie fragmentarycznie, badaczka
nie jest w stanie omawiać programów w sposób wy-
czerpujący i rzetelny, a tym samym udowodnić, któ-
re z wątków są istotnie najważniejsze.
Po drugie, podstawowym narzędziem stosowa-
nym w zawartych w książce interpretacjach jest ana-
liza tekstów teologicznych, trudno jednak oprzeć się
wrażeniu, że ich wybór bywał przypadkowy. Nie
znajdziemy w prezentowanej publikacji np. wiado-
mości na temat zawartości bibliotek w poszczegól-
nych domach zakonnych57. Oczywiście w niektó-
rych przypadkach pewnie jest to niemożliwe, lecz
w książce nie odnajdujemy nawet śladów poszuki-
wań inwentarzy bibliotek zakonnych. Autorka igno-
ruje stosunkowo obfitą literaturę naukową dotyczą-
cą księgozbiorów - w tym zakonnych - na ziemiach
wschodnich dawnej Rzeczypospolitej (w bibliografii
nie znajdziemy prac Marii Pidłypczak-Majerowicz,
Edwarda Różyckiego, Urszuli Paszkiewicz, Marka
Miławickiego)58. Gdyby Dzik znała publikowane
rach archiwalnych i bibliotecznych w Wilnie i Lwowie",
Sprawozdania Wrocławskiego Towarzystwa Naukowego,
Seria A, 51: 1996, s. 19-21; ead., „Księgozbiory zakonne
w Zakładzie Narodowym im. Ossolińskich we Wrocławiu",
Czasopismo Zakładu Narodowego im. Ossolińskich, 10:
1999, s. 281-294; Edward RÓŻYCKI, „Materiały źródło-
we do dziejów polskiej książki w archiwach i bibliotekach
Lwowa, Kijowa, Mińska i Wilna", Roczniki Biblioteczne,
31: 1987, nr 2, s. 305-317; id., „Inwentarze rękopiśmienne
bibliotek oraz inne materiały dotyczące dziejów polskiej
książki na kresach dawnej Rzeczypospolitej", Roczniki Bi-
blioteczne, 39: 1995, nr 1-2, s. 143-149; Urszula PASZ-
KIEWICZ, Rękopiśmienne inwentarze i katalogi bibliotek
z ziem wschodnich Rzeczypospolitej (spis za lata 1553-
1939), Warszawa 1996; ead., Inwentarze i katalogi biblio-
tek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej (spis za lata
1510-1939), Warszawa 1998; ead., Inwentarze i katalogi
bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej do 1939 roku.
Suplement 1, Warszawa 2000; ead., Inwentarze i katalogi
bibliotek z ziem wschodnich Rzeczypospolitej do 1939 roku.
Suplement 2, Poznań 2006; Marek MIŁAWICKI, „Inwen-
tarze i spisy bibliotek klasztorów dominikańskich skaso-
wanych w guberniach zachodnich Cesarstwa Rosyjskiego
w XIX w. Stan źródeł i miejsca ich przechowywania", He-
reditas Monasteriorum, 1: 2012, s. 141-172 (tu bogaty
wybór literatury).