DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Pajor, Piotr: Dwa chóry katedry krakowskiej niezrealizowane w pierwszym dwudziestoleciu XIV wieku*
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0210
204
Piotr Pajor
Co do pożaru roku 1305/6 badacz uznał, że w istocie spłonął w nim tzw. kościół
św. Gereona. Miał on być nierozróżniany w źródłach z kościołem św. Wacława, tworząc
z nim w układ tzw. katedry podwójnej29. Pogląd ten podał w wątpliwość Paweł Żmudz-
ki3°. Jego zdaniem nawet jeśli początkowo funkcję katedralną pełniły dwa kościoły, to
niekoniecznie sytuacja ta musiała się utrzymywać po upływie trzech stuleci, a pochopne
odrzucenie przekazu źródła pisanego nie jest słuszne. Przede wszystkim jednak argumen-
tacja Węcławowicza opiera się na uznaniu, że katedra hermanowska nie mogła spłonąć
w roku 1306, ponieważ już wczesnej rozebrał ją Muskata31. Tymczasem z odkryć Firleta
i Pianowskiego wynika tylko tyle, że owe mury rozebrano przed rokiem 1320. Ponadto
według Rocznika Traski i Roczników małopolskich spalona katedra została odbudowana
przez Łokietka „na chwałę męczenników Wacława i Stanisława", a więc patronów „wła-
ściwej" katedry, nie zaś drugiej bazyliki na Wawelu, niezależnie od tego, jakie było jej
ówczesne wezwanie32.
Wątpliwości budzi też teza, jakoby wzorem dla krakowskiego chóru miał być kościół
cysterski w Sedlcu. Budowle te łączy jedynie ogólne podobieństwo typologiczne. W ko-
ściele czeskim mamy do czynienia z trójboczną apsydą otoczoną siedmiobocznym obej-
ściem z siedmioma kaplicami, a także transeptem, tymczasem w Krakowie próbowano
wznieść prezbiterium o podobnie trójbocznym zamknięciu, ale otaczające je obejście mia-
ło mieć tyle samo boków; nie natrafiono też na relikty transeptu.
Drugą grupę stanowią fundamenty w rejonie kaplicy biskupa Piotra Tomickiego. Od-
krywcy zinterpretowali to znalezisko jako fundament pod jednonawowy chór zamknięty
ścianą prostą, z murem wydzielającym wąską przestrzeń od wschodu. Wyrazili przy tym
wątpliwość, czy wspomniana osobliwa przegroda pochodzi z tej samej fazy. W roku 1320
fundamenty te zostały użyte wtórnie, jako że wzniesiono na nich obecne filary, rezygnując
tylko z ukośnych wschodnich przypór i skracając chór o szerokość obecnego ambitu, ścia-
nę wschodnią sadowiąc właśnie na owej „przegrodzie"33.
Tomasz Węcławowicz zinterpretował funkcję opisanych ław odmiennie. Uznał, że sta-
nowią one, wraz z dolną częścią istniejącego chóru, pozostałość fazy realizowanej w latach
1320-1326, to jest za czasów Nankera. Po objęciu biskupstwa krakowskiego przez Jana
Grota miała nastąpić także wymiana warsztatu budowlanego i przekształcenie projektu do
postaci ostatecznie zrealizowanej34. Koncepcja Nankera miałaby obejmować emporową
kaplicę, umieszczoną nad wschodnim ramieniem obejścia i otwierającą się w jego wschod-
niej ścianie arkadą - analogicznie do rozwiązania rekonstruowanego w kościele cysterskim
w Salem35 (il. 5). Ukośne wschodnie przypory miałyby wspierać naroża właśnie wyższej,
środkowej części wschodniego ramienia ambitu, mieszczącego wspomnianą kaplicę.
Koncepcję stylistycznej dychotomii oraz dwufazowości budowy istniejącego chóru
ostatnio podważył Jakub Adamski, dowodząc, że rzekome różnice stylowe mają charakter
29 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 13.
30 Paweł ŻMUDZKI, Studium podzielonego Królestwa: książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 491-492.
31 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 14.
32 Informacji o odnowieniu katedry, występującej jako ecclesiam Cracoviensis, nie ma natomiast w Kalendarzu katedry
krakowskiej. Dotychczas uważano, że Kalendarz mógł być źródłem dla roczników, jednak DRELICHARZ (Annalistyka
małopolska..., s. 415-416.) wykazał, że najprawdopodobniej było odwrotnie.
33 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 233-234.
34 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół..., s. 68-71.
35 Ibid., s. 83 i nn. Zob. Jurgen MICHLER, „Die urspriingliche Chorform der Zisterzienserkirche in Salem", Zeitschrift
fur Kunstgeschichte, 47: 1984, s. 6-46; Ulrich KNAPP, Salem. Die Gebdude der ehemaligen Zisterzienserabtei und ihre
Ausstattung, Stuttgart 2004, s. 187-195.
Piotr Pajor
Co do pożaru roku 1305/6 badacz uznał, że w istocie spłonął w nim tzw. kościół
św. Gereona. Miał on być nierozróżniany w źródłach z kościołem św. Wacława, tworząc
z nim w układ tzw. katedry podwójnej29. Pogląd ten podał w wątpliwość Paweł Żmudz-
ki3°. Jego zdaniem nawet jeśli początkowo funkcję katedralną pełniły dwa kościoły, to
niekoniecznie sytuacja ta musiała się utrzymywać po upływie trzech stuleci, a pochopne
odrzucenie przekazu źródła pisanego nie jest słuszne. Przede wszystkim jednak argumen-
tacja Węcławowicza opiera się na uznaniu, że katedra hermanowska nie mogła spłonąć
w roku 1306, ponieważ już wczesnej rozebrał ją Muskata31. Tymczasem z odkryć Firleta
i Pianowskiego wynika tylko tyle, że owe mury rozebrano przed rokiem 1320. Ponadto
według Rocznika Traski i Roczników małopolskich spalona katedra została odbudowana
przez Łokietka „na chwałę męczenników Wacława i Stanisława", a więc patronów „wła-
ściwej" katedry, nie zaś drugiej bazyliki na Wawelu, niezależnie od tego, jakie było jej
ówczesne wezwanie32.
Wątpliwości budzi też teza, jakoby wzorem dla krakowskiego chóru miał być kościół
cysterski w Sedlcu. Budowle te łączy jedynie ogólne podobieństwo typologiczne. W ko-
ściele czeskim mamy do czynienia z trójboczną apsydą otoczoną siedmiobocznym obej-
ściem z siedmioma kaplicami, a także transeptem, tymczasem w Krakowie próbowano
wznieść prezbiterium o podobnie trójbocznym zamknięciu, ale otaczające je obejście mia-
ło mieć tyle samo boków; nie natrafiono też na relikty transeptu.
Drugą grupę stanowią fundamenty w rejonie kaplicy biskupa Piotra Tomickiego. Od-
krywcy zinterpretowali to znalezisko jako fundament pod jednonawowy chór zamknięty
ścianą prostą, z murem wydzielającym wąską przestrzeń od wschodu. Wyrazili przy tym
wątpliwość, czy wspomniana osobliwa przegroda pochodzi z tej samej fazy. W roku 1320
fundamenty te zostały użyte wtórnie, jako że wzniesiono na nich obecne filary, rezygnując
tylko z ukośnych wschodnich przypór i skracając chór o szerokość obecnego ambitu, ścia-
nę wschodnią sadowiąc właśnie na owej „przegrodzie"33.
Tomasz Węcławowicz zinterpretował funkcję opisanych ław odmiennie. Uznał, że sta-
nowią one, wraz z dolną częścią istniejącego chóru, pozostałość fazy realizowanej w latach
1320-1326, to jest za czasów Nankera. Po objęciu biskupstwa krakowskiego przez Jana
Grota miała nastąpić także wymiana warsztatu budowlanego i przekształcenie projektu do
postaci ostatecznie zrealizowanej34. Koncepcja Nankera miałaby obejmować emporową
kaplicę, umieszczoną nad wschodnim ramieniem obejścia i otwierającą się w jego wschod-
niej ścianie arkadą - analogicznie do rozwiązania rekonstruowanego w kościele cysterskim
w Salem35 (il. 5). Ukośne wschodnie przypory miałyby wspierać naroża właśnie wyższej,
środkowej części wschodniego ramienia ambitu, mieszczącego wspomnianą kaplicę.
Koncepcję stylistycznej dychotomii oraz dwufazowości budowy istniejącego chóru
ostatnio podważył Jakub Adamski, dowodząc, że rzekome różnice stylowe mają charakter
29 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 13.
30 Paweł ŻMUDZKI, Studium podzielonego Królestwa: książę Leszek Czarny, Warszawa 2000, s. 491-492.
31 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 14.
32 Informacji o odnowieniu katedry, występującej jako ecclesiam Cracoviensis, nie ma natomiast w Kalendarzu katedry
krakowskiej. Dotychczas uważano, że Kalendarz mógł być źródłem dla roczników, jednak DRELICHARZ (Annalistyka
małopolska..., s. 415-416.) wykazał, że najprawdopodobniej było odwrotnie.
33 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 233-234.
34 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół..., s. 68-71.
35 Ibid., s. 83 i nn. Zob. Jurgen MICHLER, „Die urspriingliche Chorform der Zisterzienserkirche in Salem", Zeitschrift
fur Kunstgeschichte, 47: 1984, s. 6-46; Ulrich KNAPP, Salem. Die Gebdude der ehemaligen Zisterzienserabtei und ihre
Ausstattung, Stuttgart 2004, s. 187-195.