DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Pajor, Piotr: Dwa chóry katedry krakowskiej niezrealizowane w pierwszym dwudziestoleciu XIV wieku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0209
Dwa CHÓRY KATEDRY KRAKOWSKIEJ NIEZREALIZOWANE W PIERWSZYM DWUDZIESTOLECIU XIV WIEKU 203
Firlet i Pianowski przypisali próbę wzniesienia omawianego chóru (il. 3), dla którego
wzorem był zdaniem badaczy XHI-wieczny chór katedry poznańskiej19.
Całkowicie odmienną interpretację przedstawił Tomasz Węcławowicz. Badacz ów
przypisał inicjatywę budowy obejściowego chóru biskupowi Muskacie, sytuując początek
prac przed rokiem 1305, a więc w okresie panowania na ziemi krakowskiej króla czeskie-
go Wacława II. Próba budowy na Wawelu chóru nawiązującego do francuskiej architektu-
ry katedralnej miała być częścią ożywienia ruchu budowlanego, dającego się zauważyć
w Krakowie pod panowaniem Przemyślidy, a bezpośrednio właśnie Muskaty20. Forma
tego chóru miałaby wyrażać dążenia biskupa do przypieczętowania czeskiej władzy nad
Małopolską. Wzorem dla nowej katedry krakowskiej miałby być kościół cysterskiego
opactwa w Sedlcu, jako jedyny w ówczesnych Czechach wyposażony w chór z obejściem
i kaplicami promienistymi21 (il. 4). Chór ten miał zdaniem Węcławowicza wyrażać treści
królewskie, związane z władzą Wacława II, co autor wsparł odwołaniem do koncepcji
Hansa Sedlmayra22. Tezę tę przyjęła w całości Agnieszka Rożnowska-Sadraei, w krótkich
wzmiankach ostrożnie zareagowali na nią Andrzej Grzybkowski i Mieczysław Rokosz23,
a w końcu uznali ją sami odkrywcy24.
Wywód Węcławowicza budzi kilka zasadniczych wątpliwości. Przede wszystkim autor
już w roku 1999 napisał, że relikty omawianego fundamentu „zalegają pod niemal całym
północnym ramieniem obecnego ambitu"25, a w późniejszej książce dodał wzmiankę o „ko-
listych stopach fundamentowych" pod filary26. Na zamieszonym w tej ostatniej publikacji
rzucie rzeczywiście zostały zaznaczone stopy fundamentowe pod trzy filary oraz mur
wzdłużny sięgający prawie do dzisiejszego transeptu. Dało to asumpt do stwierdzenia, że
Muskata wyburzył prawie całą katedrę romańską27. Tymczasem publikacje i dokumentacja
archeologów pokazują tylko jeden filar, położony na wysokości załamania muru fundamen-
towego ambitu, i tylko ten jeden filar zamieszczono na rzucie podsumowującym wyniki
badań28. Natomiast zasięg północnego muru wzdłużnego obejścia nie jest znany, ale trudno
zakładać, biorąc pod uwagę bardzo niewielką szerokość ambitu, że miał on sięgać aż po
obecny transept. Do założenia fundamentów pod nowy chór wystarczyłoby więc chyba wy-
burzenie jej wschodniego chóru oraz najwyżej dwóch przęseł korpusu nawowego. Więk-
sza część starego kościoła mogła więc bez przeszkód funkcjonować.
19 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 234.
20 WĘCŁAWOWICZ, „Bohemi Cracoviam...", s. 410-419; id., „Fazy budowy...", s. 5-18. id., Krakowski kościół...,
s. 47-49. Do tezy tej autor powrócił jeszcze dwa lata później w niewielkim artykule, który jednak nie zawierał żadnych
nowych wniosków; WĘCŁAWOWICZ, „The Bohemian King...", s. 177-184.
21 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół..., s. 59-63.
22 Ibid. Zob. Hans SELDMAYR, Die Entstehung der Kathedrałe. Beitrdge zu ihrer Entstehung and Bedeutung, Zurich
1950, s. 466-475.
23 Agnieszka ROŻNOWSKA-SADRAEI, Pater Patriae. The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish
Kings 1200-1455, Kraków 2008, s. 132; Andrzej GRZYBKOWSKI, „Architektura polska około 1300 roku", [w:]
Polska około 1300. Państwo-społeczeństwo-kułtura, red. Wojciech FAŁKOWSKI, Warszawa 2003, s. 185; Mieczysław
ROKOSZ, Dzwony i wieże Wawelu, Kraków 2006, s. 138-139.
24 Janusz FIRLET, Zbigniew PIANOWSKI, „Zespół architektoniczny katedry krakowskiej od 1000 do ok. 1300 roku",
[w:] Arcidiecezni muzeum na Olomouckem hrade / Prispevky z mezinarodni konference, Olomouc 20. - 22. listopad
2007, Olomouc 2010, s. 105.
25 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 12.
26 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół...., s. 50.
27 Ibid., s. 54.
28 Por. FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 232-33 i plan tamże; lepiej czytelny oryginał planu
w archiwum Autorów. FIRLET, PIANOWSKI, Dziennik badań..., s. 61-62.
Firlet i Pianowski przypisali próbę wzniesienia omawianego chóru (il. 3), dla którego
wzorem był zdaniem badaczy XHI-wieczny chór katedry poznańskiej19.
Całkowicie odmienną interpretację przedstawił Tomasz Węcławowicz. Badacz ów
przypisał inicjatywę budowy obejściowego chóru biskupowi Muskacie, sytuując początek
prac przed rokiem 1305, a więc w okresie panowania na ziemi krakowskiej króla czeskie-
go Wacława II. Próba budowy na Wawelu chóru nawiązującego do francuskiej architektu-
ry katedralnej miała być częścią ożywienia ruchu budowlanego, dającego się zauważyć
w Krakowie pod panowaniem Przemyślidy, a bezpośrednio właśnie Muskaty20. Forma
tego chóru miałaby wyrażać dążenia biskupa do przypieczętowania czeskiej władzy nad
Małopolską. Wzorem dla nowej katedry krakowskiej miałby być kościół cysterskiego
opactwa w Sedlcu, jako jedyny w ówczesnych Czechach wyposażony w chór z obejściem
i kaplicami promienistymi21 (il. 4). Chór ten miał zdaniem Węcławowicza wyrażać treści
królewskie, związane z władzą Wacława II, co autor wsparł odwołaniem do koncepcji
Hansa Sedlmayra22. Tezę tę przyjęła w całości Agnieszka Rożnowska-Sadraei, w krótkich
wzmiankach ostrożnie zareagowali na nią Andrzej Grzybkowski i Mieczysław Rokosz23,
a w końcu uznali ją sami odkrywcy24.
Wywód Węcławowicza budzi kilka zasadniczych wątpliwości. Przede wszystkim autor
już w roku 1999 napisał, że relikty omawianego fundamentu „zalegają pod niemal całym
północnym ramieniem obecnego ambitu"25, a w późniejszej książce dodał wzmiankę o „ko-
listych stopach fundamentowych" pod filary26. Na zamieszonym w tej ostatniej publikacji
rzucie rzeczywiście zostały zaznaczone stopy fundamentowe pod trzy filary oraz mur
wzdłużny sięgający prawie do dzisiejszego transeptu. Dało to asumpt do stwierdzenia, że
Muskata wyburzył prawie całą katedrę romańską27. Tymczasem publikacje i dokumentacja
archeologów pokazują tylko jeden filar, położony na wysokości załamania muru fundamen-
towego ambitu, i tylko ten jeden filar zamieszczono na rzucie podsumowującym wyniki
badań28. Natomiast zasięg północnego muru wzdłużnego obejścia nie jest znany, ale trudno
zakładać, biorąc pod uwagę bardzo niewielką szerokość ambitu, że miał on sięgać aż po
obecny transept. Do założenia fundamentów pod nowy chór wystarczyłoby więc chyba wy-
burzenie jej wschodniego chóru oraz najwyżej dwóch przęseł korpusu nawowego. Więk-
sza część starego kościoła mogła więc bez przeszkód funkcjonować.
19 FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 234.
20 WĘCŁAWOWICZ, „Bohemi Cracoviam...", s. 410-419; id., „Fazy budowy...", s. 5-18. id., Krakowski kościół...,
s. 47-49. Do tezy tej autor powrócił jeszcze dwa lata później w niewielkim artykule, który jednak nie zawierał żadnych
nowych wniosków; WĘCŁAWOWICZ, „The Bohemian King...", s. 177-184.
21 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół..., s. 59-63.
22 Ibid. Zob. Hans SELDMAYR, Die Entstehung der Kathedrałe. Beitrdge zu ihrer Entstehung and Bedeutung, Zurich
1950, s. 466-475.
23 Agnieszka ROŻNOWSKA-SADRAEI, Pater Patriae. The Cult of Saint Stanislaus and the Patronage of Polish
Kings 1200-1455, Kraków 2008, s. 132; Andrzej GRZYBKOWSKI, „Architektura polska około 1300 roku", [w:]
Polska około 1300. Państwo-społeczeństwo-kułtura, red. Wojciech FAŁKOWSKI, Warszawa 2003, s. 185; Mieczysław
ROKOSZ, Dzwony i wieże Wawelu, Kraków 2006, s. 138-139.
24 Janusz FIRLET, Zbigniew PIANOWSKI, „Zespół architektoniczny katedry krakowskiej od 1000 do ok. 1300 roku",
[w:] Arcidiecezni muzeum na Olomouckem hrade / Prispevky z mezinarodni konference, Olomouc 20. - 22. listopad
2007, Olomouc 2010, s. 105.
25 WĘCŁAWOWICZ, „Fazy budowy...", s. 12.
26 WĘCŁAWOWICZ, Krakowski kościół...., s. 50.
27 Ibid., s. 54.
28 Por. FIRLET, PIANOWSKI, „Przemiany architektury...", s. 232-33 i plan tamże; lepiej czytelny oryginał planu
w archiwum Autorów. FIRLET, PIANOWSKI, Dziennik badań..., s. 61-62.