DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Skibiński, Franciszek: Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane w Gdańsku w pierwszej ćwierci XVII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0248
242
Franciszek Skibiński
Krzyżanowski zauważył, że w istniejącej literaturze próżno szukać krytycznej analizy źró-
deł dotyczących tego aspektu działalności Abrahama van den Blocke, co powtórzyła ostat-
nio Monika Motylińska3. Jak dotąd nie dokonano weryfikacji rozproszonych informacji
na ten temat - w większości zaczerpniętych z przedwojennych publikacji - w oparciu
o nową kwerendę źródłową4. Niniejszy artykuł jest zatem próbą realizacji postulatu Lecha
Krzyżanowskiego sprzed niemal pięćdziesięciu lat.
Jego celem jest omówienie roli, jaką Abraham van den Blocke odegrał w pracach przy
czołowych gdańskich budowlach publicznych początku XVII w., profilu prowadzonego
przezeń warsztatu, a pośrednio - pozycji, jaką zajmował w gdańskim środowisku arty-
stycznym i architektonicznym tego czasu. Pozwoli on bardziej precyzyjnie określić oeuvre
gdańskiego mistrza i jego warsztatu, historię powstania ważnych budowli gdańskich „zło-
tego wieku", przede wszystkim Wielkiej Zbrojowni, Bramy Długoulicznej i Dworu Artu-
sa, a także organizację gdańskiego budownictwa publicznego początku XVII w. Jego
podstawę stanowią publikowane i niepublikowane źródła pisane dotyczące historii mia-
sta, zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku, szczególnie rachunki
kamlarii miejskiej oraz akta cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy.
Prócz realizacji publicznych, Abraham van den Blocke wykonywał również zlecenia
od osób prywatnych, jednak tylko jeden obiekt tego rodzaju, tzw. Złotą Kamienicę gdań-
skiego burmistrza Johanna Speymanna, można uznać za źródłowo potwierdzone dzieło
jego warsztatu. Wskazują na to słowa zatrudnionego przezeń rzeźbiarza Hansa Voigta,
pozostają studia Lecha Krzyżanowskiego, zob.: Lech KRZYŻANOWSKI, Gdańska monumentalna rzeźba kamien-
na lat 1517-1628, Warszawa 1966 [mps niepublikowanej rozprawy doktorskiej, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki
UAM], s. 107-130; id., „Gdańskie nagrobki Kosów i Bahrów", Biuletyn Historii Sztuki, 30:1968, nr 4, s. 445-462;
id., „Blocke (Block) Abraham van den", [w:] Słownik artystów polskich i w Polsce działających. Malarze-rzeźbia-
rze-graficy, 1, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 178-179. Zob. również m.in.: August BERTLING, „Der Maler
von Danzig", Danziger Zeitung, Beilage zu nr 15593, 13. Dezember 1885; Carl KNETSCH, „Die Kiinstlerfamilie
von dem Block in Danzig", Mitteilungen des Westpreufischen Geschichtsvereins, 2:1903, 2, s. 26-32; George CUNY,
„Block, Abraham von dem", [w:] AUgemeines Lexikon der bildenden Kunstler von der Antike bis zur Gegenwart,
Ulrich Thieme, Felix Becker, 4, Leipzig 1910, s. 121; Alfred MUTTRAY, „Der Hochaltar in der Sankt-Jochanniskir-
che zu Danzig", Zeitschrift des Westpreufischen Geschichtsvereins, 62:1922, s. 57-72; Zbigniew HORNUNG,
„Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII wieku", Teka Komisji Historii Sztuki, 1:1959, s. 103-132;
Jadwiga HABELA, „Block, Abraham van den", Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, 1, Gdańsk 1992,
s. 115-117; Renata SULEWSKA, „Motywy antyczne w twórczości Willema i Abrahama van den Blocków", [w:] Mit
Odysa w Gdańsku. Antykizacja w sztuce polskiej, red. Teresa GRZYBKOWSKA, Gdańsk 2000, s. 86-92; Jacek
TYLICKI, „Niderlandzkie korzenie rodziny van den Blocke", Biuletyn Historii Sztuki, 71:2009, nr 1-2, s. 191-200;
Michał WARDZYŃSKI, „Marmury i wapienie mozańskie, alabaster angielski oraz importy gdańskie w małej archi-
tekturze oraz plastyce sakralnej i sepulkralnej 1. poł. XVII w. w Warszawie", [w:] Kultura artystyczna Warszawy
XVII-XXIw, red. Zbigniew MICHALCZYK, Andrzej PIEŃKOS, Michał WARDZYŃSKI, Warszawa 2010, s. 45-
52; Franciszek SKIBIŃSKI, „Warsztat Willema van den Blocke w świetle akt gdańskiego cechu murarzy, kamienia-
rzy i rzeźbiarzy", Biuletyn Historii Sztuki, 72:2010, nr 1-2, s. 85-92; Jacek TYLICKI, „The Van den Blocke family in
Gdańsk and in Central Europe", [w:] The Low Countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export
Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTEN-
HEYM, Turnhout 2013, s. 143-157.
3 KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 46, przypis 12 do rozdz. VI; MOTYLIŃSKA, op. cit., s. 195, przypis 43.
4 Dla przykładu, stosunkowo liczne materiały źródłowe dotyczące przebudowy Dworu Artusa mającej miejsce
w drugim dziesięcioleciu XVII w. nie zostały uwzględnione przez żadnego z autorów monograficznego studium tego
obiektu, zob.: Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa GRZYBKOWSKA, Jolanta TAL-
BIERSKA, Warszawa 2004; gwoli sprawiedliwości należy jednak dodać, iż źródeł tych nie znał też Paul Simson, zob.:
Paul SIMSON, Der Artushofin Danzig und Seine Briiderschaften, die Banken, Danzig 1900 [1969], s. 151. Wyjątkiem
jest historia budowy Wielkiej Zbrojowni - źródła jej dotyczące zostały opublikowane in extenso i poddane gruntownej
analizie przez Arnolda Bartetzkiego, zob.: BARTETZKY, op. cit.
Franciszek Skibiński
Krzyżanowski zauważył, że w istniejącej literaturze próżno szukać krytycznej analizy źró-
deł dotyczących tego aspektu działalności Abrahama van den Blocke, co powtórzyła ostat-
nio Monika Motylińska3. Jak dotąd nie dokonano weryfikacji rozproszonych informacji
na ten temat - w większości zaczerpniętych z przedwojennych publikacji - w oparciu
o nową kwerendę źródłową4. Niniejszy artykuł jest zatem próbą realizacji postulatu Lecha
Krzyżanowskiego sprzed niemal pięćdziesięciu lat.
Jego celem jest omówienie roli, jaką Abraham van den Blocke odegrał w pracach przy
czołowych gdańskich budowlach publicznych początku XVII w., profilu prowadzonego
przezeń warsztatu, a pośrednio - pozycji, jaką zajmował w gdańskim środowisku arty-
stycznym i architektonicznym tego czasu. Pozwoli on bardziej precyzyjnie określić oeuvre
gdańskiego mistrza i jego warsztatu, historię powstania ważnych budowli gdańskich „zło-
tego wieku", przede wszystkim Wielkiej Zbrojowni, Bramy Długoulicznej i Dworu Artu-
sa, a także organizację gdańskiego budownictwa publicznego początku XVII w. Jego
podstawę stanowią publikowane i niepublikowane źródła pisane dotyczące historii mia-
sta, zachowane w zbiorach Archiwum Państwowego w Gdańsku, szczególnie rachunki
kamlarii miejskiej oraz akta cechu murarzy, kamieniarzy i rzeźbiarzy.
Prócz realizacji publicznych, Abraham van den Blocke wykonywał również zlecenia
od osób prywatnych, jednak tylko jeden obiekt tego rodzaju, tzw. Złotą Kamienicę gdań-
skiego burmistrza Johanna Speymanna, można uznać za źródłowo potwierdzone dzieło
jego warsztatu. Wskazują na to słowa zatrudnionego przezeń rzeźbiarza Hansa Voigta,
pozostają studia Lecha Krzyżanowskiego, zob.: Lech KRZYŻANOWSKI, Gdańska monumentalna rzeźba kamien-
na lat 1517-1628, Warszawa 1966 [mps niepublikowanej rozprawy doktorskiej, Biblioteka Instytutu Historii Sztuki
UAM], s. 107-130; id., „Gdańskie nagrobki Kosów i Bahrów", Biuletyn Historii Sztuki, 30:1968, nr 4, s. 445-462;
id., „Blocke (Block) Abraham van den", [w:] Słownik artystów polskich i w Polsce działających. Malarze-rzeźbia-
rze-graficy, 1, Wrocław-Warszawa-Kraków 1971, s. 178-179. Zob. również m.in.: August BERTLING, „Der Maler
von Danzig", Danziger Zeitung, Beilage zu nr 15593, 13. Dezember 1885; Carl KNETSCH, „Die Kiinstlerfamilie
von dem Block in Danzig", Mitteilungen des Westpreufischen Geschichtsvereins, 2:1903, 2, s. 26-32; George CUNY,
„Block, Abraham von dem", [w:] AUgemeines Lexikon der bildenden Kunstler von der Antike bis zur Gegenwart,
Ulrich Thieme, Felix Becker, 4, Leipzig 1910, s. 121; Alfred MUTTRAY, „Der Hochaltar in der Sankt-Jochanniskir-
che zu Danzig", Zeitschrift des Westpreufischen Geschichtsvereins, 62:1922, s. 57-72; Zbigniew HORNUNG,
„Gdańska szkoła rzeźbiarska na przełomie XVI i XVII wieku", Teka Komisji Historii Sztuki, 1:1959, s. 103-132;
Jadwiga HABELA, „Block, Abraham van den", Słownik Biograficzny Pomorza Nadwiślańskiego, 1, Gdańsk 1992,
s. 115-117; Renata SULEWSKA, „Motywy antyczne w twórczości Willema i Abrahama van den Blocków", [w:] Mit
Odysa w Gdańsku. Antykizacja w sztuce polskiej, red. Teresa GRZYBKOWSKA, Gdańsk 2000, s. 86-92; Jacek
TYLICKI, „Niderlandzkie korzenie rodziny van den Blocke", Biuletyn Historii Sztuki, 71:2009, nr 1-2, s. 191-200;
Michał WARDZYŃSKI, „Marmury i wapienie mozańskie, alabaster angielski oraz importy gdańskie w małej archi-
tekturze oraz plastyce sakralnej i sepulkralnej 1. poł. XVII w. w Warszawie", [w:] Kultura artystyczna Warszawy
XVII-XXIw, red. Zbigniew MICHALCZYK, Andrzej PIEŃKOS, Michał WARDZYŃSKI, Warszawa 2010, s. 45-
52; Franciszek SKIBIŃSKI, „Warsztat Willema van den Blocke w świetle akt gdańskiego cechu murarzy, kamienia-
rzy i rzeźbiarzy", Biuletyn Historii Sztuki, 72:2010, nr 1-2, s. 85-92; Jacek TYLICKI, „The Van den Blocke family in
Gdańsk and in Central Europe", [w:] The Low Countries at the Crossroads. Netherlandish Architecture as an Export
Product in Early Modern Europe (1480-1680), (Architectura Moderna 8), red. Krista DE JONGE, Konrad OTTEN-
HEYM, Turnhout 2013, s. 143-157.
3 KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 46, przypis 12 do rozdz. VI; MOTYLIŃSKA, op. cit., s. 195, przypis 43.
4 Dla przykładu, stosunkowo liczne materiały źródłowe dotyczące przebudowy Dworu Artusa mającej miejsce
w drugim dziesięcioleciu XVII w. nie zostały uwzględnione przez żadnego z autorów monograficznego studium tego
obiektu, zob.: Dwór Artusa w Gdańsku. Sztuka i sztuka konserwacji, red. Teresa GRZYBKOWSKA, Jolanta TAL-
BIERSKA, Warszawa 2004; gwoli sprawiedliwości należy jednak dodać, iż źródeł tych nie znał też Paul Simson, zob.:
Paul SIMSON, Der Artushofin Danzig und Seine Briiderschaften, die Banken, Danzig 1900 [1969], s. 151. Wyjątkiem
jest historia budowy Wielkiej Zbrojowni - źródła jej dotyczące zostały opublikowane in extenso i poddane gruntownej
analizie przez Arnolda Bartetzkiego, zob.: BARTETZKY, op. cit.