DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Skibiński, Franciszek: Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane w Gdańsku w pierwszej ćwierci XVII wieku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0249
Warsztat Abrahama van den Blocke i publiczne przedsięwzięcia budowlane
243
zawarte w suplice skierowanej do władz miasta5. Kwestia zaangażowania mistrza Abra-
hama w roboty przy budynkach prywatnych zostanie tu jednak pominięta, bowiem celem
artykułu jest określenie jego roli w pracach architektonicznych, a także charakteru prowa-
dzonego przezeń warsztatu w oparciu o przekazy źródłowe, które w tym wypadku są bardzo
nieliczne. Dopiero na podstawie wniosków płynących z analizy lepiej udokumentowa-
nych prac przy budowlach publicznych możliwe będzie podjęcie dalszej dyskusji na temat
innych, przypisywanych mu realizacji.
Bogata i zróżnicowana działalność zawodowa Abrahama van den Blocke bez wątpie-
nia sytuuje go wśród czołowych twórców czynnych ówcześnie zarówno w Rzeczpospoli-
tej, jak też na obszarze nadbałtyckim. Jak dotąd nie została jednak poddana wyczerpującej
i krytycznej analizie, stąd oeuvre jego warsztatu może zostać przedstawione jedynie
w zarysie, w oparciu o znane już, archiwalnie potwierdzone dzieła. Należy do nich szereg
monumentalnych obiektów rzeźby i małej architektury, przede wszystkim ołtarz główny
w kościele św. Jana w Gdańsku, pomnik nagrobny Simona Bahra i jego małżonki w ko-
ściele Mariackim tamże, wzniesiony przez zięcia zmarłego, burmistrza Johanna Spey-
manna, a może też drugiego zięcia, Eggerta von Kempen, a także nagrobki dostojników
Rzeczpospolitej, arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Firleja i biskupa chełmskiego
Jana Zamoyskiego6. Prócz tego przypisuje się mu szereg dzieł wykonanych zarówno dla
zleceniodawców gdańskich, jak i pochodzących z głębi Rzeczpospolitej, wśród których
do najistotniejszych należy epitafium Bartholomausa Schachmanna w kościele Mariac-
kim w Gdańsku, pomnik Oleśnickich w dawnym opactwie benedyktynów na Świętym
Krzyżu oraz ołtarz główny w kościele jezuitów w Warszawie, zniszczony w 1944 r.7 Czo-
łową rolę w tych dziełach odgrywała zwykle struktura architektoniczna, której podporząd-
kowana była rzeźba figuralna oraz dekoracja ornamentalna.
Prócz indywidualnych dzieł rzeźby i małej architektury Abraham van den Blocke wy-
konywał również dekorację architektoniczną. Na przestrzeni dwóch pierwszych dziesię-
cioleci XVII w. brał udział w najważniejszych przedsięwzięciach z zakresu architektury
podejmowanych w Gdańsku, przede wszystkim budowie Wielkiej Zbrojowni i Bramy
Długoulicznej oraz przebudowie Dworu Artusa. Najwcześniejsze informacje na ten temat
pochodzą z 1605 r., a więc stosunkowo wczesnego okresu jego samodzielnej kariery za-
wodowej, rozpoczętej w 1597 r., kiedy otrzymał status mistrza gdańskiego cechu murarzy,
kamieniarzy i rzeźbiarzy. Abraham van den Blocke miał już wtedy pewne doświadczenie
w prowadzeniu prac kamieniarskich i rzeźbiarskich na większą skalę, od kilku lat praco-
wał bowiem przy monumentalnym ołtarzu dla luterańskiego kościoła św. Jana8 (il. 1).
5 KNETSCH, op. cit., s. 27, przyp. 2; CUNY, Danzigs..., s. 83; Paul SIMSON, Geschichte der Stadt Danzig, 2, Fon
1517 bis 1626, Danzig 1918, s. 559-560; KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 110 oraz przypis 9, s. 45. Ostatnio na
temat Złotej Kamienicy, zwłaszcza programu ikonograficznego jej fasady, pisali Jacek BIELAK, „Ikonografia Złotej
Kamienicy na nowo odczytana. O związkach polityki, kultury i sztuki w Gdańsku początku XVII wieku", [w:] Miesz-
czaństwo gdańskie, red. Stanisław SALMONOWICZ, Gdańsk 1997, s. 377-392 oraz KALECIŃSKI, op. cit., s. 237-
253. Na podstawie analogii formalnych Georg Cuny i Lech Krzyżanowski przypisali Abrahamowi autorstwo szeregu
innych kamienic gdańskich powstałych w 1. ćw. XVII w., zob.: CUNY, Danzigs..., s. 82; KRZYŻANOWSKI, Gdań-
ska..., s. 125-128; za nimi m.in. Katalog Zabytków Sztuki, Miasto Gdańsk, 1, Główne Miasto, oprac. Barbara ROLL,
Iwona STRZELECKA, Warszawa 2006, s. 184-185, 365, 386.
6 Odpowiednie źródła publikowane w: MUTTRAY, op. cit.; KRZYŻANOWSKI, „Gdańskie nagrobki..."; HORNUNG,
op. cit., s. 117-120 oraz Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register" von Eberhard Bótti-
cher (1616). Transkription und Auswertung, (Veroffentlichungen aus den Archiven Preussischer Kulturbesitz, 67),
hrsg. Christofer HERRMANN, Edmund KIZIK, Koln-Weimar-Wien 2013, s. 668-669.
7 Odnośnie do tego ostatniego zob.: WARDZYŃSKI, op. cit.
8 MUTTRAY, op. cit.
243
zawarte w suplice skierowanej do władz miasta5. Kwestia zaangażowania mistrza Abra-
hama w roboty przy budynkach prywatnych zostanie tu jednak pominięta, bowiem celem
artykułu jest określenie jego roli w pracach architektonicznych, a także charakteru prowa-
dzonego przezeń warsztatu w oparciu o przekazy źródłowe, które w tym wypadku są bardzo
nieliczne. Dopiero na podstawie wniosków płynących z analizy lepiej udokumentowa-
nych prac przy budowlach publicznych możliwe będzie podjęcie dalszej dyskusji na temat
innych, przypisywanych mu realizacji.
Bogata i zróżnicowana działalność zawodowa Abrahama van den Blocke bez wątpie-
nia sytuuje go wśród czołowych twórców czynnych ówcześnie zarówno w Rzeczpospoli-
tej, jak też na obszarze nadbałtyckim. Jak dotąd nie została jednak poddana wyczerpującej
i krytycznej analizie, stąd oeuvre jego warsztatu może zostać przedstawione jedynie
w zarysie, w oparciu o znane już, archiwalnie potwierdzone dzieła. Należy do nich szereg
monumentalnych obiektów rzeźby i małej architektury, przede wszystkim ołtarz główny
w kościele św. Jana w Gdańsku, pomnik nagrobny Simona Bahra i jego małżonki w ko-
ściele Mariackim tamże, wzniesiony przez zięcia zmarłego, burmistrza Johanna Spey-
manna, a może też drugiego zięcia, Eggerta von Kempen, a także nagrobki dostojników
Rzeczpospolitej, arcybiskupa gnieźnieńskiego Henryka Firleja i biskupa chełmskiego
Jana Zamoyskiego6. Prócz tego przypisuje się mu szereg dzieł wykonanych zarówno dla
zleceniodawców gdańskich, jak i pochodzących z głębi Rzeczpospolitej, wśród których
do najistotniejszych należy epitafium Bartholomausa Schachmanna w kościele Mariac-
kim w Gdańsku, pomnik Oleśnickich w dawnym opactwie benedyktynów na Świętym
Krzyżu oraz ołtarz główny w kościele jezuitów w Warszawie, zniszczony w 1944 r.7 Czo-
łową rolę w tych dziełach odgrywała zwykle struktura architektoniczna, której podporząd-
kowana była rzeźba figuralna oraz dekoracja ornamentalna.
Prócz indywidualnych dzieł rzeźby i małej architektury Abraham van den Blocke wy-
konywał również dekorację architektoniczną. Na przestrzeni dwóch pierwszych dziesię-
cioleci XVII w. brał udział w najważniejszych przedsięwzięciach z zakresu architektury
podejmowanych w Gdańsku, przede wszystkim budowie Wielkiej Zbrojowni i Bramy
Długoulicznej oraz przebudowie Dworu Artusa. Najwcześniejsze informacje na ten temat
pochodzą z 1605 r., a więc stosunkowo wczesnego okresu jego samodzielnej kariery za-
wodowej, rozpoczętej w 1597 r., kiedy otrzymał status mistrza gdańskiego cechu murarzy,
kamieniarzy i rzeźbiarzy. Abraham van den Blocke miał już wtedy pewne doświadczenie
w prowadzeniu prac kamieniarskich i rzeźbiarskich na większą skalę, od kilku lat praco-
wał bowiem przy monumentalnym ołtarzu dla luterańskiego kościoła św. Jana8 (il. 1).
5 KNETSCH, op. cit., s. 27, przyp. 2; CUNY, Danzigs..., s. 83; Paul SIMSON, Geschichte der Stadt Danzig, 2, Fon
1517 bis 1626, Danzig 1918, s. 559-560; KRZYŻANOWSKI, Gdańska..., s. 110 oraz przypis 9, s. 45. Ostatnio na
temat Złotej Kamienicy, zwłaszcza programu ikonograficznego jej fasady, pisali Jacek BIELAK, „Ikonografia Złotej
Kamienicy na nowo odczytana. O związkach polityki, kultury i sztuki w Gdańsku początku XVII wieku", [w:] Miesz-
czaństwo gdańskie, red. Stanisław SALMONOWICZ, Gdańsk 1997, s. 377-392 oraz KALECIŃSKI, op. cit., s. 237-
253. Na podstawie analogii formalnych Georg Cuny i Lech Krzyżanowski przypisali Abrahamowi autorstwo szeregu
innych kamienic gdańskich powstałych w 1. ćw. XVII w., zob.: CUNY, Danzigs..., s. 82; KRZYŻANOWSKI, Gdań-
ska..., s. 125-128; za nimi m.in. Katalog Zabytków Sztuki, Miasto Gdańsk, 1, Główne Miasto, oprac. Barbara ROLL,
Iwona STRZELECKA, Warszawa 2006, s. 184-185, 365, 386.
6 Odpowiednie źródła publikowane w: MUTTRAY, op. cit.; KRZYŻANOWSKI, „Gdańskie nagrobki..."; HORNUNG,
op. cit., s. 117-120 oraz Chronik der Marienkirche in Danzig. Das „Historische Kirchen Register" von Eberhard Bótti-
cher (1616). Transkription und Auswertung, (Veroffentlichungen aus den Archiven Preussischer Kulturbesitz, 67),
hrsg. Christofer HERRMANN, Edmund KIZIK, Koln-Weimar-Wien 2013, s. 668-669.
7 Odnośnie do tego ostatniego zob.: WARDZYŃSKI, op. cit.
8 MUTTRAY, op. cit.