DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Artykuły
DOI article:Przywoźna-Leśniak, Katarzyna: Pałac Michała Serwacego Wi¬śniowieckiego w Czajczyńcach (Teklampolu) w ¬świetle nieznanego inwentarza z 1748 roku
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0273
267
KATARZYNA PRZYWOŹNA-LEŚNIAK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Pałac Michała Serwacego Wiśniowieckiego
w Czajczyńcach (Teklampolu)
w świetle nieznanego inwentarza z 1748 roku
Książę Michał Serwacy Wiśniowiecki (1680-1744), wojewoda wileński i wielki
hetman litewski, wystawił - według słów księdza Pawła Giżyckiego - „w do-
brach swoich 45 pałaców swoiey inwencyi"1. Jednym z nich był pałacyk w poło-
żonych kilkanaście kilometrów od Wiśniowca Czajczyńcach, nazywanych też - na cześć
trzeciej żony księcia, Tekli Róży z Radziwiłłów - Teklampolem.
Pałacyk teklampolski (jeden z niewielu obiektów rezydencjonalnych fundowanych
przez Michała Serwacego, który przetrwał do początków XX w.) niestety zniszczono
w czasie I wojny światowej, a znane dotychczas dotyczące go przekazy źródłowe pocho-
dzą głównie z XIX w.2 Na ich podstawie Roman Aftanazy jako pierwszy scharakteryzo-
wał architekturę budowli i określił czas jej powstania na ok. 1740 r.3 Andrzej Betlej
przypisał projekt budynku (zrealizowanego być może ok. 1735 r.) związanemu z Wiśnio-
wieckimi architektowi jezuicie Pawłowi Giżyckiemu4, z kolei Jerzy Kowalczyk stwier-
dził, że pałac nie został wzniesiony w okresie małżeństwa Michała Serwacego
Wiśniowieckiego i Tekli Róży z Radziwiłłów, lecz dopiero po śmierci księcia - w latach
1745-1747, a jego twórcą był prawdopodobnie Paweł Antoni Fontana5.
Informacje zawarte w odnalezionym przeze mnie Inwentarzu z 1748 r. - spisanym
w związku z ostatecznym podziałem majątku po Wiśniowieckim, a więc przed objęciem
1 Paweł GIŻYCKI, Relacya Apperancyi y samego Aktu Pogrzebowego ostatniego z domu S.P. J.O. Xiążęcia JMci
Wiśniowieckiego Michała Serwacego Korybutha..., Poczajów 1745, s. 2 D.
2 Są to przede wszystkim dwa rysunki Napoleona Ordy z lat 1862-1876, ukazujące pałac od strony dziedzińca i od
strony ogrodu (Muzeum Narodowe w Krakowie), a także krótkie opisy w dwóch publikacjach o charakterze krajoznaw-
czo-historycznym (Aleksander PRZEZDZIECKI, Podole, Wołyń, Ukraina: obrazy miejsc i czasów, t. I, Wilno 1841,
s. 66-67; Tadeusz STECKI, „Listy z wycieczek po Wołyniu", Tygodnik Ilustrowany, 1863, t. VII, nr 174, s. 34), a także
datowany na koniec XVIII w. plan opisany jako „Druga kondygnacya w Czayczyncach" (Muzeum Narodowe w Warsza-
wie; opublikowany [w:] Jerzy KOWALCZYK, „Rezydencje późnobarokowe na Wołyniu", Zamojsko- Wołyńskie Zeszy-
ty Muzealne, 2004, t. II, s. 80, il. 38).
3 Roman AFTANAZY, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław,
Warszawa, Kraków 1994, s. 78-80.
4 Andrzej BETLEJ, Paweł Giżycki architekt polski XVIII wieku, Kraków 2003, s. 37, 141-142.
5 KOWALCZYK, „Rezydencje...", s. 71 i 80. Autorstwo Pawła Fontany sugerował też ze względu na podobieństwo
pałacu czajczynieckiego z pałacem Józefa Łopuskiego w Serebryszczach Tadeusz S. JAROSZEWSKI, „Roman Aftana-
zy „Materiały do dziejów rezydencji. Część II: Ziemie Ruskie Korony", Warszawa 1988", Biuletyn Historii Sztuki,
1991, R. 53, 1991, nr 1-2, s. 158-164.
KATARZYNA PRZYWOŹNA-LEŚNIAK
Warszawa, Instytut Sztuki PAN
Pałac Michała Serwacego Wiśniowieckiego
w Czajczyńcach (Teklampolu)
w świetle nieznanego inwentarza z 1748 roku
Książę Michał Serwacy Wiśniowiecki (1680-1744), wojewoda wileński i wielki
hetman litewski, wystawił - według słów księdza Pawła Giżyckiego - „w do-
brach swoich 45 pałaców swoiey inwencyi"1. Jednym z nich był pałacyk w poło-
żonych kilkanaście kilometrów od Wiśniowca Czajczyńcach, nazywanych też - na cześć
trzeciej żony księcia, Tekli Róży z Radziwiłłów - Teklampolem.
Pałacyk teklampolski (jeden z niewielu obiektów rezydencjonalnych fundowanych
przez Michała Serwacego, który przetrwał do początków XX w.) niestety zniszczono
w czasie I wojny światowej, a znane dotychczas dotyczące go przekazy źródłowe pocho-
dzą głównie z XIX w.2 Na ich podstawie Roman Aftanazy jako pierwszy scharakteryzo-
wał architekturę budowli i określił czas jej powstania na ok. 1740 r.3 Andrzej Betlej
przypisał projekt budynku (zrealizowanego być może ok. 1735 r.) związanemu z Wiśnio-
wieckimi architektowi jezuicie Pawłowi Giżyckiemu4, z kolei Jerzy Kowalczyk stwier-
dził, że pałac nie został wzniesiony w okresie małżeństwa Michała Serwacego
Wiśniowieckiego i Tekli Róży z Radziwiłłów, lecz dopiero po śmierci księcia - w latach
1745-1747, a jego twórcą był prawdopodobnie Paweł Antoni Fontana5.
Informacje zawarte w odnalezionym przeze mnie Inwentarzu z 1748 r. - spisanym
w związku z ostatecznym podziałem majątku po Wiśniowieckim, a więc przed objęciem
1 Paweł GIŻYCKI, Relacya Apperancyi y samego Aktu Pogrzebowego ostatniego z domu S.P. J.O. Xiążęcia JMci
Wiśniowieckiego Michała Serwacego Korybutha..., Poczajów 1745, s. 2 D.
2 Są to przede wszystkim dwa rysunki Napoleona Ordy z lat 1862-1876, ukazujące pałac od strony dziedzińca i od
strony ogrodu (Muzeum Narodowe w Krakowie), a także krótkie opisy w dwóch publikacjach o charakterze krajoznaw-
czo-historycznym (Aleksander PRZEZDZIECKI, Podole, Wołyń, Ukraina: obrazy miejsc i czasów, t. I, Wilno 1841,
s. 66-67; Tadeusz STECKI, „Listy z wycieczek po Wołyniu", Tygodnik Ilustrowany, 1863, t. VII, nr 174, s. 34), a także
datowany na koniec XVIII w. plan opisany jako „Druga kondygnacya w Czayczyncach" (Muzeum Narodowe w Warsza-
wie; opublikowany [w:] Jerzy KOWALCZYK, „Rezydencje późnobarokowe na Wołyniu", Zamojsko- Wołyńskie Zeszy-
ty Muzealne, 2004, t. II, s. 80, il. 38).
3 Roman AFTANAZY, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, t. 5: Województwo wołyńskie, Wrocław,
Warszawa, Kraków 1994, s. 78-80.
4 Andrzej BETLEJ, Paweł Giżycki architekt polski XVIII wieku, Kraków 2003, s. 37, 141-142.
5 KOWALCZYK, „Rezydencje...", s. 71 i 80. Autorstwo Pawła Fontany sugerował też ze względu na podobieństwo
pałacu czajczynieckiego z pałacem Józefa Łopuskiego w Serebryszczach Tadeusz S. JAROSZEWSKI, „Roman Aftana-
zy „Materiały do dziejów rezydencji. Część II: Ziemie Ruskie Korony", Warszawa 1988", Biuletyn Historii Sztuki,
1991, R. 53, 1991, nr 1-2, s. 158-164.