DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Jankowski, Aleksander: Nowe perspektywy badań zabytkowej architektury drewnianej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0322
316
Aleksander Jankowski
7. Zdwojona, zrębowo-szkieletowa
konstrukcja ścian; korpus nawowy
kościoła w Gąsawie,
widok od pn.-zach., stan z 1999 r.
Fot. Aleksander Jankowski
świątynie „zimowe", nazywane ciepłymi (wznoszone w sąsiedztwie „letnich")5, albo też
fenomen kościoła masztowego typu Borgund6, którego ustrój konstrukcyjny co najmniej
od XII w. nie wykazywał już żadnych relacji z aktualnymi tendencjami w architekturze
drewnianej i jej procesami rozwojowymi7.
Pogłębiona analiza dziejów europejskiego budownictwa drewnianego ujawnia trwałe
w praktyce ciesielskiej dążenia do autonomizowania konstrukcji nośnej dachu i struktury
ścian osłonowych organizujących przestrzeń funkcjonalną wnętrz. Koncepcje takie poja-
wiły się niezależnie od siebie na odległych obszarach Europy, w kilku nurtach budownic-
twa drewnianego i na różnych etapach jego rozwoju. Rezultatem były wspomniane
rozwiązania typu cruck, gulf, czy - znane z naszego obszaru kulturowego - konstrukcje
przysłupowe.
Europejska literatura na temat drewnianej architektury sakralnej w zasadzie nie zauwa-
ża skłonności do uniezależniania konstrukcji nośnej dachu od struktury ścian osłonowych.
Wyjątkiem są rozważania o genezie systemu konstrukcyjnego kościołów stav. Nie poja-
wiło się też zagadnienie zdwojonej konstrukcji ścian, łączącej w strukturze (grubości)
ściany konstrukcję osłonową wnętrza i system słupowy (szkieletowy) dźwigający dach.
połączyć bierwiona (stąd nazwa „węzła skrzyniowego"). Widziane tylko we wnętrzu lub od strony elewacji, rzeczywi-
ście robią wrażenie wydatnych, zrębowych szkarp.
5 Vera MAYER, Holzkirchen. Neuentdeckte Baukultur in Bbhmen, Mdhren, Schlesien und der Slowakei, Wien-Munchen
1986, s. 39, 81 (przyp. 85).
6 W kościołach masztowych „typu Burgund" (określenie Hakona Christie), centrum założenia wyznacza system usta-
wionych w czworobok słupów (masztów) - charakterystycznie usztywnionych ciesielsko w górnych partiach - wydzie-
lających rodzaj bardzo wysokiej nawy, krytej wyniesionym dachem dwuspadowym. Środkową część masztową otaczają
partie niższe, o słupowej konstrukcji ścian obwodowych (w typie Stabwandbauten\ będące odpowiednikiem naw bocz-
nych (lub obejścia) w systemie bazylikowym; por. Hakon CHRISTIE, „Die Konstruktion der norwegischen Stabkir-
chen", [w:] AHRENS, Friihe Holzkirchen ..., s. 371, 374-378. Gunnar Bugge „typ Bourgund" kościoła stave określa
jako „typ B"; por. Gunnar BUGGE, Stave Churches in Norway, b.m.w., (wyd. Dreyer) 1983, S. 15.
7 AHRENS, Friihe Holzkirchen..., s. 141.
Aleksander Jankowski
7. Zdwojona, zrębowo-szkieletowa
konstrukcja ścian; korpus nawowy
kościoła w Gąsawie,
widok od pn.-zach., stan z 1999 r.
Fot. Aleksander Jankowski
świątynie „zimowe", nazywane ciepłymi (wznoszone w sąsiedztwie „letnich")5, albo też
fenomen kościoła masztowego typu Borgund6, którego ustrój konstrukcyjny co najmniej
od XII w. nie wykazywał już żadnych relacji z aktualnymi tendencjami w architekturze
drewnianej i jej procesami rozwojowymi7.
Pogłębiona analiza dziejów europejskiego budownictwa drewnianego ujawnia trwałe
w praktyce ciesielskiej dążenia do autonomizowania konstrukcji nośnej dachu i struktury
ścian osłonowych organizujących przestrzeń funkcjonalną wnętrz. Koncepcje takie poja-
wiły się niezależnie od siebie na odległych obszarach Europy, w kilku nurtach budownic-
twa drewnianego i na różnych etapach jego rozwoju. Rezultatem były wspomniane
rozwiązania typu cruck, gulf, czy - znane z naszego obszaru kulturowego - konstrukcje
przysłupowe.
Europejska literatura na temat drewnianej architektury sakralnej w zasadzie nie zauwa-
ża skłonności do uniezależniania konstrukcji nośnej dachu od struktury ścian osłonowych.
Wyjątkiem są rozważania o genezie systemu konstrukcyjnego kościołów stav. Nie poja-
wiło się też zagadnienie zdwojonej konstrukcji ścian, łączącej w strukturze (grubości)
ściany konstrukcję osłonową wnętrza i system słupowy (szkieletowy) dźwigający dach.
połączyć bierwiona (stąd nazwa „węzła skrzyniowego"). Widziane tylko we wnętrzu lub od strony elewacji, rzeczywi-
ście robią wrażenie wydatnych, zrębowych szkarp.
5 Vera MAYER, Holzkirchen. Neuentdeckte Baukultur in Bbhmen, Mdhren, Schlesien und der Slowakei, Wien-Munchen
1986, s. 39, 81 (przyp. 85).
6 W kościołach masztowych „typu Burgund" (określenie Hakona Christie), centrum założenia wyznacza system usta-
wionych w czworobok słupów (masztów) - charakterystycznie usztywnionych ciesielsko w górnych partiach - wydzie-
lających rodzaj bardzo wysokiej nawy, krytej wyniesionym dachem dwuspadowym. Środkową część masztową otaczają
partie niższe, o słupowej konstrukcji ścian obwodowych (w typie Stabwandbauten\ będące odpowiednikiem naw bocz-
nych (lub obejścia) w systemie bazylikowym; por. Hakon CHRISTIE, „Die Konstruktion der norwegischen Stabkir-
chen", [w:] AHRENS, Friihe Holzkirchen ..., s. 371, 374-378. Gunnar Bugge „typ Bourgund" kościoła stave określa
jako „typ B"; por. Gunnar BUGGE, Stave Churches in Norway, b.m.w., (wyd. Dreyer) 1983, S. 15.
7 AHRENS, Friihe Holzkirchen..., s. 141.