DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Jankowski, Aleksander: Nowe perspektywy badań zabytkowej architektury drewnianej
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0340
334
Aleksander Jankowski
9. Obórki, kościół o wtórnie zdwojonej konstrukcji, pd. ściana prezbiterium.
Fot. Aleksander Jankowski
lignea duplicibus parietibus firmata". Protokoły lustracji kościelnych wyraźnie wskazu-
ją, że wizytatorzy zalecali odwiązywanie szkieletów wokół zrębów jako sprawdzoną me-
todę „ratunkową". Gdy stwierdzili zachwianie stabilności budowli kościelnej, pisali
w uwagach pokontrolnych: „opaski wielce potrzebne by ściany, które są wyprężone, wy-
prostowane być mogły"45 bądź zalecali, żeby „uczynić opaskę wokoło aby ruina kościoła
nie nastąpiła"46. Zastanawiać może, że praktyka odciążania starych ścian zrębu przez sys-
tem szkieletowy (podstawiony pod belki wiązarowe) jest niemal nieuchwytna poza Wiel-
kopolską. Dwie rozpoznane realizacje: w śląskich Obórkach (il. 9) i małopolskiej
Niewodnej, pozostają skromną namiastką kompleksowych rozwiązań wielkopolskich47.
Ujawnienie w naszym krajobrazie kulturowym świątyń drewnianych o zdwojonej kon-
strukcji ścian pozwala lepiej zrozumieć znaczenie niektórych źródłowych terminów od-
noszących się do ciesielskich struktur architektonicznych. „Opaska" - lub opisowa
formuła „opaska w wiązanie" - odnosi się bez wątpienia do konstrukcji szkieletowej opa-
sującej zrąb, której łacińskim odpowiednikiem jest cinctus oraz circumduco. Szkielet
44 Visitatio Generalias Diecesis Posnaniensis a Timotheo Gorzeński Episcopo Posnaniensi Peracta 1810-1818, AAP,
sygn. AV42 (1810-1818), k. 271.
45 Visitatio ecclesiarum in decanatu Slubcensi 1779-1781, Archiwum Dziecezjalne we Włocławku (dalej: ADW), sygn.
ACons. E13 (1779-1781), k. 157.
46 Visitatio ecclesiarum in decanatu Slubcensi..., ADW, sygn. ACons. E13 (1779-1781), k. 42.
47 Szkielet w Obórkach Śląskich odwiązano tylko przy południowej ścianie prezbiterium; w Niewodnej system przyścien-
nych słupów wprowadzono do wnętrza. Kościół w Niewodnej, wzniesiony w r. 1672, rozebrano w latach 20. XX w.
Ikonograficzne materiały archiwalne w zbiorach Instytutu Sztuki PAN w Warszawie; por. JANKOWSKI, Kościoły
drewniane o zdwojonej ..., s. 149.
Aleksander Jankowski
9. Obórki, kościół o wtórnie zdwojonej konstrukcji, pd. ściana prezbiterium.
Fot. Aleksander Jankowski
lignea duplicibus parietibus firmata". Protokoły lustracji kościelnych wyraźnie wskazu-
ją, że wizytatorzy zalecali odwiązywanie szkieletów wokół zrębów jako sprawdzoną me-
todę „ratunkową". Gdy stwierdzili zachwianie stabilności budowli kościelnej, pisali
w uwagach pokontrolnych: „opaski wielce potrzebne by ściany, które są wyprężone, wy-
prostowane być mogły"45 bądź zalecali, żeby „uczynić opaskę wokoło aby ruina kościoła
nie nastąpiła"46. Zastanawiać może, że praktyka odciążania starych ścian zrębu przez sys-
tem szkieletowy (podstawiony pod belki wiązarowe) jest niemal nieuchwytna poza Wiel-
kopolską. Dwie rozpoznane realizacje: w śląskich Obórkach (il. 9) i małopolskiej
Niewodnej, pozostają skromną namiastką kompleksowych rozwiązań wielkopolskich47.
Ujawnienie w naszym krajobrazie kulturowym świątyń drewnianych o zdwojonej kon-
strukcji ścian pozwala lepiej zrozumieć znaczenie niektórych źródłowych terminów od-
noszących się do ciesielskich struktur architektonicznych. „Opaska" - lub opisowa
formuła „opaska w wiązanie" - odnosi się bez wątpienia do konstrukcji szkieletowej opa-
sującej zrąb, której łacińskim odpowiednikiem jest cinctus oraz circumduco. Szkielet
44 Visitatio Generalias Diecesis Posnaniensis a Timotheo Gorzeński Episcopo Posnaniensi Peracta 1810-1818, AAP,
sygn. AV42 (1810-1818), k. 271.
45 Visitatio ecclesiarum in decanatu Slubcensi 1779-1781, Archiwum Dziecezjalne we Włocławku (dalej: ADW), sygn.
ACons. E13 (1779-1781), k. 157.
46 Visitatio ecclesiarum in decanatu Slubcensi..., ADW, sygn. ACons. E13 (1779-1781), k. 42.
47 Szkielet w Obórkach Śląskich odwiązano tylko przy południowej ścianie prezbiterium; w Niewodnej system przyścien-
nych słupów wprowadzono do wnętrza. Kościół w Niewodnej, wzniesiony w r. 1672, rozebrano w latach 20. XX w.
Ikonograficzne materiały archiwalne w zbiorach Instytutu Sztuki PAN w Warszawie; por. JANKOWSKI, Kościoły
drewniane o zdwojonej ..., s. 149.