DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: Baltazar Fontana - architekt
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0380
370
Mariusz Karpowicz
kopuły architekt i kościoła [podkreślenie autora], co do (zwracając się do) dzieł stiuku
wszędzie ręką własną cyzelator i autor". A więc podstawowy tekst z epoki nazywa go ni
mniej, ni więcej, tylko architektem kościoła św. Anny.
Sprawę w kapitalny sposób potwierdza jeszcze notatka samego ks. Piskorskiego
w księdze rachunkowej. Otóż gdy stanęły już mury w stanie surowym, jeszcze przed roz-
poczęciem kolejnego sezonu, w dniach 17 i 30 kwietnia zapisuje ksiądz Sebastian wydat-
ki „na pocztę do stiukatora" do Ołomuńca, oraz sprowadzenie trzech tek z rysunkami,
zapewne szczegółowymi projektami wystroju27.
Wreszcie powtórzmy pokrótce, jakie były powody, które skłoniły nas do przypisania
Baltazarowi hełmów u św. Anny i wawelskiego (il. 3, 4, 5). Po pierwsze - każdy, kto umie
patrzeć, musi zauważyć, że oba te hełmy reprezentują autorską tożsamość - projektant
musi być ten sam. Po drugie - upieranie się przy dacie 1772 modelu hełmu św. Anny
i autorstwie neoklasycysty Sierakowskiego28 to ślepota na sztukę. Tego rodzaju formy nie
są możliwe w końcu wieku XVIII, a na dodatek ów model ma wyraźnie ornament kampa-
nullowy, typowy około 1700-1705, niemożliwy w 1772. Po trzecie - figury zdobiące hełm
wawelski, choć wykonane w blasze, formy mają zdecydowanie baltazarowskie.
Aktywność Baltazara jako projektującego architekta została archiwalnie udowodniona
przez znaleziska Maćelovej, a także potwierdzają to morawskie budowle. Tradycja uwa-
żania Baltazara za architekta sięga w nauce czeskiej początków XIX w. Pierwszy słownik
artystów czeskich Dlabacza uważa go za architekta i stiukatora29. Podobnie słynny, po-
wszechnie cytowany, choć do dziś rękopiśmienny traktat ojca Cerroni z 1807 r. - wymie-
nia prace z obu dziedzin w 12 miejscowościach Moraw30. Najpełniejszą apologią naszego
Fontany jako architekta jest bałamutna w gruncie rzeczy praca Prokopa, pełna atrybucji
zgoła fantastycznych31. W latach 40. XX w. nauka czeska dwukrotnie zajęła stanowisko
zgoła przeciwne. Najpierw Ludwik Palenićek, krytykując Prokopa, wyraził wątpliwości
co do architektonicznych dzieł Baltazara32. Następnie Vaclav Richter zupełnie odsądził go
od tego rodzaju spuścizny33. To stanowisko, traktujące naszego Fontanę wyłącznie jak
stiukatora, zdarza się w nauce czeskiej w zasadzie do dziś34. Nawet Maćelova u początku
swej pracy stoi na stanowisku Richtera. Dopiero w dalszych wywodach, przekonana ma-
teriałem archiwalnym, modyfikuje swą opinię, dochodząc do wniosku, że był Baltazar
projektantem całości wnętrz35.
Dane archiwalne mówiące o projektach Baltazara na Morawach, znalezione przez cze-
skich uczonych, są wcale liczne36. Przypomnijmy tylko pokrótce, czego dotyczą. Naj-
pierw opublikowane zostały listy odnoszące się do kaplicy św. Otylii w miejscowości
27 Kraków, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, rkp. nr 318: Sebastian PISKORSKI, Rationes Perceptorum et
Expensorum pro Fabrica Ecclesiae S. Annae, s. 323
28 KURZEJ, op. cit. s. 171.
29 Gottfried J. DLABACZ, Allgemeines historisches Kiinstler-Lexikon fur Bbhmen und zum Theil auch fiir Mdhren and
Schlesien, I Bd, Prag 1815, s. 414.
30 Brno, Zemsky Archiv, rkp. Nr Cer. S. I 32-34: Jan Petr CERRONI, Skizze einer Geschichte der bildenen Kiinste in
Mdhren und dem osterreichischen Schlesien, 1807. Obszerne cytaty MACELOVA, op. cit. s. 13.
31 August PROKOP, Die Markgrafschaft Mdhren in Kunstgeschichtlicher Beziehung. Grundziige einer Kunstgeschich-
te dieses Landes mit Besonderer Beriicksichtigung der Baukunst, Bd IV, Wien 1904, s. 944, 945, 1041-1043.
32 Ludvik PALENIĆEK, Vytvarne umeni na Kromerizsku a Zdounecku, Kromeriz 1940, s. 32-33.
33 Vaclav RICHTER, „Poznamky k dejinam barokni architektury na Morave", Volne Smery, XXXVII, 1942, s. 286-296.
34 Np. dwutomowa synteza baroku: Dejiny ceskeho vytvarneho umeni. Odpoćdtku renesance do zaveru baroka, red. Jiri
Dvorsky, Praha 1989.
35 MACELOVA, op. cit. s. 13-14 oraz 158-161.
36 Zestawia je KARPOWICZ, Baltazar Fontana..., s. 33-35.
Mariusz Karpowicz
kopuły architekt i kościoła [podkreślenie autora], co do (zwracając się do) dzieł stiuku
wszędzie ręką własną cyzelator i autor". A więc podstawowy tekst z epoki nazywa go ni
mniej, ni więcej, tylko architektem kościoła św. Anny.
Sprawę w kapitalny sposób potwierdza jeszcze notatka samego ks. Piskorskiego
w księdze rachunkowej. Otóż gdy stanęły już mury w stanie surowym, jeszcze przed roz-
poczęciem kolejnego sezonu, w dniach 17 i 30 kwietnia zapisuje ksiądz Sebastian wydat-
ki „na pocztę do stiukatora" do Ołomuńca, oraz sprowadzenie trzech tek z rysunkami,
zapewne szczegółowymi projektami wystroju27.
Wreszcie powtórzmy pokrótce, jakie były powody, które skłoniły nas do przypisania
Baltazarowi hełmów u św. Anny i wawelskiego (il. 3, 4, 5). Po pierwsze - każdy, kto umie
patrzeć, musi zauważyć, że oba te hełmy reprezentują autorską tożsamość - projektant
musi być ten sam. Po drugie - upieranie się przy dacie 1772 modelu hełmu św. Anny
i autorstwie neoklasycysty Sierakowskiego28 to ślepota na sztukę. Tego rodzaju formy nie
są możliwe w końcu wieku XVIII, a na dodatek ów model ma wyraźnie ornament kampa-
nullowy, typowy około 1700-1705, niemożliwy w 1772. Po trzecie - figury zdobiące hełm
wawelski, choć wykonane w blasze, formy mają zdecydowanie baltazarowskie.
Aktywność Baltazara jako projektującego architekta została archiwalnie udowodniona
przez znaleziska Maćelovej, a także potwierdzają to morawskie budowle. Tradycja uwa-
żania Baltazara za architekta sięga w nauce czeskiej początków XIX w. Pierwszy słownik
artystów czeskich Dlabacza uważa go za architekta i stiukatora29. Podobnie słynny, po-
wszechnie cytowany, choć do dziś rękopiśmienny traktat ojca Cerroni z 1807 r. - wymie-
nia prace z obu dziedzin w 12 miejscowościach Moraw30. Najpełniejszą apologią naszego
Fontany jako architekta jest bałamutna w gruncie rzeczy praca Prokopa, pełna atrybucji
zgoła fantastycznych31. W latach 40. XX w. nauka czeska dwukrotnie zajęła stanowisko
zgoła przeciwne. Najpierw Ludwik Palenićek, krytykując Prokopa, wyraził wątpliwości
co do architektonicznych dzieł Baltazara32. Następnie Vaclav Richter zupełnie odsądził go
od tego rodzaju spuścizny33. To stanowisko, traktujące naszego Fontanę wyłącznie jak
stiukatora, zdarza się w nauce czeskiej w zasadzie do dziś34. Nawet Maćelova u początku
swej pracy stoi na stanowisku Richtera. Dopiero w dalszych wywodach, przekonana ma-
teriałem archiwalnym, modyfikuje swą opinię, dochodząc do wniosku, że był Baltazar
projektantem całości wnętrz35.
Dane archiwalne mówiące o projektach Baltazara na Morawach, znalezione przez cze-
skich uczonych, są wcale liczne36. Przypomnijmy tylko pokrótce, czego dotyczą. Naj-
pierw opublikowane zostały listy odnoszące się do kaplicy św. Otylii w miejscowości
27 Kraków, Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, rkp. nr 318: Sebastian PISKORSKI, Rationes Perceptorum et
Expensorum pro Fabrica Ecclesiae S. Annae, s. 323
28 KURZEJ, op. cit. s. 171.
29 Gottfried J. DLABACZ, Allgemeines historisches Kiinstler-Lexikon fur Bbhmen und zum Theil auch fiir Mdhren and
Schlesien, I Bd, Prag 1815, s. 414.
30 Brno, Zemsky Archiv, rkp. Nr Cer. S. I 32-34: Jan Petr CERRONI, Skizze einer Geschichte der bildenen Kiinste in
Mdhren und dem osterreichischen Schlesien, 1807. Obszerne cytaty MACELOVA, op. cit. s. 13.
31 August PROKOP, Die Markgrafschaft Mdhren in Kunstgeschichtlicher Beziehung. Grundziige einer Kunstgeschich-
te dieses Landes mit Besonderer Beriicksichtigung der Baukunst, Bd IV, Wien 1904, s. 944, 945, 1041-1043.
32 Ludvik PALENIĆEK, Vytvarne umeni na Kromerizsku a Zdounecku, Kromeriz 1940, s. 32-33.
33 Vaclav RICHTER, „Poznamky k dejinam barokni architektury na Morave", Volne Smery, XXXVII, 1942, s. 286-296.
34 Np. dwutomowa synteza baroku: Dejiny ceskeho vytvarneho umeni. Odpoćdtku renesance do zaveru baroka, red. Jiri
Dvorsky, Praha 1989.
35 MACELOVA, op. cit. s. 13-14 oraz 158-161.
36 Zestawia je KARPOWICZ, Baltazar Fontana..., s. 33-35.