DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Saratowicz-Dudyńska, Anna; !53993481X! ; Raszkowa, Raisa [Mitarb.]: Brązowy ołtarz Ciro Ferriego z kaplicy Zamku Królewskiego w Warszawie w zbiorach Państwowego Muzeum Historii Religii w Petersburgu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0422
412
Anna Saratowicz-Dudyńska, Danuta Szewczyk-Prokurat, Raisa Raszkowa
stłumieniu powstania listopadowego, nie wymienia już w wyposażeniu kaplicy brązowe-
go ołtarza. Inwentarz pomija sakralny charakter kaplicy, traktując ją jako wnętrze puste,
z opisu zaś tzw. Pokoju przed Kaplicą wynika, że funkcjonuje on już tylko jako skład
mebli, w którym stoją m.in. 92 brzozowe krzesła11.
Odpowiedzi dotyczącej dalszych losów ołtarza dostarczają archiwalia petersburskie.
Wynika z nich, że ze zniknięciem ołtarza z zamkowej kaplicy związana jest osoba Joanny
Grudzińskiej, księżnej łowickiej, małżonki wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza,
dla której zrezygnował on z tronu cesarskiego na rzecz swego brata Mikołaja. Ślub Joanny
Grudzińskiej i następcy rosyjskiego tronu odbył się 24 maja 1820 r. właśnie w kaplicy
Zamku Królewskiego. Po wybuchu powstania listopadowego i zamachu na ks. Konstante-
go małżonkowie wyjechali z Warszawy. Książę Konstanty zmarł na cholerę w Witebsku
27 czerwca 1831 r. Księżna, choć sama ciężko chora, towarzyszyła konduktowi pogrzebo-
wemu z ciałem męża w drodze do Petersburga. Po wyjeździe z Polski księżna zaczęła
starania o zabranie z Warszawy do Petersburga ołtarza i całego wyposażenia kaplicy zam-
kowej.
W testamencie12, a wcześniej w listach do Mikołaja I13, Joanna Grudzińska prosiła
o przewiezienie z zamku warszawskiego do Petersburga „ołtarza z kaplicy katolickiej
przed którym brała ślub", a także „całej kaplicy w całym komplecie, ze wszystkimi przy-
należnościami". Zmarła wkrótce po śmierci męża - 29 listopada 1831 r. - i została pocho-
wana w kościele rzymsko-katolickim pod wezwaniem św. Jana w Carskim Siole, zgodnie
ze swą ostatnią wolą14.
Kościół ten został wzniesiony w latach 1825-1826 według projektu Wasilija Stasowa
(1769-1848) przez Leone (1789-1854) i Domenico (1792-1860) Adaminich i poświęcony
21 listopada 1826 r. przez biskupa mińskiego Macieja Lipskiego. Fundusze na jego budo-
wę pozyskano ze zbiórki zorganizowanej przez komitet pod przewodnictwem generała
kawalerii hrabiego Adama Ożarowskiego, która przyniosła znaczną kwotę 30 000 rubli.
Cesarz Aleksander I przeznaczył wówczas ze skarbu państwa kolejne 30 000 rubli15.
W 1831 r. księżna łowicka ofiarowała 11 000 rubli na wyposażenie i ozdobienie kościo-
ła16, w którym pragnęła być pochowana.
W archiwum dawnego Ministerstwa Dworu Cesarskiego znajduje się wiele dokumen-
tów świadczących o pieczołowitym wypełnieniu ostatniej woli księżny łowickiej przez
Mikołaja I17. W liście do Iwana Paskiewicza, datowanym 12 października 1832 r., ksią-
żę Piotr Wołkoński, minister dworu cesarskiego, przekazuje szczegółowe polecenia Mi-
kołaja I: „Jego Cesarska Wysokość rozkazał przekazać Jaśnie Oświeconemu Panu, by
znajdujący się w zamku warszawskim ołtarz z kaplicy katolickiej z wszystkimi przynależ-
11 Inwentarz Zamku Królewskiego w Warszawie z 1837 roku, oprac. Agnieszka MOCZULSKA, Warszawa 2001, s. 32,
oryginał w AGAD, Intendent Zamku 195. Ołtarza nie zawiera też Inwentarz Mebli i Sprzętów Pałacu Rządowego
Namiestników Królewskich Należący w Roku 1853 uformowany, AGAD, Intendent Zamku 220.
12 PLUA, O. 472, on. 66, e^. xp. 660. 1831 r. flyxoenoe saceipanue kh^uhu Hoanubi Jlocwr
13 PLUA, O. 706, on. 1, 1826-1831, 74 jincTa.
14 PLUA, O. 472, on. 66, e^. xp. 660. 1831 r. flyxoenoe saceipanue kh^uhu Hoanuni Jloeuw. „ariTapB KaTOJiHHecKoM
manejin, nepe^ kotopbim ona óina Bennana [...] bcto Kanenny b ho^hom cocTaBe, co bcomu ee npEHa^e^HOcrwn".
15 O kościele patrz: BaneuTUHa M. BEJIKOBCKH, Ojibra B. HOBHKOBA, „llapcKOcejibCKaa pepKOBB Hoanna
KpecTUTena. UcTopna B nupax", [w:] IJapcKoe Ceno na neperpecmKe epeMen u cydeó. Marepnajiu XVI
UapcKOcejibCKod HaywHod KOHQepeHu,mi. cz. 1, 2. Sankt-Petersburg, 2010.
16 PLUA, O. 539, on. 1, ep. xp. 1072. 21 RHBapa - 19 OKTaopa 1831 r. 0 enecenuu K. Jloeuu 11.000 pyójieu 6 3aeMUbiu
6auK a nojiboy PuMCKo-KamoauaecKou uepKou 6 IJapcKOM Cenę.
17 PLUA, O. 539, on. 1, eq. xp. 1106. 15 aBrycTa 1831 - 14 peKaOpa 1832.
Anna Saratowicz-Dudyńska, Danuta Szewczyk-Prokurat, Raisa Raszkowa
stłumieniu powstania listopadowego, nie wymienia już w wyposażeniu kaplicy brązowe-
go ołtarza. Inwentarz pomija sakralny charakter kaplicy, traktując ją jako wnętrze puste,
z opisu zaś tzw. Pokoju przed Kaplicą wynika, że funkcjonuje on już tylko jako skład
mebli, w którym stoją m.in. 92 brzozowe krzesła11.
Odpowiedzi dotyczącej dalszych losów ołtarza dostarczają archiwalia petersburskie.
Wynika z nich, że ze zniknięciem ołtarza z zamkowej kaplicy związana jest osoba Joanny
Grudzińskiej, księżnej łowickiej, małżonki wielkiego księcia Konstantego Pawłowicza,
dla której zrezygnował on z tronu cesarskiego na rzecz swego brata Mikołaja. Ślub Joanny
Grudzińskiej i następcy rosyjskiego tronu odbył się 24 maja 1820 r. właśnie w kaplicy
Zamku Królewskiego. Po wybuchu powstania listopadowego i zamachu na ks. Konstante-
go małżonkowie wyjechali z Warszawy. Książę Konstanty zmarł na cholerę w Witebsku
27 czerwca 1831 r. Księżna, choć sama ciężko chora, towarzyszyła konduktowi pogrzebo-
wemu z ciałem męża w drodze do Petersburga. Po wyjeździe z Polski księżna zaczęła
starania o zabranie z Warszawy do Petersburga ołtarza i całego wyposażenia kaplicy zam-
kowej.
W testamencie12, a wcześniej w listach do Mikołaja I13, Joanna Grudzińska prosiła
o przewiezienie z zamku warszawskiego do Petersburga „ołtarza z kaplicy katolickiej
przed którym brała ślub", a także „całej kaplicy w całym komplecie, ze wszystkimi przy-
należnościami". Zmarła wkrótce po śmierci męża - 29 listopada 1831 r. - i została pocho-
wana w kościele rzymsko-katolickim pod wezwaniem św. Jana w Carskim Siole, zgodnie
ze swą ostatnią wolą14.
Kościół ten został wzniesiony w latach 1825-1826 według projektu Wasilija Stasowa
(1769-1848) przez Leone (1789-1854) i Domenico (1792-1860) Adaminich i poświęcony
21 listopada 1826 r. przez biskupa mińskiego Macieja Lipskiego. Fundusze na jego budo-
wę pozyskano ze zbiórki zorganizowanej przez komitet pod przewodnictwem generała
kawalerii hrabiego Adama Ożarowskiego, która przyniosła znaczną kwotę 30 000 rubli.
Cesarz Aleksander I przeznaczył wówczas ze skarbu państwa kolejne 30 000 rubli15.
W 1831 r. księżna łowicka ofiarowała 11 000 rubli na wyposażenie i ozdobienie kościo-
ła16, w którym pragnęła być pochowana.
W archiwum dawnego Ministerstwa Dworu Cesarskiego znajduje się wiele dokumen-
tów świadczących o pieczołowitym wypełnieniu ostatniej woli księżny łowickiej przez
Mikołaja I17. W liście do Iwana Paskiewicza, datowanym 12 października 1832 r., ksią-
żę Piotr Wołkoński, minister dworu cesarskiego, przekazuje szczegółowe polecenia Mi-
kołaja I: „Jego Cesarska Wysokość rozkazał przekazać Jaśnie Oświeconemu Panu, by
znajdujący się w zamku warszawskim ołtarz z kaplicy katolickiej z wszystkimi przynależ-
11 Inwentarz Zamku Królewskiego w Warszawie z 1837 roku, oprac. Agnieszka MOCZULSKA, Warszawa 2001, s. 32,
oryginał w AGAD, Intendent Zamku 195. Ołtarza nie zawiera też Inwentarz Mebli i Sprzętów Pałacu Rządowego
Namiestników Królewskich Należący w Roku 1853 uformowany, AGAD, Intendent Zamku 220.
12 PLUA, O. 472, on. 66, e^. xp. 660. 1831 r. flyxoenoe saceipanue kh^uhu Hoanubi Jlocwr
13 PLUA, O. 706, on. 1, 1826-1831, 74 jincTa.
14 PLUA, O. 472, on. 66, e^. xp. 660. 1831 r. flyxoenoe saceipanue kh^uhu Hoanuni Jloeuw. „ariTapB KaTOJiHHecKoM
manejin, nepe^ kotopbim ona óina Bennana [...] bcto Kanenny b ho^hom cocTaBe, co bcomu ee npEHa^e^HOcrwn".
15 O kościele patrz: BaneuTUHa M. BEJIKOBCKH, Ojibra B. HOBHKOBA, „llapcKOcejibCKaa pepKOBB Hoanna
KpecTUTena. UcTopna B nupax", [w:] IJapcKoe Ceno na neperpecmKe epeMen u cydeó. Marepnajiu XVI
UapcKOcejibCKod HaywHod KOHQepeHu,mi. cz. 1, 2. Sankt-Petersburg, 2010.
16 PLUA, O. 539, on. 1, ep. xp. 1072. 21 RHBapa - 19 OKTaopa 1831 r. 0 enecenuu K. Jloeuu 11.000 pyójieu 6 3aeMUbiu
6auK a nojiboy PuMCKo-KamoauaecKou uepKou 6 IJapcKOM Cenę.
17 PLUA, O. 539, on. 1, eq. xp. 1106. 15 aBrycTa 1831 - 14 peKaOpa 1832.