DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Artykuły
DOI article:Soćko, Adam: Rudolf Negroni i Jakub Balin - o początkach nowożytnej architektury w Lublinie
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0501
Rudolf Negroni I Jakub Balin
491
Jakub Balin zmarł w grudniu 1623 r. W Lublinie i Kazimierzu pozostawił realizacje,
które zapoczątkowały dynamiczny rozwój architektury utrzymanej w podobnym stylu.
Początkowo realizowano je w pobliżu Lublina, z czasem popularność nowego stylu dale-
ko przekroczyła granice prowincji. Z punktu widzenia rozwoju architektury Lublina
w 1. ćwierci XVII w. szczególnie ważnym byłoby więc rozpoznanie działalności Jakuba
Balina przed rokiem 1602. Z pewnościąjuż wtedy dysponował stosownym doświadcze-
niem - bez tego nie uzyskałby ani realnego wpływu na prowadzone w mieście wielkie
inwestycje, ani nie osiągnąłby wiodącej roli w cechu.
Przedstawiony powyżej obraz ewolucyjnego rozwoju architektury ośrodka lubelskiego
przełomu XVI i XVII w. zasadza się na płynnej zmianie stylistycznej - przeżywania form
późnego gotyku aż do schyłku XVI w., krótkiego okresu przejściowego lat 90. skutkujące-
go odejściem od masywnych żeber na rzecz graficznych listew (w klasztorze dominika-
nów) i zaraz potem nagłego pojawienia i rozprzestrzenienia się nowej dekoracji
sklepiennej - „stylu Jakuba Balina". Cezurę między tym co stare i schyłkowe, a tym co
nowoczesne wyznacza rok 1602 - czas zagłady największej późnogotyckiej świątyni Lu-
blina. Punkt graniczny w tej opowieści zbiega się z biografiami artystycznymi dwóch
najlepiej dotąd rozpoznanych muratorów lubelskich - Rudolfa Negroniego i Jakuba Bali-
na.
W tym dychotomicznym obrazie jest jednak jeszcze miejsce dla trzeciej ważnej posta-
ci, o której niestety wiemy zbyt mało. Jest nią Piotr Traversi, kolejny syn Krainy Jezior,
który związał swe losy z Lublinem. Był nad Bystrzycąjuż około 1576 r., a zmarł około
roku 162079. Pełnił kilkakroć funkcję cechmistrza, przewodził więc braci muratorów lu-
belskich i wpływał na życie tej korporacji. Wiadomo, że budował kamienice w Lublinie
i wzniósł niewielki kościół św. Mikołaja na Czwartku, w którym zasklepił prezbiterium80.
Jemu też Karol Majewski - na odstawie analogii dekoracji sklepiennych - przypisał budo-
wę kościoła św. Wojciecha w Lublinie81. Wiadomo ponadto, że Traversi mieszkał przy
ulicy Jezuickiej. W przypadku tego budowniczego szczególnie atrakcyjną wydaje się być
możliwość przypisania mu realizacji kościoła w Czemiernikach ufundowanego przez bi-
skupa Henryka Firleja. Łączenie tej realizacji z postacią Piotra Durie, który mieszkał
w Markuszowie i dopiero w 1619 r. uzyskał obywatelstwo Lublina, nie ma mocnych pod-
staw82, a w atrybucję tę powątpiewał ostatnio Michał Kurzej83. Wiemy jedynie, że kościół
czemiernicki rozpoczął murować jakiś Piotr w roku 1603. Można przypuszczać, że chodzi
tu raczej o Piotra Traversiego, doświadczonego muratora z Lublina. Przemawia za tym nie
tylko nawiązanie formą kamieniarki dwudzielnych okien do architektury kolegiaty zamoj-
skiej, ale i zdrowy rozsądek. Trudno bowiem zakładać, że biskup płocki Henryk Firlej
szukał realizatorów swych ambitnych zamierzeń w Markuszowie, a nie w Lublinie. Pro-
blem działalności Piotra Traversiego czeka jednak wciąż na swego odkrywcę.
Balin miał współpracować przy budowie kościoła Karmelitów Bosych z Jakubem Tremanzelem; MAJEWSKI, WZO-
REK, „Twórcy...", s. 128.
79 MAJEWSKI, WZOREK, „Z badań nad rozwojem...", s. 60.
80 Włodzimierz BORUCH, „Kościół św. Mikołaja na Czwartku w Lublinie (architektura)", Studia nad sztuką renesansu
i baroku, t. 1, red. Antoni MAŚLIŃSKI, Lublin 1989, s. 113-156.
81 MAJEWSKI, op. cit., s. 190. Z rezerwą do tej propozycji odniosła się Anna WOLSKA-RÓJ, „Kościół i klasztor
św. Wojciecha w Lublinie", Roczniki Humanistyczne, t. 30, z. 4, 1982, s. 5-48.
82 Właściwie, poza imieniem budowniczego, podstawą tego rozumowania może być fakt, że Piotr Durie mieszkał
w Markuszowie - prywatnym mieście Firlejów. Murator przeniósł się do Lublina w 1619 r. - MAJEWSKI, WZOREK,
„Z badań nad rozwojem...", s. 63.
83 KURZEJ, op. cit., s. 158.
491
Jakub Balin zmarł w grudniu 1623 r. W Lublinie i Kazimierzu pozostawił realizacje,
które zapoczątkowały dynamiczny rozwój architektury utrzymanej w podobnym stylu.
Początkowo realizowano je w pobliżu Lublina, z czasem popularność nowego stylu dale-
ko przekroczyła granice prowincji. Z punktu widzenia rozwoju architektury Lublina
w 1. ćwierci XVII w. szczególnie ważnym byłoby więc rozpoznanie działalności Jakuba
Balina przed rokiem 1602. Z pewnościąjuż wtedy dysponował stosownym doświadcze-
niem - bez tego nie uzyskałby ani realnego wpływu na prowadzone w mieście wielkie
inwestycje, ani nie osiągnąłby wiodącej roli w cechu.
Przedstawiony powyżej obraz ewolucyjnego rozwoju architektury ośrodka lubelskiego
przełomu XVI i XVII w. zasadza się na płynnej zmianie stylistycznej - przeżywania form
późnego gotyku aż do schyłku XVI w., krótkiego okresu przejściowego lat 90. skutkujące-
go odejściem od masywnych żeber na rzecz graficznych listew (w klasztorze dominika-
nów) i zaraz potem nagłego pojawienia i rozprzestrzenienia się nowej dekoracji
sklepiennej - „stylu Jakuba Balina". Cezurę między tym co stare i schyłkowe, a tym co
nowoczesne wyznacza rok 1602 - czas zagłady największej późnogotyckiej świątyni Lu-
blina. Punkt graniczny w tej opowieści zbiega się z biografiami artystycznymi dwóch
najlepiej dotąd rozpoznanych muratorów lubelskich - Rudolfa Negroniego i Jakuba Bali-
na.
W tym dychotomicznym obrazie jest jednak jeszcze miejsce dla trzeciej ważnej posta-
ci, o której niestety wiemy zbyt mało. Jest nią Piotr Traversi, kolejny syn Krainy Jezior,
który związał swe losy z Lublinem. Był nad Bystrzycąjuż około 1576 r., a zmarł około
roku 162079. Pełnił kilkakroć funkcję cechmistrza, przewodził więc braci muratorów lu-
belskich i wpływał na życie tej korporacji. Wiadomo, że budował kamienice w Lublinie
i wzniósł niewielki kościół św. Mikołaja na Czwartku, w którym zasklepił prezbiterium80.
Jemu też Karol Majewski - na odstawie analogii dekoracji sklepiennych - przypisał budo-
wę kościoła św. Wojciecha w Lublinie81. Wiadomo ponadto, że Traversi mieszkał przy
ulicy Jezuickiej. W przypadku tego budowniczego szczególnie atrakcyjną wydaje się być
możliwość przypisania mu realizacji kościoła w Czemiernikach ufundowanego przez bi-
skupa Henryka Firleja. Łączenie tej realizacji z postacią Piotra Durie, który mieszkał
w Markuszowie i dopiero w 1619 r. uzyskał obywatelstwo Lublina, nie ma mocnych pod-
staw82, a w atrybucję tę powątpiewał ostatnio Michał Kurzej83. Wiemy jedynie, że kościół
czemiernicki rozpoczął murować jakiś Piotr w roku 1603. Można przypuszczać, że chodzi
tu raczej o Piotra Traversiego, doświadczonego muratora z Lublina. Przemawia za tym nie
tylko nawiązanie formą kamieniarki dwudzielnych okien do architektury kolegiaty zamoj-
skiej, ale i zdrowy rozsądek. Trudno bowiem zakładać, że biskup płocki Henryk Firlej
szukał realizatorów swych ambitnych zamierzeń w Markuszowie, a nie w Lublinie. Pro-
blem działalności Piotra Traversiego czeka jednak wciąż na swego odkrywcę.
Balin miał współpracować przy budowie kościoła Karmelitów Bosych z Jakubem Tremanzelem; MAJEWSKI, WZO-
REK, „Twórcy...", s. 128.
79 MAJEWSKI, WZOREK, „Z badań nad rozwojem...", s. 60.
80 Włodzimierz BORUCH, „Kościół św. Mikołaja na Czwartku w Lublinie (architektura)", Studia nad sztuką renesansu
i baroku, t. 1, red. Antoni MAŚLIŃSKI, Lublin 1989, s. 113-156.
81 MAJEWSKI, op. cit., s. 190. Z rezerwą do tej propozycji odniosła się Anna WOLSKA-RÓJ, „Kościół i klasztor
św. Wojciecha w Lublinie", Roczniki Humanistyczne, t. 30, z. 4, 1982, s. 5-48.
82 Właściwie, poza imieniem budowniczego, podstawą tego rozumowania może być fakt, że Piotr Durie mieszkał
w Markuszowie - prywatnym mieście Firlejów. Murator przeniósł się do Lublina w 1619 r. - MAJEWSKI, WZOREK,
„Z badań nad rozwojem...", s. 63.
83 KURZEJ, op. cit., s. 158.