DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Artykuły
DOI Artikel:Piątkowska, Renata: Studenci wyznania mojżeszowego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1923-1939): Studia - debiuty - kariery
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.71007#0733
Studenci wyznania mojżeszowego w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych (1923-1939) 719
W latach 30. młodzi twórcy Żydzi, kierując się względami zarówno politycznymi, jak
i artystycznymi często decydowali się na wyjazd z Polski, czasami na zawsze. Mimo
sygnalizowanych sympatii syjonistycznych wśród młodych artystów kierunek emigracji
wyznaczały raczej sprawy sztuki niż polityki - do Palestyny dotarła chyba tylko jedynie
Antonina Richter (już po wybuchu wojny259). Najczęściej wyruszano więc do Francji
i Włoch. Utworzenie w niepodległej Rzeczypospolitej nowoczesnych, państwowych
uczelni artystycznych ułatwiało studiowanie w kraju. Dlatego, w przeciwieństwie do arty-
stów starszego pokolenia, młodzi studiowali w Polsce, a za granicę wyruszali raczej po
dopełnienie edukacji, poszerzenie horyzontów, po to, by odnaleźć i potwierdzić swe miej-
sce w międzynarodowym świecie sztuki. Paryż aż do wybuchu II wojny światowej pozo-
stał najważniejszym i najbardziej ulubionym kierunkiem artystycznych wojaży. W 1929 r.
po przyjeździe do stolicy Francji Adam Turyn prosił o przesłanie „kwalifikacji niezbędnej
do otrzymania listu polecającego z Konsulatu Rzeczypospolitej do przedstawienia w Eco-
le National des Beaux Arts, do której mam zamiar wstąpić"260. W Paryżu przybywający z
Polski twórcy wybierali nie tylko francuskie instytucje artystyczne, lecz pogłębiali swe
umiejętności w prowadzonym przez Józefa Pankiewicza Oddziale Paryskim krakowskiej
ASP- w latach 1936-1937 studiowała Stella Amalia Miller (Mirels)261, zaś w latach 1937-
1938, już u Władysława Zawadowskiego, uczyła się Lutka Pinkusewicz262.
W drugiej połowie lat 30. coraz więcej byłych studentów Akademii wyruszało za gra-
nicę nie tylko w poszukiwaniu artystycznych wzorów, ale także, by uciec z ogarniętego
antysemityzmem kraju, by móc swobodnie tworzyć i pracować. Wyjechali wtedy Fran-
ciszka Weinles-Themerson z mężem Stefanem, Felicja Pacanowska, Fiszel Zylberberg,
Samuel Lieberwerth, Resia Ajsztajnówna i Ilia Schor, Izaak (Ignacy) Grycendler, Alek-
sander Żyw263. W 1938 r. Jakub Rotbaum został kierownikiem artystycznym teatru PIAT
w Paryżu.
W 1934 roku Jehuda Wermus pojechał do Związku Radzieckiego, z nadzieją, że znajdzie
tam odpowiednie warunki do artystycznego rozwoju. Planował dalsze studia u grafika, Alek-
sieja Krawczenki, którego prace spodobały się warszawskiej publiczności na pokazywa-
nych w Instytucie Propagandy Sztuki wystawach sztuki sowieckiej w 1933 i 1934 roku264.
Był to okres wzmożonego zainteresowania Związkiem Sowieckim, a krótkotrwałe ocieple-
nie stosunków między oboma krajami pozwoliło na organizację wystawy sztuki polskiej
w Moskwie (1933) oraz pokazów sowieckiej sztuki i fotografii w Polsce265. Zaintereso-
wanie budziła organizacja życia artystycznego w Sowietach, opieka państwa, o której
259 Rodzina Richterów dotarła do Palestyny przez Rumunię. Maurycy Richter był działaczem partii Ogólnych Syjoni-
stów w Przemyślu i we Lwowie. W Palestynie i później w Izraelu Antonina kontynuowała karierę artystycznąjako Towa
Richter-Rauch.
260 List do Dyrektora SSP z 10 I 1929. Zaświadczenie o odbytych studiach od 2 X 1926 do 30 VI 1929 r. zostało mu
wysłane 14 I (ASP 1577). Turyn uczył się kilka lat w Academic Julian (1928-1933), dopiero w latach 1933-1934 został
studentem Ecole des Beaux-Art.
261 Anna MAYER, Filia Paryska Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, oprac.
Kasper ŚWIERZOWSKI, Kraków 2003, s. 172-178; 318.
262 MAYER, op. cit., s. 201-204, 320.
263 W 1934 r. Żyw otrzymał stypendium, które pozwoliło mu wyruszyć w artystyczną podróż przez Austrię, Jugosławię,
Grecję, Włochy do Francji; Douglas HALL, Art in Exile. Polish Painters in post-war Britain, Bristol 2008, s. 81.
264 Wystawa sztuki artystów Z.S.R.R. została otwarta 4 III 1933 r.; 5 VII 1934 r. otwarto Wystawę książki sowieckiej,
ilustracji i plakatu.
265 Dariusz KONSTANTYNÓW, „On the Reception of Soviet Art in Poland in the 1930s", Centropa, 2010, nr 1 (X),
s. 31-44; WŁODARCZYK, op. cit., s. 63-64.
W latach 30. młodzi twórcy Żydzi, kierując się względami zarówno politycznymi, jak
i artystycznymi często decydowali się na wyjazd z Polski, czasami na zawsze. Mimo
sygnalizowanych sympatii syjonistycznych wśród młodych artystów kierunek emigracji
wyznaczały raczej sprawy sztuki niż polityki - do Palestyny dotarła chyba tylko jedynie
Antonina Richter (już po wybuchu wojny259). Najczęściej wyruszano więc do Francji
i Włoch. Utworzenie w niepodległej Rzeczypospolitej nowoczesnych, państwowych
uczelni artystycznych ułatwiało studiowanie w kraju. Dlatego, w przeciwieństwie do arty-
stów starszego pokolenia, młodzi studiowali w Polsce, a za granicę wyruszali raczej po
dopełnienie edukacji, poszerzenie horyzontów, po to, by odnaleźć i potwierdzić swe miej-
sce w międzynarodowym świecie sztuki. Paryż aż do wybuchu II wojny światowej pozo-
stał najważniejszym i najbardziej ulubionym kierunkiem artystycznych wojaży. W 1929 r.
po przyjeździe do stolicy Francji Adam Turyn prosił o przesłanie „kwalifikacji niezbędnej
do otrzymania listu polecającego z Konsulatu Rzeczypospolitej do przedstawienia w Eco-
le National des Beaux Arts, do której mam zamiar wstąpić"260. W Paryżu przybywający z
Polski twórcy wybierali nie tylko francuskie instytucje artystyczne, lecz pogłębiali swe
umiejętności w prowadzonym przez Józefa Pankiewicza Oddziale Paryskim krakowskiej
ASP- w latach 1936-1937 studiowała Stella Amalia Miller (Mirels)261, zaś w latach 1937-
1938, już u Władysława Zawadowskiego, uczyła się Lutka Pinkusewicz262.
W drugiej połowie lat 30. coraz więcej byłych studentów Akademii wyruszało za gra-
nicę nie tylko w poszukiwaniu artystycznych wzorów, ale także, by uciec z ogarniętego
antysemityzmem kraju, by móc swobodnie tworzyć i pracować. Wyjechali wtedy Fran-
ciszka Weinles-Themerson z mężem Stefanem, Felicja Pacanowska, Fiszel Zylberberg,
Samuel Lieberwerth, Resia Ajsztajnówna i Ilia Schor, Izaak (Ignacy) Grycendler, Alek-
sander Żyw263. W 1938 r. Jakub Rotbaum został kierownikiem artystycznym teatru PIAT
w Paryżu.
W 1934 roku Jehuda Wermus pojechał do Związku Radzieckiego, z nadzieją, że znajdzie
tam odpowiednie warunki do artystycznego rozwoju. Planował dalsze studia u grafika, Alek-
sieja Krawczenki, którego prace spodobały się warszawskiej publiczności na pokazywa-
nych w Instytucie Propagandy Sztuki wystawach sztuki sowieckiej w 1933 i 1934 roku264.
Był to okres wzmożonego zainteresowania Związkiem Sowieckim, a krótkotrwałe ocieple-
nie stosunków między oboma krajami pozwoliło na organizację wystawy sztuki polskiej
w Moskwie (1933) oraz pokazów sowieckiej sztuki i fotografii w Polsce265. Zaintereso-
wanie budziła organizacja życia artystycznego w Sowietach, opieka państwa, o której
259 Rodzina Richterów dotarła do Palestyny przez Rumunię. Maurycy Richter był działaczem partii Ogólnych Syjoni-
stów w Przemyślu i we Lwowie. W Palestynie i później w Izraelu Antonina kontynuowała karierę artystycznąjako Towa
Richter-Rauch.
260 List do Dyrektora SSP z 10 I 1929. Zaświadczenie o odbytych studiach od 2 X 1926 do 30 VI 1929 r. zostało mu
wysłane 14 I (ASP 1577). Turyn uczył się kilka lat w Academic Julian (1928-1933), dopiero w latach 1933-1934 został
studentem Ecole des Beaux-Art.
261 Anna MAYER, Filia Paryska Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie w świetle materiałów archiwalnych, oprac.
Kasper ŚWIERZOWSKI, Kraków 2003, s. 172-178; 318.
262 MAYER, op. cit., s. 201-204, 320.
263 W 1934 r. Żyw otrzymał stypendium, które pozwoliło mu wyruszyć w artystyczną podróż przez Austrię, Jugosławię,
Grecję, Włochy do Francji; Douglas HALL, Art in Exile. Polish Painters in post-war Britain, Bristol 2008, s. 81.
264 Wystawa sztuki artystów Z.S.R.R. została otwarta 4 III 1933 r.; 5 VII 1934 r. otwarto Wystawę książki sowieckiej,
ilustracji i plakatu.
265 Dariusz KONSTANTYNÓW, „On the Reception of Soviet Art in Poland in the 1930s", Centropa, 2010, nr 1 (X),
s. 31-44; WŁODARCZYK, op. cit., s. 63-64.