DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Stępinski, Zygmunt: Odbudowa Nowego Świata
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37710#0071
ZYGMUNT STĘPIŃSKI
ODBUDOWA NOWEGO ŚWIATA
1. Trzy czynniki decydują o wartości zabytkowej Nowego Świata:
wielowiekowa historia, jego znaczenie w rozwoju sieci ulicznej miasta
i wreszcie harmonijna szata architektoniczna.
Kształt równoległej do biegu Wisły ulicy — lekko wygięta krzywizna
świadczy, że stanowi ona dawną drogę, wzdłuż której powstawały stopnio-
wo zabudowania. Nowy Świat, jako przedłużenie ku południowi Krakow-
skiego Przedmieścia był fragmentem wielkiej drogi handlowej z Rusi do
Gdańska, wiodącym z dawnej stolicy Mazowsza — Czerska ku nowemu
miastu i stolicy — Warszawie.
Przez Nowy Świat wiodła zwycięska droga do stolicy hetmana Żół-
kiewskiego, tędy za Władysława IV przeszedł w swej hołdowniczej drodze
elektor brandenburski, tędy również wkraczał do pokonanej stolicy Karol
Gustaw. Nowym Światem jeżdżą wspaniałe orszaki Jana III do Wilanowa,
a Stanisław August tędy właśnie odbywa swe częste wędrówki na budowę
ukochanych Łazienek.
Po raz pierwszy z nazwą „Nowy Świat" spotykamy się w r. 1643 wraz
z dokładnym wizerunkiem tego podówczas przedmieścia:
...„Nowy Świat się pokazuje.
Dosyć wkrótce dokazuje;
Znacznie się pobudowali,
Rolnicy ich fundowali:
Na starościnych, na wiejskich,
Szpitalnych gruntach, na miejskich.
Siedzą, pewne czynsze dają,
Co rok się w polu wydają.
Z budynkami wedle drogi,
Zajęli plac barzo srogi“...
„Miejskie folwarki nagórze,
Szpitalny swe role orze,
Tak się rozciągnęły w dłużą,
Przy samej wsi wolnie płużą...“ 1)
Jeśli przejrzymy kolejno wszystkie znane plany Warszawy — to doj-
dziemy do wniosku, że Nowy Świat jest ośią — kręgosłupem rozwoju te-
rytorialnego miasta od jego części najstarszej ku południowi — najpierw ku
siedzibie książęcej, którą był Zamek Ujazdowski, potem ku rezydencjom
królewskim w Wilanowie i w Łazienkach. Jest on głównym trzonem
szlaku Zamek Królewski —- Belweder.
Grunty, przez które przebiegał, należały do wsi Kałęczyn. Jurydyka
Nowoświecka albo inaczej Św. Ducha z własnym ratuszem powstaje w r.
1659, a więc po klęsce najazdu szwedzkiego. W miarę intensywniejszej
zabudowy terenów położonych bliżej Starego Miasta •— zabudowa terenów
nowoświeckich staje się równie intensywniejsza, a związana z tym zwyżka
cen gruntowych powoduje, że po obu stronach Nowego Świata zaczynają
powstawać wąskie w swym froncie a długie w głębokość parcele.
*) A. JARZĘBSKI, Gościniec abo opisanie Warszawy, 1909, w. 2191—2200,
2227—2230.
ODBUDOWA NOWEGO ŚWIATA
1. Trzy czynniki decydują o wartości zabytkowej Nowego Świata:
wielowiekowa historia, jego znaczenie w rozwoju sieci ulicznej miasta
i wreszcie harmonijna szata architektoniczna.
Kształt równoległej do biegu Wisły ulicy — lekko wygięta krzywizna
świadczy, że stanowi ona dawną drogę, wzdłuż której powstawały stopnio-
wo zabudowania. Nowy Świat, jako przedłużenie ku południowi Krakow-
skiego Przedmieścia był fragmentem wielkiej drogi handlowej z Rusi do
Gdańska, wiodącym z dawnej stolicy Mazowsza — Czerska ku nowemu
miastu i stolicy — Warszawie.
Przez Nowy Świat wiodła zwycięska droga do stolicy hetmana Żół-
kiewskiego, tędy za Władysława IV przeszedł w swej hołdowniczej drodze
elektor brandenburski, tędy również wkraczał do pokonanej stolicy Karol
Gustaw. Nowym Światem jeżdżą wspaniałe orszaki Jana III do Wilanowa,
a Stanisław August tędy właśnie odbywa swe częste wędrówki na budowę
ukochanych Łazienek.
Po raz pierwszy z nazwą „Nowy Świat" spotykamy się w r. 1643 wraz
z dokładnym wizerunkiem tego podówczas przedmieścia:
...„Nowy Świat się pokazuje.
Dosyć wkrótce dokazuje;
Znacznie się pobudowali,
Rolnicy ich fundowali:
Na starościnych, na wiejskich,
Szpitalnych gruntach, na miejskich.
Siedzą, pewne czynsze dają,
Co rok się w polu wydają.
Z budynkami wedle drogi,
Zajęli plac barzo srogi“...
„Miejskie folwarki nagórze,
Szpitalny swe role orze,
Tak się rozciągnęły w dłużą,
Przy samej wsi wolnie płużą...“ 1)
Jeśli przejrzymy kolejno wszystkie znane plany Warszawy — to doj-
dziemy do wniosku, że Nowy Świat jest ośią — kręgosłupem rozwoju te-
rytorialnego miasta od jego części najstarszej ku południowi — najpierw ku
siedzibie książęcej, którą był Zamek Ujazdowski, potem ku rezydencjom
królewskim w Wilanowie i w Łazienkach. Jest on głównym trzonem
szlaku Zamek Królewski —- Belweder.
Grunty, przez które przebiegał, należały do wsi Kałęczyn. Jurydyka
Nowoświecka albo inaczej Św. Ducha z własnym ratuszem powstaje w r.
1659, a więc po klęsce najazdu szwedzkiego. W miarę intensywniejszej
zabudowy terenów położonych bliżej Starego Miasta •— zabudowa terenów
nowoświeckich staje się równie intensywniejsza, a związana z tym zwyżka
cen gruntowych powoduje, że po obu stronach Nowego Świata zaczynają
powstawać wąskie w swym froncie a długie w głębokość parcele.
*) A. JARZĘBSKI, Gościniec abo opisanie Warszawy, 1909, w. 2191—2200,
2227—2230.