Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (9.1947)

388

T. Mańkowski

(10)

tyka. Poziomu wydawnictwa naukowego Akademii Nauk Ormiańskiej
Republiki, nie sięga strona ilustracyjna książki. Nie mam na myśli przy
tym liczby i doboru ilustracji, odpowiadającego zupełnie przedstawieniu
dziejów architektury ormiańskiej przez autora, lecz techniczne ich wyko-
nanie na nieodpowiednim papierze.
Tadeusz Mańkomski

Alzbeta GtJNTIIEROWA-MAYEROYA, Dejiny a supis vytvar-
nych pamiatok Oravy —- Beitrage zur Geschichte der Kunst im Orawage-
biet, Turciansky Sv. Martin 1944.
Wydana pod koniec wojny praca dr Giintherovej-Mayerovej, noszą-
ca jako główny tytuł: „Dzieje i wykaz pamiątek artystycznych Órawy“,
jako podtytuł niemiecki: „Przyczynki do dziejów sztuki na Orawie11,
a jako podtytuł słowacki na karcie tytułowej „Szkice i przyczynki11 jest
próbą zestawienia wszystkich zabytków sztuki na terenie wyraźnie geo-
graficznie określonego obszaru dorzecza rzeki Orawy, tworzącego ongiś
jednostkę administracyjną (komitet orawski, Arva-megye), do którego
to obszaru autorka włącza i polską Orawę, która w latach wydania tej
książki na mocy dyspozycyj Hitlera oddana była pod okupację słowacką.
Całość zabytków słowackich próbował dotąd raz tylko ująć znany wę-
gierski historyk sztuki K. Divald w artykule „Arvamegye kutatasok11
w czasop. „Muzeumi es kónyvtari ertesito11, r. I (1907), opierając się na
starszych pracach węgierskich Romera, Myskovszkiego i Gerecze, ale ten
szkic był zupełnie pobieżny i obejmował tylko kilkanaście najciekaw-
szych obiektów.
Praca G. M. dzieli się na dwie części. Część pierwsza obejmuje
dzieje artystyczne Orawy. Dzieje te autorka rzuca na tło dziejów samej
Orawy, przede wszystkim społecznych (osadnictwo), a następnie poli-
tycznych i religijnych (walki polityczne na Węgrzech w XVI—XVIII w.,
reformacja i kontrreformacja). W oparciu o te dzieje G. M. daje prze-
gląd poszczególnych fal ocierających się o Orawę, poczynając od epoki
przedhistorycznej aż po najnowsze wpływy w XIX i XX wieku. Przy
opisie faz kolonizacji Orawy nie zostały dostatecznie uwidocznione mo-
menty narodowościowe; omawiając kolonizację przedsięwziętą przez
Thurzonów w XVI w. na Górnej Orawie, autorka pisze, że była ona kolo-
nizowana „przy pomocy Wołochów z sąsiedniej Polski11 — chociaż wia-
domo, że Wołosi nie byli wtedy żadną narodowością i t. zw. osadnictwo
wołoskie pod względem narodowościowym było nadzwyczaj mieszanym
w swym składzie; jeśli chodzi o Orawę, to tu to osadnictwo było przede
wszystkim osadnictwem polskim, co jasno wynika choćby z niecytowa-
nego nigdzie — a szkoda — zestawienia wsi orawskich razem z ich dzie-
jami osiedlenia, sporządzonego w XIX wieku przez węgierskiego histo-
ryka Pestyego, a wydanego w XX w. przez rosyjskiego historyka Petrowa.
Zresztą przyznają to bezpośrednio i słowaccy historycy (Kavuljak).
Na zakończenie tej części autorka daje krótki przegląd form osad-
niczych i kształtów wsi na Orawie, zaznaczając, że typ łańcuchówki
z regularnym, równoległym rozdzieleniem długich ról, idących od ulicy
aż po granice wsi przypisuje wpływowi kolonizacji niemieckiej niemiecki
historyk B. Schier w pracy „Die deutsche Herkunft des goralisch-vala-
chischen Reidendorfes11 („Karpatenland11, r. XIII), oraz przegląd litera-
tury poświęconej osadnictwu i dziejom Orawy.