DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Białostocki, Jan: W pogoni za schematem: Usiłowania systematycznej historii sztuki
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37710#0239
JAN BIAŁOSTOCKI
W POGONI ZA SCHEMATEM
USIŁOWANIA SYSTEMATYCZNEJ HISTORII SZTUKI
1.
Riegl") napisał w swoim czasie: „Historia sztuki pragnie umożliwić
nam natychmiastowe sklasyfikowanie każdego dzieła sztuki, jakie pojawi
się w zasięgu naszego widzenia, pod gotowe już, uświadomione pojęcie
ogólne — pojęcie stylu, tak aby ten obiekt artystyczny utracił przykry
charakter obcości". Bahlsen zaś w r. 1939 powiedział, że ideałem wiedzy
o sztuce jest systematyczne ugruntowanie i historyczne wydedukowanie
systemu stylów.
Te systematyczne dążności nie były obce już koryfeuszom dawnej
historii sztuki. Winckelmann, który pragnął „historię sztuki nie tyle opo-
wiadać, ile szukać myślowo jej rozumienia", okazywał skłonność do bu-
dowy systematycznej nauki o sztuce. Hotho i Schnaase ze swymi dąż-
nościami do pojęciowego ujmowania przemian sztuki, pozostają pod wpły-
wem schematyzmu heglowskiej filozofii dziejów ').
Wólfflinowska „Kunstgeschichte ohne Namen" w swej tendencji do
bezosobowego ujmowania dziejów sztuki jako historii zagadnień i rozwią-
zań formalnych, nastawień artystycznych a nie osobowości, jest też dal-
szym krokiem na drodze do budowy systematycznego widzenia sztuki.
Rozwój ten prowadził do wytworzenia się pojęć sztuki klasycznej
(przede wszystkim — już u Winckelmanna), następnie renesansu, średnio-
wiecza-gotyku, stylu „malarskiego" XVIII w.'!) i dalszych wciąż nowych
kategorii historycznych. Tendencje klasyfikacyjne, symplifikacyjne, sche-
matyczne, jakie charakteryzują przebieg dziejów rozwoju humanistycz-
nych nauk nie zadowoliły się zbudowaniem ciągu pojęć stylowych zwią-
zanych ściśle z czasem. Kategorie historyczne okazały się za mało
jednolite, zbyt liczne. Jak początkowo dla uładzenia chaotyczności ma-
teriału zabytkowego ukuto terminy stylów, tak teraz dla uładzenia masy
pojęć stylistycznych zaczęto szukać wspólnych mianowników.
Pierwszym jakoby"), który oderwał pojęcie stylu historycznego od
obiektów powstałych w jego ramach chronologicznych był Burckhardt.
W artykule „Uber die vorgotischen Kirchen am Niederrhein" z r. 1843 * * * * 5)
używa on pojęcia rokoka w analizie kościoła św. Gereona w Kolonii, uza-
sadniając to zastosowanie wyjaśnieniem: „Rokoko powstaje wszędzie tam,
') Alois RIEGL, Eine neue Kunstgeschichte, Gesammelte Aufsatze, 1924, s. 44.
•’) Gerhard BAHLSEN, Grenze der Kunstwissenschaft, Festschrift Hamann,
1939, s. 12—23.
:!) RIEGL, loc. cit.
") Zdaniem Paula FRANKLA, w recenzji książki F. A. v. Scheltema, Die Kunst
unserer Vorzeit, Kritische Berichte, VI (1937), z. 3/4, s. 82.
5) J. BURCKHARDT, Gesamtausgabe der Werke, Stuttgart 1930, t. I s. 285 nn.
W POGONI ZA SCHEMATEM
USIŁOWANIA SYSTEMATYCZNEJ HISTORII SZTUKI
1.
Riegl") napisał w swoim czasie: „Historia sztuki pragnie umożliwić
nam natychmiastowe sklasyfikowanie każdego dzieła sztuki, jakie pojawi
się w zasięgu naszego widzenia, pod gotowe już, uświadomione pojęcie
ogólne — pojęcie stylu, tak aby ten obiekt artystyczny utracił przykry
charakter obcości". Bahlsen zaś w r. 1939 powiedział, że ideałem wiedzy
o sztuce jest systematyczne ugruntowanie i historyczne wydedukowanie
systemu stylów.
Te systematyczne dążności nie były obce już koryfeuszom dawnej
historii sztuki. Winckelmann, który pragnął „historię sztuki nie tyle opo-
wiadać, ile szukać myślowo jej rozumienia", okazywał skłonność do bu-
dowy systematycznej nauki o sztuce. Hotho i Schnaase ze swymi dąż-
nościami do pojęciowego ujmowania przemian sztuki, pozostają pod wpły-
wem schematyzmu heglowskiej filozofii dziejów ').
Wólfflinowska „Kunstgeschichte ohne Namen" w swej tendencji do
bezosobowego ujmowania dziejów sztuki jako historii zagadnień i rozwią-
zań formalnych, nastawień artystycznych a nie osobowości, jest też dal-
szym krokiem na drodze do budowy systematycznego widzenia sztuki.
Rozwój ten prowadził do wytworzenia się pojęć sztuki klasycznej
(przede wszystkim — już u Winckelmanna), następnie renesansu, średnio-
wiecza-gotyku, stylu „malarskiego" XVIII w.'!) i dalszych wciąż nowych
kategorii historycznych. Tendencje klasyfikacyjne, symplifikacyjne, sche-
matyczne, jakie charakteryzują przebieg dziejów rozwoju humanistycz-
nych nauk nie zadowoliły się zbudowaniem ciągu pojęć stylowych zwią-
zanych ściśle z czasem. Kategorie historyczne okazały się za mało
jednolite, zbyt liczne. Jak początkowo dla uładzenia chaotyczności ma-
teriału zabytkowego ukuto terminy stylów, tak teraz dla uładzenia masy
pojęć stylistycznych zaczęto szukać wspólnych mianowników.
Pierwszym jakoby"), który oderwał pojęcie stylu historycznego od
obiektów powstałych w jego ramach chronologicznych był Burckhardt.
W artykule „Uber die vorgotischen Kirchen am Niederrhein" z r. 1843 * * * * 5)
używa on pojęcia rokoka w analizie kościoła św. Gereona w Kolonii, uza-
sadniając to zastosowanie wyjaśnieniem: „Rokoko powstaje wszędzie tam,
') Alois RIEGL, Eine neue Kunstgeschichte, Gesammelte Aufsatze, 1924, s. 44.
•’) Gerhard BAHLSEN, Grenze der Kunstwissenschaft, Festschrift Hamann,
1939, s. 12—23.
:!) RIEGL, loc. cit.
") Zdaniem Paula FRANKLA, w recenzji książki F. A. v. Scheltema, Die Kunst
unserer Vorzeit, Kritische Berichte, VI (1937), z. 3/4, s. 82.
5) J. BURCKHARDT, Gesamtausgabe der Werke, Stuttgart 1930, t. I s. 285 nn.