DOI Heft:
Nr. 3/4
DOI Artikel:Miłodbędzki, Jerzy Adam: System dziewięciu słupów w Zakliczynie nad Dunajcem
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37710#0376
JERZY ADAM MIŁOBĘDZKI ZAP
SYSTEM DZIEWIĘCIU SŁUPÓW W ZAKLICZYNIE
NAD DUNAJCEM
Budownictwo małomiasteczkowe jest najmniej badaną gałęzią budow-
nictwa drewnianego w Polsce. Spustoszenia uczynione przez dwie wojny
z jednej strony, z drugiej — rozprzestrzenienie się budownictwa murowa-
nego w pierwszych dziesiątkach XX w. doprowadziły do zupełnego niemal
zniszczenia zespołów drewnianej architektury małomiasteczkowej. Ocalałe
pojedyńcze zabytki, znajdujące się w stanie nie rokującym im długiej egzy-
stencji, umożliwiają nam jeszcze prowadzenie badań, które rzucają niejed-
nokrotnie nowe światło na odrębności założeń i konstrukcji zabudowy ma-
łomiasteczkowej.
Do miasteczek, które utrzymały częściowo dawny charakter, należy
Zakliczyn nad Dunajcem położony w powiecie brzeskim województwa
krakowskiego. Lokowała je ok. r. 1520 rodzina Jordanów na gruntach wsi
Opatkowice należącej przedtem do opactwa tynieckiego. Stał tu pierwotnie
kościół drewniany p. w. Sw. Idziego Opata J).
W planie miasteczka można wyodrębnić dwie części rozdzielone ko-
ściołem: pierwsza — to jądro półowalnicowe z wydłużonym prostokątnym
rynkiem, druga — to zabudowa po obu stronach drogi biegnącej na za-
chód. Przeciętna szerokość działek wynosi około 10 m. (w rynku
dochodzi do 14 m). Większość z nich przechodzi wprost w pola uprawne.
Domy oddzielone są od siebie miedzuchami o szerokości od 0,6 do 1,0 m.
I
Opis systemu 9-słupowego. Znaczenie konstrukcyjne poszczególnych jego
elementów. Przykłady pełne i częściowe. Podcienia i okapy.
Wśród zabudowy Zakliczyna daje się wyodrębnić grupa domów o cie-
kawych cechach konstrukcyjnych (ryc. 141—144 i 147 d). Domy te ustawio-
ne są szczytem do linii zabudowy. W skład ich planów wchodzą 2, lub więcej
luźno stojące zespoły mieszkalno-gospodarskie przykryte wspólnym da-
chem. Zespoły te mogą być utworzone z paru izb i ewentualnie dostawio-
nych drwalek, pomieszczeń na narzędzia lub żywy inwentarz. Ściany ich
są wieńcowe, obficie uszczelnione gliną i przeważnie bielone.
Konstrukcja dachu składa się z więzarów pośrednich i pełnych. Po-
średnie — utworzone są z krokwi, jednej, lub dwóch jęt, pełne — mają do-
dany storczyk i zastrzały. Storczyki2) oparte o płatew stopową powiązane
b „Konspekt fundacji... kościoła w Zakliczynie nad Dunajcem" (znajduje się
u miejscowego proboszcza).
") Miejscowa nazwa storczyków: sztandary.
SYSTEM DZIEWIĘCIU SŁUPÓW W ZAKLICZYNIE
NAD DUNAJCEM
Budownictwo małomiasteczkowe jest najmniej badaną gałęzią budow-
nictwa drewnianego w Polsce. Spustoszenia uczynione przez dwie wojny
z jednej strony, z drugiej — rozprzestrzenienie się budownictwa murowa-
nego w pierwszych dziesiątkach XX w. doprowadziły do zupełnego niemal
zniszczenia zespołów drewnianej architektury małomiasteczkowej. Ocalałe
pojedyńcze zabytki, znajdujące się w stanie nie rokującym im długiej egzy-
stencji, umożliwiają nam jeszcze prowadzenie badań, które rzucają niejed-
nokrotnie nowe światło na odrębności założeń i konstrukcji zabudowy ma-
łomiasteczkowej.
Do miasteczek, które utrzymały częściowo dawny charakter, należy
Zakliczyn nad Dunajcem położony w powiecie brzeskim województwa
krakowskiego. Lokowała je ok. r. 1520 rodzina Jordanów na gruntach wsi
Opatkowice należącej przedtem do opactwa tynieckiego. Stał tu pierwotnie
kościół drewniany p. w. Sw. Idziego Opata J).
W planie miasteczka można wyodrębnić dwie części rozdzielone ko-
ściołem: pierwsza — to jądro półowalnicowe z wydłużonym prostokątnym
rynkiem, druga — to zabudowa po obu stronach drogi biegnącej na za-
chód. Przeciętna szerokość działek wynosi około 10 m. (w rynku
dochodzi do 14 m). Większość z nich przechodzi wprost w pola uprawne.
Domy oddzielone są od siebie miedzuchami o szerokości od 0,6 do 1,0 m.
I
Opis systemu 9-słupowego. Znaczenie konstrukcyjne poszczególnych jego
elementów. Przykłady pełne i częściowe. Podcienia i okapy.
Wśród zabudowy Zakliczyna daje się wyodrębnić grupa domów o cie-
kawych cechach konstrukcyjnych (ryc. 141—144 i 147 d). Domy te ustawio-
ne są szczytem do linii zabudowy. W skład ich planów wchodzą 2, lub więcej
luźno stojące zespoły mieszkalno-gospodarskie przykryte wspólnym da-
chem. Zespoły te mogą być utworzone z paru izb i ewentualnie dostawio-
nych drwalek, pomieszczeń na narzędzia lub żywy inwentarz. Ściany ich
są wieńcowe, obficie uszczelnione gliną i przeważnie bielone.
Konstrukcja dachu składa się z więzarów pośrednich i pełnych. Po-
średnie — utworzone są z krokwi, jednej, lub dwóch jęt, pełne — mają do-
dany storczyk i zastrzały. Storczyki2) oparte o płatew stopową powiązane
b „Konspekt fundacji... kościoła w Zakliczynie nad Dunajcem" (znajduje się
u miejscowego proboszcza).
") Miejscowa nazwa storczyków: sztandary.