DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Gieysztor, Aleksander; Herbst, Stanisław; Szwankowski, Eugeniusz: Kształty Warszawy
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37710#0160
ALEKSANDER GIEYSZTOR, STANISŁAW HERBST, EUGENIUSZ SZWANKOWSKI
KSZTAŁTY WARSZAWY
I. POCZĄTKI OSADNICZE
1. Stan badań. Początkami Warszawy zajmowali się wszyscy chyba
jej dziejopisowie, przynosząc obok własnych spostrzeżeń zazwyczaj także
powtórzenie poglądów poprzednich, które w ten sposób porastały powagą
uznania, nie zawsze jednak uzasadnioną. W nowszej historiografii wy-
mienić należy cztery dzieła, które starczą za poprzedników, same stanowiąc
punkt wyjściowy dalszych badań. Mianowicie: Witolda Małcużyń-
s k i e g o, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Korotyń-
s k i e g o i Oskara Sosnowskiego1 * III). Z nich dwa tylko opatrzone
zostały w aparat krytyczny, dwa inne nosiły charakter popularyzacyjny,
co nie odbiera im jednak wysokiej wartości naukowej, jako streszczeniu
samodzielnych i pogłębionych badań.
Opierały się one o źródła historyczne różnego rodzaju i wieku, bu-
dując obraz Warszawy miejskiej na podstawie materiału archeologicznego,
wzmianek opisowych i dokumentowych, analizy form budowlanych, a od
pracy Sosnowskiego — także na podstawie zachowanych zabytków ukształ-
towania przestrzennego. Nie uwzględniły one z różnych powodów całości
dostępnego materiału, który oczekuje zresztą poszerzenia w dalszych ba-
daniach wykopaliskowych. Spodziewając się stąd znacznych jeszcze wy-
ników, nie należy odkładać próby syntezy dotychczasowego stanu naszych
wiadomości o genezie Warszawy, a to dlatego, że jej sformułowanie okazać
może jednocześnie ważniejsze postulaty badawcze na najbliższą przyszłość.
Obecnie zaś może już służyć zadowalającą konstrukcją naukową, porząd-
kującą różne odpowiedzi na pytanie, skąd powstało życie miejskie na
skarpie warszawskiej.
2. Krajobraz. Opis warunków topograficznych"') obszaru war-
szawskiego wypada rozpocząć od ograniczenia jego zasięgu. Nie zajmuje
nas w tej chwili gwiazda dróg polskich i europejskich, przecinających się
na tym miejscu przewężenia bałtycko-czarnomorskiego, gdzie rozłożyła się
Warszawa. Warunki naturalne, które ukształtowały i kształtują ten
l) MAŁCUŻYŃSKI, Rozwój terytorialny miasta Warszawy. W. 1900; CHLE-
BOWSKI, Warszawa za książąt mazowieckich. W. 1911, por. też Ateneum 18S2.
III i S ł. G e o g r. XIII. s. v.; KOROTYŃSKI, Jak i z czego wielka Warszawa po-
stała. Kalendarzyk polityczno-historyczny m. st. Warsza-
wy na rok 1917, s. 493—590; SOSNOWSKI, Powstanie, układ i cechy charakte-
rystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy. W. 1930.
-) por. KOROTYŃSKI o. c., zasadniczą pomocą w poniższym obrazie topogra-
ficznym okazały się materiały kartograficzne Pracowni Fizjograficznej Biura Odbu-
dowy Stolicy, zbierane i opracowywane pod kierownictwem prof. dr St. Zb. Ró-
życkiego.
KSZTAŁTY WARSZAWY
I. POCZĄTKI OSADNICZE
1. Stan badań. Początkami Warszawy zajmowali się wszyscy chyba
jej dziejopisowie, przynosząc obok własnych spostrzeżeń zazwyczaj także
powtórzenie poglądów poprzednich, które w ten sposób porastały powagą
uznania, nie zawsze jednak uzasadnioną. W nowszej historiografii wy-
mienić należy cztery dzieła, które starczą za poprzedników, same stanowiąc
punkt wyjściowy dalszych badań. Mianowicie: Witolda Małcużyń-
s k i e g o, Bronisława Chlebowskiego, Władysława Korotyń-
s k i e g o i Oskara Sosnowskiego1 * III). Z nich dwa tylko opatrzone
zostały w aparat krytyczny, dwa inne nosiły charakter popularyzacyjny,
co nie odbiera im jednak wysokiej wartości naukowej, jako streszczeniu
samodzielnych i pogłębionych badań.
Opierały się one o źródła historyczne różnego rodzaju i wieku, bu-
dując obraz Warszawy miejskiej na podstawie materiału archeologicznego,
wzmianek opisowych i dokumentowych, analizy form budowlanych, a od
pracy Sosnowskiego — także na podstawie zachowanych zabytków ukształ-
towania przestrzennego. Nie uwzględniły one z różnych powodów całości
dostępnego materiału, który oczekuje zresztą poszerzenia w dalszych ba-
daniach wykopaliskowych. Spodziewając się stąd znacznych jeszcze wy-
ników, nie należy odkładać próby syntezy dotychczasowego stanu naszych
wiadomości o genezie Warszawy, a to dlatego, że jej sformułowanie okazać
może jednocześnie ważniejsze postulaty badawcze na najbliższą przyszłość.
Obecnie zaś może już służyć zadowalającą konstrukcją naukową, porząd-
kującą różne odpowiedzi na pytanie, skąd powstało życie miejskie na
skarpie warszawskiej.
2. Krajobraz. Opis warunków topograficznych"') obszaru war-
szawskiego wypada rozpocząć od ograniczenia jego zasięgu. Nie zajmuje
nas w tej chwili gwiazda dróg polskich i europejskich, przecinających się
na tym miejscu przewężenia bałtycko-czarnomorskiego, gdzie rozłożyła się
Warszawa. Warunki naturalne, które ukształtowały i kształtują ten
l) MAŁCUŻYŃSKI, Rozwój terytorialny miasta Warszawy. W. 1900; CHLE-
BOWSKI, Warszawa za książąt mazowieckich. W. 1911, por. też Ateneum 18S2.
III i S ł. G e o g r. XIII. s. v.; KOROTYŃSKI, Jak i z czego wielka Warszawa po-
stała. Kalendarzyk polityczno-historyczny m. st. Warsza-
wy na rok 1917, s. 493—590; SOSNOWSKI, Powstanie, układ i cechy charakte-
rystyczne sieci ulicznej na obszarze Wielkiej Warszawy. W. 1930.
-) por. KOROTYŃSKI o. c., zasadniczą pomocą w poniższym obrazie topogra-
ficznym okazały się materiały kartograficzne Pracowni Fizjograficznej Biura Odbu-
dowy Stolicy, zbierane i opracowywane pod kierownictwem prof. dr St. Zb. Ró-
życkiego.